Баланы асырап алу

Бала асырап алушының азаматтығына байланысты қажетті құжаттардың тізімі әр түрлі болады.

Егер ата-ана құқықтарынан айрылмаған болса, баланы асырап алу үшін оның ата-аналарының келісімі қажет.

Кәмелетке толмаған, жасы он алтыға толмаған ата-аналардың баласын асырап алған кезде, сондай-ақ заңды өкілдерінің келісімі қажет.  Кәмелетке толмаған ата-аналардың заңды өкілдері болмаған кезде немесе кәмелетке толмаған ата-аналар баланы туған кезде медициналық ұйымда қалдырған және үш айдан аса оның тағдырына ешкім қарайласпаған жағдайда, - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келісімі қажет.

Баланы ата-аналарының келісімінсіз асырап алу, егер ата-аналар:

• белгiсiз болған немесе сот оларды қайтыс болған деп жариялаған, хабар-ошарсыз кеткен деп таныған жағдайда;
• сот оларды әрекетке қабiлетсiз деп таныған жағдайда;
• сот оларды ата-ана құқықтарынан айырған жағдайда;
• баламен бiрге тұрмаған және сот дәлелсiз деп таныған себептер бойынша алты айдан астам уақыт бойы оны тәрбиелеу мен күтіп-бағудан жалтарған жағдайларда, олардың баланы асырап алуға келісімі талап етілмейді.

Егер бала асырап алушы отбасында баланың физикалық, психикалық, рухани және моральдық дамуы, тәрбиеленуі мен білім алуы үшін жағдайлар болса, баланы асырап алуға рұқсат етіледі. Төменде көрсетілген адамдардың тізімін қоспағанда, асырап алушылар кәмелетке толған  ересектер бола алады.

Қазақстанда мына адамдар баланы асырап ала алмайды:

1. сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған адамдар;
2. сот біреуін әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлеті шектеулі деп таныған ерлi-зайыптылар;
3. сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адамдар;
4. өзiне Қазақстан Республикасының заңдарында жүктелген мiндеттердi тиiсiнше орындамағаны үшiн қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерінен шеттетiлген адамдар;
5. егер сот олардың кінәсінен бала асырап алудың күшiн жойса, бұрынғы бала асырап алушылар;
6. денсаулық жағдайына байланысты ата-ана құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адамдарды қоспағанда. Адамның бала асырап алуы, оны қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа қабылдап алуы мүмкін болмайтын аурулар болған кезде, олардың тiзбесiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгiлейдi;
7. тұрақты тұрғылықты жері жоқ адамдар;
8. дәстүрлi емес жыныстық бағдар ұстанатын адамдар;
9. асырап алған кезде қасақана қылмыс жасағаны үшін жойылмаған немесе алынбаған сотталғандығы бар адамдарды, сондай-ақ осы тармақтың 14) тармақшасында аталған адамдар;
10. азаматтығы жоқ адамдар;
11. анасының қайтыс болуына немесе оның ата-ана құқықтарынан айырылуына байланысты баланың кемінде үш жыл іс жүзінде тәрбиелену жағдайларын қоспағанда, тіркелген некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) еркек жынысты адамдар;
12. асырап алған кезде асырап алынған баланы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін табысы жоқ адамдар;
13. наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұратын адамдар;
14. қылмыстық құқық бұзушылықтары: кісі өлтіру, денсаулығына қасақана зиян келтіру, халықтың денсаулығы мен имандылығына қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін қылмыстық қудалауға ұшыраған немесе ұшыраған адамдар (Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақшаларының негізінде өздеріне қатысты қылмыстық қудалау тоқтатылған адамдарды қоспағанда), жыныстық қол сұғылмаушылық, экстремистік немесе террористік қылмыстар, адам саудасы үшін;
15. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, психологиялық даярлықтан өтпеген Қазақстан Республикасының азаматтары (баланың жақын туыстарын қоспағанда).

Бір-бірімен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес) адамдар бір баланы бірлесіп асырап ала алмайды. Жас айырмашылығы туралы да ұмытпаңыз. Бала асырап алушы мен асырап алынатын бала арасындағы жас айырмасы кемінде 16 жасты құрауы тиіс. Сот дәлелді деп таныған себептер бойынша жас айырмасы қысқартылуы мүмкін.

Сондай-ақ, баланы отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдардың қолында психологиялық даярлықтан өткені туралы сертификат болуы тиіс (жақын туыстарын қоспағанда).

