«Электрондық үкіметтің» ақпараттандыру объектісін құруға және дамытуға арналға инвестициялық ұсыныстар, қаржылық-экономикалық негіздемелер, техникалық тапсырмаларды ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестікке қарастыру және келісу:
2023 жылдың 3 тоқсанында 25 инвестициялық ұсыныстар, 4 қаржылық-экономикалық негіздемелер, 162 техникалық тапсырмалар қарастырылды және келісілді.
- Нысаналы индикаторға қол жеткізуге қатысты
млрд. теңге
|
Негізгі нысаналы индикатордың атауы (ҰЭМ ыдырауы) |
Барлығы |
2022 |
2023 |
2024 |
2025 |
2026 |
|
Инвестициялардың нысаналы көлемі (жаңа) |
2 234 |
283 |
345 |
420 |
527 |
659 |
|
Инвестициялардың нысаналы көлемі (бұрынғы) |
2 030 |
298 |
397 |
496 |
600 |
|
2023 жылға арналған ЦДИАӨМ жоспарлы көрсеткіші – 345 млрд тг
2023 жылдың 9 айындағы инвестициялардың нақты көлемі – 162,3 млрд тг
Жылдық көрсеткіш 47% - ға жетті:
1) 130,3 млрд теңге мөлшеріндегі бастапқы статистикалық деректер;
2) бірінші жартыжылдықта 32 млрд теңге сомасына әкімшілік деректер
|
2023 жылғы қаңтардан тамызға дейін электрондық өнеркәсіп бойынша статистикалық деректер |
||||
|
Экспорт |
Импорт |
Өндіріс көлемі |
||
|
мын дол |
мын тенге |
мын дол |
мын тенге |
мын тенге |
|
852 934,5 |
397 467 472,3 |
2 921 559,1 |
1 361 446 542 |
27 700 |
ЖОБАЛЫҚ БАСҚАРУ
Қазақстан, бүкіл әлем сияқты, бүгінгі күні цифрлық аренаға көшті, онда бізді үнемі жаңа қосымшалар мен құралдармен таныстырады. Бұл ретте жобаларды басқару жөніндегі қызметтерге қажеттілік артты, бұл іске асырудың жылдам және инновациялық әдістерін талап етеді.
Жобалық басқару – мәлімделген нәтижелерге және қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін уақыт пен ресурстық шектеулер жағдайында ауқымды міндеттерді басқару әдісі.
Жобаны басқару алдын-ала белгіленген параметрлермен жобаны аяқтау үшін жобалық қызметті жоспарлауды, ұйымдастыруды және басқаруды қамтиды. Жоба менеджерлері жобаның тиімді, уақтылы аяқталуын қамтамасыз ету үшін қажетті құралдарды, дағдыларды және дәлелденген озық тәжірибелерді қолданады. Бұл тәсіл компанияда болып жатқан тұрақты (сызықтық) процестерді және мақсатты (бір реттік) бастамаларды біртұтас тұтастыққа біріктіруге мүмкіндік береді.
ЖОБАЛЫҚ БАСҚАРУДЫҢ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕСІ
Ұлттық жобалық басқару жүйесі – Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін қажетті, жобалық басқарудың бірыңғай экожүйесін білдіретін кешенді басқару инфрақұрылымы.
Жобалық басқарудың ұлттық жүйесіне кіреді:
- мемлекеттік органдардың жобалық бағдарланған ұйымдық құрылымдары (мемлекеттік органдардың жобалық офисі);
- жобалық басқару жөніндегі нормативтік құқықтық және әдіснамалық база;
- білім беру және қоғамдық ұйымдар мен жобалық басқару жөніндегі мамандардың кәсіби қоғамдастықтары негізінде жобалау персоналының құзыреттілік деңгейін арттыру жүйесі;
- ақпараттық-талдамалық платформалармен және деректерді мониторингілеудің, жинаудың және өңдеудің цифрлық жүйелерімен интеграцияланған жобалық басқарудың бірыңғай ақпараттық жүйесі.
ҰЛТТЫҚ ЖОБАЛЫҚ ОФИСІ
Ұлттық жобалық офисі – жалпыұлттық басымдықтар портфельдерін іске асыруды, мемлекеттік секторда жобалық басқаруды енгізуді және дамытуды қамтамасыз ететін матрицалық ұйымдық құрылым нысанында құрылған және жұмыс істейтін алқалы жұмыс органы.
Мемлекеттік органның жобалық офисі – мүдделі тараптардың қатысуымен Мемлекеттік орган қалыптастыратын, басқарудың матрицалық құрылымы қағидаттарының негізінде, жобалық қызметіне барлық қатысушылардың өзара іс-қимылын және жобалық қызметін үйлестіруді қамтамасыз ететін ұйымдық құрылым.
