Балаға алимент алу

Егер алимент төлеуге міндетті адам шет мемлекетте тұрса, Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері бар талапкердің Қазақстан Республикасының соттарына жүгінуге құқығы бар. 

Қазақстандық соттың шетелдіктен алимент өндіріп алу туралы шешімін шет мемлекеттің аумағында тануға және мәжбүрлеп орындауға болады.

 1) Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынастар туралы Минск және Кишинев Конвенцияларына сәйкес ТМД азаматтарымен.

Сот шешімін тану және орындау туралы өтінішті шешім пайдасына шығарылған тарап шешім орындалуға жататын басқа мемлекеттің құзыретті сотына береді. Ол сондай-ақ бірінші сатыдағы іс бойынша шешім шығарған сотқа берілуі мүмкін. Бұл сот оның шешімін тану және орындау туралы өтінішхатты сұрау салынатын Мемлекеттің құзыретті мекемесіне жібереді.

Өндіріп алушының өтінішхатына қоса беріледі:

шешім не сот шешімінің куәландырылған көшірмесі, сондай-ақ шешімнің заңды күшіне енгені және орындалуға жататыны туралы немесе егер ол шешімнің өзінен туындамаса, ол заңды күшіне енгенге дейін орындалуға жататыны туралы ресми құжат;

процеске қатыспаған, оған қарсы шешім шығарылған тарап тиісті тәртіппен және уақтылы сотқа шақырылды, ал оның іс жүргізу қабілетсіздігі жағдайында тиісті түрде ұсынылды деген құжат;

жіберілген сәтте сот шешімінің ішінара орындалғанын растайтын құжат;

шарттық соттылық істері бойынша тараптардың келісімін растайтын құжат.

Шешімді тану және орындау туралы өтінішхат және оған қоса берілген құжаттар Сұрау салынатын Мемлекеттің тіліне куәландырылған аудармамен жабдықталады.

Өтінішхатты және оған қоса берілген құжаттарды сұрау салынатын Тараптың тіліне немесе халықаралық шартта көзделген тілге аударуды, оны куәландыруды өндіріп алушы жүзеге асырады.

Шет мемлекеттердің аумағында сот бұйрықтарын тану және орындау көрсетілетін құқықтық көмек көлеміне кірмейді.

2) алыс шетел азаматтарынан (жауапкер):

- Шетелде алимент өндіріп алу туралы Конвенциямен (Нью-Йорк, 1956 жылғы 20 маусым)

- Балаларға және отбасын асыраудың басқа түрлеріне арналған алименттерді халықаралық өндіріп алу туралы Конвенциямен (Гаага, 2007 жылғы 23 қараша)

Оның аумағындағы адамға қарау үшін өтініш (өтінішхат) жіберу қажет мемлекет аталған конвенцияға қатысушы болуға тиіс.

Талапкер алимент өндіріп алу туралы талаптарды жауапкер орналасқан мемлекеттің құзыретті органына жолданған өтініш нысанында ресімдейді. Өтінішке аралық сатыға сотта талапкердің мүддесін білдіруге өкілеттік беретін сенімхатты қоса алғанда (қажет болған кезде) іске қатысты барлық құжаттар қоса тіркелуге тиіс. Құқықтық көмек туралы өтінішхатқа қоса берілген құжаттардың барлық деректемелері мен мазмұны анық және анық баяндалуы, компьютерде терілуі, ұқыпты ресімделуі тиіс. Құжаттар жауапкердің тұрғылықты мемлекетінің тіліне нотариалды куәландырылған аудармалармен сүйемелденуге тиіс.

Алимент төлеуге міндетті адам Қазақстаннан тыс жерге уақытша кеткен немесе тұрақты тұруға кеткен жағдайда, отбасы мүшелерімен алимент төлеу туралы келісім жасасуға құқылы. 

Келісім болмаған кезде мүдделі адам тұрақты ақша сомасында алимент мөлшерін белгілеу туралы немесе біржолғы алимент төлеу туралы не алименттің есебіне белгілі бір мүлікті беру туралы немесе алиментті өзге тәсілмен төлеу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы. 

Алимент төлегенін растайтын құжаттар болмаған жағдайда борышкерге Қазақстаннан тыс жерлерге тұрақты тұруға шығуға рұқсат етілмейді.

Алимент – бұл бір адам оны алуға құқығы бар басқа адамға беруге міндетті ақшалай немесе материалдық қаражат. Ең көп таралған алимент жағдайы – баланы асырап-бағуға арналған төлемдер, алайда алименттер балалардың анасына да, өзін-өзі асырай алмайтын ерлі-зайыптыларға да, ата-аналарына да төленуі мүмкін.