Адамның бала асырап алуы, оны қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа қабылдап алуына мүмкін болмайтын аурулардың тізбесі:

• Психикалық аурулар, Icd 10 f00-F-79 кодтары, невротикалық, стресске байланысты және соматоформалық бұзылулардан басқа, ICD 10 F-40-F48 кодтары.
• Алкоголизм, нашақорлық, нашақорлық.
• Туберкулез (бактерия бөлінуімен созылмалы, алғаш рет анықталған, бацилл бөлінуімен (абацилденгенге дейін).
• Негізінен жыныстық жолмен берілетін аурулар (мерез емделмеген, гонорея емделмеген, урогенитальды хламидиоз емделмеген).
• Лепра, ICD кодтары 10 A30.0-A30.9.
• Дәнекер тінінің дезорганизациясының ауыр аурулары (жүйелі қызыл жегі, склеродерма, дерматомиозит).
• Кератинизациясы бұзылған ауыр дерматоздар (ихтиоздың ауыр түрлері, ихтиозоформды эритродерма, атропатикалық псориаз).
• Ауыр созылмалы буллезді дерматоздар (акантолитикалық пемфигус, пемфигоид, терінің ихтиозоформалық зақымдануы, буллезді эпидермолиз).
• Медициналық қорытынды негізінде тұрақты бөгде көмек пен күтімге мұқтаждыққа әкеп соқтырған аурулар.
  
  

Асырап алушы ата-аналарға кандидат болу мүмкіндігі туралы және Республикалық деректер банкінің ақпаратын таратпау туралы міндеттеме қабылдау туралы оң қорытынды жасағаннан кейін, асырап алушы ата-аналарға үміткерлер балалардың сауалнамаларын кейіннен асырап алуы үшін көре алады.

Республикалық деректер банкі балалар үйімен танысу және кейіннен сөйлесу үшін жолдама қалыптастырады.

Бала асырап алуға болу мүмкіндігі (мүмкін еместігі) туралы оң қорытындысы бар және Республикалық деректер банкінің мәліметтерін жария етпеу туралы міндеттемелерді қабылдаған жағдайда бала асырап алуға үміткерлер асырап алу үшін балалардың  сауалнамаларын көре алады.

Республикалық деректер банкі балалар үйіне баламен танысу және одан кейінгі қарым-қатынас үшін жолдама қалыптастырады.

Қолда бар жолдамаға сәйкес жеке өзі:

• қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің қатысуымен тиісті білім беру, медициналық және өзге де ұйымның ережесіне сәйкес режим талаптарын сақтай отырып, баланың тұрақты тұрғылықты жерінде онымен кемінде екі апта тікелей қатынасып (баламен, оның әдеттерімен, талғамымен, мінезінің ерекшеліктерімен жеке танысу, серуендеу, ойындар) баламен тікелей байланыс орнату керек;
• бала туралы толық ақпарат алады және оның құжаттарымен танысады;
• баланың денсаулық жағдайы туралы медициналық қорытындымен танысу фактісін жазбаша нысанда растайды;
• бала тұратын білім беру, медициналық және өзге де ұйым өкілінің қатысуымен асырап алынатын баланы тәуелсіз медициналық куәландырудан өткізу үшін медициналық мекемеге жүгінеді;
• бала асырап алудан немесе бала асырап алу рәсімінен бас тартуды жазбаша растайды (растау бланкінің кандай түрде екендігін білу).

Барлық құжаттарды дайындаған соң  асырап алуға үміткерлер құжаттарды қоса тіркеп, сотқа өтініш береді. 

Білім беру басқармасы/бөлімі комиссияның қорытындысы негізінде, асырап алушының  баламен жеке қарым-қатынас жасау фактісі туралы мәліметтерді көрсете отырып, баланы асырап алуға беру туралы рұқсатты сотқа береді.   

Сотта сіздің өзіңіздің қатысуыңыз, орган өкілінің және прокурордың қатысуы міндетті.   

Жеке басын куәландыратын құжатты және сот шешімін ұсынып, асырап алынған баланы балалар үйінен, интернаттан немесе өзге ұйымнан  алып кету.  

Баланың құжаттарны АХАТ немесе «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КАҚ қайта тіркеу немесе ЖСН тағайындау.

Бала 18 жасқа толуына дейін баланы асырап алу туралы шешім шығарған сот орыны бойынша жылына 1 реттен сирек емес есептер ұсыну. Есептер асырап алынған баланың өмірі, білім беру, тәрбиелеу жағдайлар және денсаулық жағдайы туралы ақпаратты қамтуы тиіс. Сондай-ақ қорғаншылық және қамқоршылық органдары тарапынан жүйелі түрде жүргізілетін тексерістерге кедергі жасамау қажет.  

Кодекске сай асырап алынған балаға бала асырап алушының өтiнiшi бойынша бала асырап алушының тегi, сондай-ақ ол көрсеткен аты берiледi. Егер бала асырап алушы ер адам болса, асырап алынған баланың әкесiнiң аты - асырап алушының аты бойынша, ал баланы әйел асырап алған кезде, ол асырап алынған баланың әкесi ретiнде көрсеткен адамның аты бойынша айқындалады.

Егер бала 10 жасқа толса оның жеке деректері  (баланың аты, әкесінің аты және тегі) тек баланың рұқсатымен ғана болады.

Бала асырап алу құпиясын қамтамасыз ету үшiн бала асырап алушының өтiнiшi бойынша асырап алынған баланың туған күнi, айы, жылы алты айдан аспайтын мерзімге, сондай-ақ оның туған жерi өзгертiлуi мүмкiн.

Үш жасқа дейiнгi баланы асырап алған кезде ғана асырап алынған баланың туған күнiн, айын, жылын өзгертуге жол берiледi.