ҰЖО негізгі бағыттары:
- Қазақстан Республикасында Мемлекеттік жоспарлау жүйесі (бұдан әрі – МЖЖ) құжаттарының жобаларын және жаңа бастамаларды әзірлеуге қатысу;
- Мемлекет басшысы айқындаған басым реформалар мен стратегиялық жобаларды іске асыру;
- МЖЖ құжаттарын іске асырудың жедел мониторингі;
- жобалық басқаруды енгізу нәтижелерін бағалау;
- МЖЖ құжаттарын іске асыруды коммуникациялық сүйемелдеу;
- жобалық басқару әдіснамасын дамыту.
ЖОБАЛЫҚ ОФИСТАР
Жобалық кеңсе – бұл жобаларды басқару процесстерін стандарттайтын және ресурстармен, әдістемелермен, құралдармен және әдістермен алмасуға ықпал ететін ұйымдық құрылым. Жобалық офистің жауапкершілік дәрежесі жобаларды басқаруда қолдау көрсетуден бастап, бір немесе одан да көп жобаларды тікелей басқаруға дейін болуы мүмкін.
Жобалық офис қандай функцияларды орындауы керек?
Сұраққа жауап беру үшін сұрақтарға жауап беру керек: Жобалық офис не үшін қажет екенін түсіну керек? Ұйым осы құрылымды құру кезінде қандай мақсаттар қояды?
|
Функция |
Выгоды/цели |
|
Басқару әдіснамасын әзірлеу және дамыту |
Басқару процедураларына қатысты жанжалдарды азайту, басқару процестерінің жылдамдығын арттыру, тәуекелдерді азайту және басқару құзыреттерін арттыру |
|
Топ-менеджмент үшін жобалар портфелі бойынша жиынтық есептілікті қалыптастыру |
Жобалардың орындалу мәртебесі туралы ақпарат алу жылдамдығын арттыру, ресурстық қақтығыстар тәуекелдерін азайту, шешім қабылдау жылдамдығын арттыру, мүдделі тараптардың қанағаттанушылығын арттыру |
|
Әдіснаманы қолданудың дұрыстығын бақылау |
Басқару қателіктерін азайту, қызметкерлердің құзыреттілік деңгейін арттыру, тәуекелдерді азайту |
|
Жобалық мақсаттарға қол жеткізуді бақылау |
Қол жеткізілген мақсаттары бар жобалар санының өсуі, мүдделі тараптардың қанағаттанушылығын арттыру |
|
Жобалық комитетін қамтамасыз ету (ұйымдастыру) |
Шешім қабылдау жылдамдығын арттыру, Жобаның мүдделі тараптары арасындағы қақтығыстар деңгейін төмендету, мүдделі тараптардың қанағаттануын арттыру, шешім қабылдау тәуекелдерін азайту |
|
ЖБАЖ орнату және қолдау |
Басқару шығындарын азайту, адами фактордың тәуекелдерін азайту, жобалық жұмыстарды кешіктіру деңгейін төмендету, мүдделі тараптардың қанағаттануын арттыру |
|
Жобалық персоналын оқыту |
Жобаларды басқару әдісімен персоналдың құзыреттілік деңгейін арттыру |
|
Жобалық персоналын ынталандыру үшін деректерді дайындау |
Жобалық командаларға қатысушылар арасындағы қақтығыстар деңгейін төмендету, жобаларға тапсырыс берушілердің қанағаттану деңгейін арттыру |
QAZAQSTAN PROJECT MANAGEMENT AWARDS
Мемлекеттік органдардың және жобалық қызметіне басқа да қатысушылардың жобалық жетілуін айқындау құралдарының бірі «Qazaqstan Project Management Awards – 2023» жобалық басқару жөніндегі Ұлттық конкурс болып табылады. Ұлттық конкурсқа мемлекеттік органдар, квазимемлекеттік сектор ұйымдары, бизнес-қоғамдастықтар, үкіметтік емес ұйымдар мен ЖОО-лар қатысады.
Қолданылатын жобалық әдістерді және жобалық басқару процесстерін орындау сапасын бағалау жобалық қызметке қатысушылардың құзыреттерін дамыту деңгейі туралы, жобалық тәсілдерді пайдалану мен енгізуде, оның ішінде жаңа, халықаралық танылған әдістер мен стандарттарды пайдалануда проблемалық мәселелердің болуы туралы түсінік береді.
Алғаш рет «Qazaqstan Project Management Awards» байқауы 2020 жылы мемлекеттік органдар арасында өткізілді.
2021 жылы байқау «Global Project Excellence Awards» Бүкіләлемдік IPMA байқауына жоба ретінде қойылды, онда ол «алтын марапатқа» ие болды, бұл ҚР-да қолданылатын жобалық тәсілдердің халықаралық сараптамалық қоғамдастығының жоғары бағасын көрсетеді.