Баланы асырап-бағу – ата-аналардың заңмен бекітілген міндеті, бұл ретте ата-аналардың некеде, азаматтық некеде тұратындығы немесе ажырасқандығы мүлдем маңызды емес. Қорғаншылықтағы, қамқоршылықтағы немесе патронаттық тәрбиедегі балалардың, сондай-ақ асырап алынған балалардың да алимент алуға құқығы бар. Алимент баланы асырап-бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсалады.

Алимент төлеудің екі тәсілі бар:

1. Ерікті, келісім бойынша .Алимент төлеу туралы келісімнің үш түрі көзделген, соттан тыс тәртіппен жасалған, жазбаша түрде нысанда жасалады:

 - алимент төлеу туралы келісімдер-нотариус;

 - дауды реттеу туралы келісімдер-медиатор;

 - адвокаттар, заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын адамдар-партисипативтік рәсім тәртібімен алимент төлеу туралы дауды реттеу туралы келісімдер;
Нотариатта куәландырылған келісімде алименттің мөлшерін тараптар айқындайды және алимент өндіріп алу кезінде сот тәртібімен алынуы мүмкін алимент мөлшерінен төмен болмауға тиіс;

2. мәжбүрлі – сот арқылы.

 

Егер алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде алимент мөлшері сот тәртібімен белгіленгеннен кейін Тараптардың бірінің материалдық немесе отбасылық жағдайы өзгерсе, сот тараптардың кез келгенінің талап етуі бойынша белгіленген алимент мөлшерін өзгертуге немесе алимент төлеуге міндетті адамды оларды төлеуден босатуға құқылы. Алимент мөлшері өзгерген немесе оларды төлеуден босатылған кезде сот тараптардың назар аударарлық өзге де мүдделерін ескеруге құқылы.

Ата-аналар ата-ана міндеттерін орындаудан жалтарған, оның ішінде алимент төлеуден қасақана жалтарған жағдайда оларды ата-ана құқығынан айыруы мүмкін.

Баладан жазбаша бас тарту және бала асырап алуды тоқтату сияқты ата-ана құқықтарынан айыру өз баласын асырау міндетінен босатпайды.

Алименттен бас тарту

Егер бұрынғы ерлі-зайыптылар баланы ерікті түрде күтіп-бағу туралы келісе алса, онда олар атқарушылық құжатты қайтару туралы өтінішпен жүгіне алады. Алименттен бас тарту туралы өтінішпен сот орындаушысына жүгіну қажет.

Төлемнен бас тартқаннан кейін қайтадан алиментті алуға талап ету мүмкін емес, өйткені тоқтатылған іс жүргізу қайта басталуы мүмкін емес.

Егер алимент төлеуге міндетті адамға қатысты қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны анықталса немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетті адам отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайда, сот кәмелетке толған әрекетке қабілетті адамға алимент өндіріп алудан бас тартуға құқылы.

Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде сот кәмелетке толмаған балаларға алимент олардың ата - аналарынан ай сайын мынадай мөлшерде: бір балаға - төрттен бір, екі балаға – үштен бір, үш және одан да көп балаға-ата-анасы табысының және (немесе) өзге де кірісінің жартысы мөлшерінде өндіріп алады.

Бұл үлестердің мөлшерін болуы мүмкін азайтылуы немесе ұлғайтылуы ескере отырып, сот тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайларын және назар аударарлық өзге де мән-жайлар.

Сот ата-анасының біреуінен екіншісінің пайдасына ай сайын өндіріп алынатын тұрақты ақша сомасындағы алименттің көлемін анықтай алады.

Ата-анада тұрақты табысы болмаған кезде сот алиментті ай сайын мәжбүрлеп өндіріп алуды анықтай алады:

• жұмыссыз үшін, берешекті өндіріп алу кезіндегі ҚР орташа айлық жалақы мөлшерін ескере отырып;
• жеке кәсіпкер үшін салық және зейнетақы аударымдарын негізге ала отырып;
• өзін-өзі жұмыспен қамтыған тұлғалар үшін есеп жұмыссызға ұқсас;
• бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жүрген адамдар үшін осы кезеңде жұмыс болмаған жағдайда 1 АЕК мөлшерінде.