Асырап алынған баланың туған жерін өзгерту Қазақстан Республикасы аумағының шегінде ғана жүргізіледі және баланың жасына қарамастан асырап алушының қалауы бойынша жол беріледі. Асырап алынған баланың туған күнiнің, айының, жылының және (немесе) туған жерiнiң өзгеруі туралы оны асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi

Қазақстан Республикасының «Сәйкестендiру нөмiрлерiнiң ұлттық тiзiлiмдерi туралы» Заңына  сай  асырап алынған бала туралы мәліметтер, оның дербес деректері өзгерген кезде бала асырап алу туралы сот шешiмi күшiне енгеннен кейiн Жеке сәйкестендiру нөмiрлерiнiң ұлттық тiзiлiмiнен шартты түрде алып тасталады. Сот шешімінің негізінде, туған күні өзгерген кезде, балаға жаңа ЖСН тағайындалады.

Бала асырап алу туралы сот шешіміне сәйкес тіркеуші органдар жаңа ЖСН қалыптастыра отырып, туу туралы акт жазбасын қалпына келтіреді не егер баланың дербес деректері өзгермесе, онда бастапқы акт жазбасына "ата-аналар туралы мәліметтер"бағанында ғана өзгерістер енгізіледі. Туу туралы актілік жазбаға өзгерістер бала асырап алу туралы сот шешіміне дәл сәйкес енгізіледі.

Сонымен қатар, "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік қызметтер көрсету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 25.11.2019 жылғы Қазақстан Республикасының Заңымен Азаматтық хал актілерін тіркеу саласындағы мемлекеттік қызметтерді оңтайландыру шеңберінде кодекске өзгерістер енгізілді.

Осылайша, азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеудің 7 түрінен екі түрі алынып тасталды: бала асырап алу және әке болуды анықтау.

Енді тіркеуші орган баланы асырап алу туралы сот шешімінің негізінде туу туралы актілік жазбаға өзгерістер енгізеді және баланың дербес деректері мен оның ата-анасы туралы деректерді қамтитын баланың туу туралы бір ғана куәлігі беріледі.

Осыған байланысты, Кодекстің 177-бабына сәйкес бала асырап алу оқиғалары мен фактілері тууды мемлекеттік тіркеу туралы актілік жазбада тиісті өзгерістер, толықтырулар енгізу жолымен көрсетіледі.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 10 шілдедегі №787 қаулысына сәйкес 2015 жылдан бастап асырап алушыларға жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты біржолғы ақшалай төлем төленеді, ол 75 АЕК-ті құрайды.

Біржолғы ақшалай төлемді алу үшін бала асырап алушылардың бірі қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға сот шешімі шығарылған жерде бала асырап алу туралы мынадай құжаттарды ұсынады:

1. өтініш;
2. заңды күшіне енген баланы асырап алу туралы сот шешімінің көшірмесі;
3. бала асырап алушының жеке куәлігінің көшірмесі;
4. Екінші деңгейдегі банкте немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыруға Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің лицензиясы бар ұйымда асырап алушылардың бірінің атына дербес шот ашу туралы шарттың көшірмесі.

Жаңа туған нәрестені асырап алу кезінде сіз барлық тиісті төлемдермен декреттік демалысқа шыға аласыз.

Балаларға жәрдемақы алу құқығы тоқсан сайын табысы туралы анықтаманы ұсынумен расталады.

Адамдар жәрдемақылар тағайындау үшін «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы өтініш жасауға құқылы.

Жәрдемақы тағайындау туралы өтінішті беру оны проактивті көрсетілетін қызмет арқылы тағайындаған кезде талап етілмейді.

"Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" кодексіне сай:

Жалғыз ата-анасы немесе екеуі де:

• қайтыс болған;
• баладан бас тартқан;
• ата-ана құқықтарынан айрылған және олар қалпына келтірілмеген;
• туыстарына, асырап алынатын баланың (балалардың) анасымен немесе әкесімен некеде (ерлі-зайыптылықта) тұратын адамдарға баланы асырап алуға келісім берген;
• сот тәртібімен әрекетке қабілетсіз, хабар-ошарсыз кеткен деп танылған немесе қайтыс болған деп жарияланған;
• белгісіз болған жағдайда, балалар асырап алуға жатады.

Тууы тиісті түрде тіркелген кәмелетке толмаған балаларды ғана асырап алуға болады.

Бұл ретте бала асырап алушы баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене бітімі, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қамқорлық жасауға міндетті екенін ескеру керек.

Сонымен қатар, егер ата-ана баланы тастап кетсе, туыстары оны азаматтығына және тұрғылықты жеріне қарамастан асырап ала алады.

Түрлі отбасылар бірге туған бауырлас балаларды асырап ала алмайды. Бұл жағдайда, егер бала олардың қарым-қатынасы туралы білмесе, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген болса ғана  асырап алуға болады.

2017 жылы жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың және балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың Республикалық деректер банкі (бұдан әрі – Деректер банкі) құрылды.

Деректер банкі ата-анасының қамқорлығынсыз қалған әрбір бала туралы мәліметтерді және жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар туралы мәліметтерді қамтиды. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру деректер банкі арқылы жүзеге асырылады.