Сот шешімімен белгіленген мөлшерде алимент төлеу үшін табыс жеткіліксіз болған немесе алимент бойынша берешек болған кезде ұстап қалу банк шоттарындағы ақша қаражатынан жүргізіледі.

Алимент төлеуге міндетті адамда қаражат жеткіліксіз болған кезде өндіріп алу заң бойынша өндіріп алынуы мүмкін мүлікке қолданылуы мүмкін.

Сот шешімі бойынша алимент төлеуге міндетті адамның кінәсінен берешек пайда болған кезде алимент төлеуге міндетті адамның мерзімі өткен әрбір күн үшін төленбеген алимент сомасының 0,1% мөлшерінде тұрақсыздық айыбын төлеуі көзделеді.

Алимент төлеу туралы келісім (алименттің мөлшері, оны төлеу шарттары мен тәртібі) алимент төлеуге міндетті адам мен оларды алушы арасында, ал алимент төлеуге міндетті адам және/немесе алимент алушы әрекетке қабілетсіз болған кезде – осы адамдардың заңды өкілдері арасында жасалады.

Соттан тыс тәртіппен жасалған алимент төлеу туралы келісімді:

•       нотариус – алимент төлеу туралы келісім;
•       медиатор – дауды (жанжалды) реттеу туралы келісім;
•       адвокаттар, заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын тұлғалар – партисипативтік рәсім тәртібімен алимент төлеу туралы дауды реттеу туралы келісім нысанында жазбаша түрде жасайды.

Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшерін Тараптар осы Келісімде айқындайды.

Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің тәсілдері мен тәртібі осы келісімде айқындалады.

Алимент төлеу туралы келісімде белгіленген алимент төлеу жөніндегі міндет осы Келісімнің қолданылу мерзімі аяқталғанда немесе осы Келісімде көзделген негіздер бойынша, сондай-ақ Тараптардың бірі қайтыс болғанда тоқтатылады.

Сот тәртібімен өндіріп алынатын алиментті төлеу тоқтатылады:

1. бала кәмелетке толғаннан кейін немесе кәмелетке толмаған балалар кәмелетке толғанға дейін немесе алимент төлеу туралы келісімде көрсетілген жасқа толғанға дейін толық әрекетке қабілетті болған жағдайда;;
2. асырап-бағуға алимент өндіріп алынған баланы асырап алған кезде;
3. сот алимент алушының еңбекке қабілеттілігін қалпына келтіруді немесе көмекке мұқтаждығын тоқтатуды таныған кезде;
4. еңбекке жарамсыз, бұрынғы жұбайының көмегіне мұқтаж алимент алушы жаңа некеге отырғанда (ерлі - зайыпты болғанда);
5. алимент алушы адам немесе алимент төлеуге міндетті адам қайтыс болған жағдайда тоқтатылады.

Егер бейбіт жолмен келісу мүмкін болмаса, онда алимент өндіріп алу туралы талап арызды талапкер өзінің тұрғылықты жері бойынша бере алады.Алимент алу құқығы пайда болған кезден бастап өткен мерзімге қарамастан сотқа жүгінуге болады. Бұл ретте сот сотқа дейін күтіп-бағуға қаражат алу шаралары қабылданғанын және адамның алимент төлеуден жалтаруы салдарынан алынбағанын анықтауға тиіс.

Алимент туралы бұйрықты сот 3 жұмыс күні ішінде шығарады. Сот төлеушінің жиынтық табысына ай сайынғы мәжбүрлеп өндіріп алуды үлестік пропорцияда беруге құқылы.

Сотқа алименттерді өндіріп алуға өтініш берген кезде талап қою үшін қажетті құжаттардың тізбесі ұсынылады:

• жеке куәлік (түпнұсқасы және көшірмесі);
• талаптар негізделетін мән-жайларды растайтын құжаттар, жауапкерлер мен үшінші тұлғалар үшін, егер олар жоқ болса, осы құжаттардың көшірмелері: неке туралы куәлік, некені бұзу туралы куәлік, баланың туу туралы куәлігі, әке болуды анықтау туралы куәлік және нақты жағдайға байланысты өзгелері.
• алимент өндіріп алу туралы өтініштің көшірмесі – жауапкер үшін.

Қалыптасқан жағдайларға байланысты өзге құжаттар талап етілуі мүмкін және мұны сотқа жүгінгенге дейін нақтылау қажет.

Талап қою берілген кезде талапкерлер мемлекеттік баж төлеуден босатылады.

Электрондық құжаттарды сотқа қалай беруге болады.

Өтініш беруші "Сот кабинеті" сервисінде орналастырылған электрондық нысандарды толтыру арқылы сотқа электрондық құжаттарды ұсынады. Электрондық құжаттарды сотқа беру үшін "Сот кабинеті" сервисінде тіркелу қажет.

"Сот кабинеті" сервисінде авторизациялау электрондық цифрлық қолтаңба немесе ЖСН/БСН жеке сәйкестендіру нөмірі және пароль арқылы жүзеге асырылады.Өтініш беруші азаматтық, қылмыстық сот ісін жүргізудің, әкімшілік істер бойынша және әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша сот ісін жүргізудің тиісті бөлімі арқылы авторизациялау рәсімінен өткеннен кейін электрондық құжатты жіберу үшін сот сатысы түрлерінің бірін таңдайды:

1) бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу;

2) апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу;

3) кассациялық сатыдағы сотта іс жүргізуді қамтиды.

Өтініш беруші өтініштің, шағымның, өтінішхаттың, пікірдің және басқа да құжаттардың электрондық нысанын толтырады.Әрбір электрондық құжат жеке файл түрінде электрондық құжаттарды беру жүйесіне жүктеледі. Файлдар саны сотқа берілетін құжаттар санына сәйкес келуі керек.

Өтініш беруші файлдарды *doc, *docx, *pdf, *jpeg, *xlsx форматында жүктейді.

Әр файлдың максималды мөлшері 10 мегабайттан аспайды.Жүктелгеннен кейін құжаттар өтініш берушінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады және автоматты режимде сот органдарының ақпараттық жүйесіне беріледі.

Жөнелтілген күні мен уақыты, бірегей нөмірі, сондай-ақ жөнелтуші мен Алушының деректемелері көрсетілетін жөнелту туралы талонды қалыптастыру электрондық құжаттың жөнелтілгенін растау болып табылады.Өтінішті, шағымды, өтінішхатты, пікірді және басқа да құжаттарды тіркеу мәртебесі және оларды қарау барысы "Сот кабинеті" сервисінің "Менің істерім"қосымша бетінде қаралады.

Республика соттарына, оның ішінде "Сот кабинеті" сервисі арқылы электрондық құжаттарды беру соттарға құжаттарды беру құралдарын электрондық құжат нысанында техникалық қолдану, оларды тіркеу, өңдеу, олармен танысу қағидаларымен регламенттеледі.

Кәмелетке толмаған балаларды асырап-бағуға алимент ұсталатын жалақының және/немесе өзге де кіріс түрлерінің бекітілген тізбесі бар.

Кәмелетке толмаған балаларды асырап-бағуға алимент ұстау Тізбенің 2-тармағында көрсетілген адамдардың кірістерін қоспағанда, ата-аналар ақшалай (ұлттық және (немесе) шетелдік валютада) алатын жалақының (ақшалай сыйақының, ұстаудың) және өзге де табыстың барлық түрлерінен жүргізіледі, оның ішінде:

1) қызметкерлерге нақты жұмыс істеген уақыты үшін немесе орындалған жұмысы үшін есептелген жалақыдан, еңбекақы төлеу жүйесінде көзделген белгіленген лауазымдық жалақыларға (ставкаларға) сүйене отырып;

2) еңбекке ақы төлеу жүйесінде көзделген қосымша ақылар мен үстемеақылардың барлық түрлерінен, сондай-ақ еңбекке ақы төлеу қоры шегінде қаражатты үнемдеу есебінен алынатын үстемеақылардан немесе тиісті мекемені ұстауға көзделген қаражаттан;

3) еңбекақы төлеу жүйесінде көзделген сыйақылардан (ақшалай сыйақылардан);

4) төлемдерді қоспағанда, барлық өтемақы төлемдерінен:

• "атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 2 сәуірдегі Заңының 98-бабының 7) тармақшасында көзделген;
• 2015 жылғы 23 қарашадағы Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 127, 128, 129, 130, 131-баптарында көзделген;

5) демалыс уақытында сақталатын жалақыдан, сондай-ақ бірнеше жыл үшін демалыстар қосылған жағдайда пайдаланылмаған демалыс үшін ақшалай өтемақыдан;

6) комиссиялық сыйақыдан (сақтандыру агенттеріне, брокерлерге);

7) азаматтық заңнамаға сәйкес жасалатын және бір жолғы сипаттағы емес шарттар бойынша орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін алынған кірістерден;

8) авторлық сыйақы төлеуден босатылады.