2022 жылғы 7 желтоқсанда Expo Конгресс – орталығында ҚР Президенті мен ҚР Премьер-Министрінің қатысуымен «Жылдың Үздік жобалық менеджері» (ОМО, ЖАО), «Жылдың үздік жобасы» (квазимемлекеттік сектор) номинацияларында алты «алтын жеңімпазды», сондай-ақ «Үздік PM-жаттықтырушы», «Балаға қолайлы жоба», «Мемлекеттік аппаратты жетілдіру бойынша үздік жоба» арнайы номинацияларының жеңімпаздарын, «Алтын Сапа» алаңында «Парыз», «Алтын сапа» сияқты конкурстардың жеңімпаздарымен бірлесіп марапаттау рәсімі өтті.
2021 жылдан бастап ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2023 жылғы 31 шілдедегі №301/НҚ бұйрығымен бекітілген Жобалық басқаруды жүзеге асыру қағидаларына сәйкес конкурс «Ұлттық» мәртебесіне ие болды және жыл сайынғы негізде өткізіледі.
Ұлттық конкурс өз қызметіне жобалық менеджменттің әдістері мен құралдарын белсенді енгізетін мемлекеттік органдар мен ұйымдарға қолдау көрсетуге арналған және ұйым қызметкерлерінің көшбасшылық пен жаңа құзыреттерді дамытудағы уәждемесін арттыруға бағытталған.
ЖОБАЛЫҚ БАСҚАРУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІ
Жобалық басқарудың ақпараттық жүйесі – жалпыұлттық басымдықтардың бастамалары, жобалары, жобалар топтары, бағдарламалардың базалық бағыттары, бағдарламалары, портфельдері туралы өзекті және анық ақпаратты жасау, сақтау, беру үшін пайдаланылатын, барлық қатысушылардың жобалық қызметті жүзеге асыруын қамтамасыз ететін, сондай-ақ мүдделі тараптарға басқарушылық шешімдер қабылдау үшін ақпаратқа қолжетімділік беретін бірыңғай ақпараттық автоматтандырылған платформа.
Жобалық басқаруды жүзеге асыру қағидаларына сәйкес Мемлекеттік органдарды, мүдделі заңды және жеке тұлғаларды қоса алғанда, жобалық қызметке қатысушылар жобалық басқарудың ақпараттық жүйесін апта сайынғы скрам-форматта жобалардың/жобалар топтарының/бағдарламалардың/ портфельдердің міндеттерін жедел басқару үшін бірлескен кросс-функционалдық жобалық командаларды қалыптастыру мүмкіндігімен аджайл-форматында өзара ашық және тікелей іс-қимылды ұйымдастыру үшін пайдаланады.
Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі 2023 жылға 1000 Easy project есептік жазбасын сатып алды және ҚР Президентінің сайлауалды бағдарламасын және қолданылу мерзімі 1 жыл ұлттық жобаларды іске асыру және мониторингілеу үшін "YCG" ЖШС консалтингтік қызметтері.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі А.А. Смайыловтың 2023 жылғы 8 қыркүйектегі хаттамалық тапсырмасына сәйкес ұлттық және басқа да маңызды жобаларды басқару және мониторингтеу жөніндегі жұмыс «1С-Битрикс-24» жобалық басқарудың ақпараттық жүйесінде (бұдан әрі – жүйе) жүргізілетін болады. Бұл жүйені мемлекеттік органдар 2024 жылдан бастап жобалық басқарудың бірыңғай ақпараттық жүйесі ретінде пайдаланатын болады.
Астананың және Ақмола облысы Ақкөл қаласының тәжірибесі бойынша халықтың тыныс-тіршілігінің негізгі салаларын (денсаулық сақтау, білім беру, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, қалалық шаруашылықты басқару және басқа да мәселелер) қамтитын "Smart city" жүйесін енгізу елдің барлық қалаларында кезең-кезеңмен жалғасатын болады. Бұл ретте "Smart city" жүйесін енгізу интеллектуалды бейнебақылау жүйесін құруға және көшелер мен азаматтардың көп келетін жерлерде тануға, жол қозғалысын бақылауға бағытталатын болады. Осы шаралар азаматтардың жеке қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және оқиғаларға жедел ден қоюға бағытталған.
Қалаларды инновациялық және технологиялық дамыту
Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2030 жылға дейінгі болжамды схемасында анықталған географиялық, табиғи, әлеуметтік-экономикалық жағдайларды ескеретін өңірлердің перспективалы бәсекеге қабілетті экономикалық мамандануы облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың бәсекеге қабілетті артықшылықтарын одан әрі дамыту және мамандануын тереңдету үшін негіз болуы керек.
Мәселен, Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020 - 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде екпін ішкі нарықты сапалы өніммен қамтамасыз ететін және экспортқа бағытталған тиімді өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарына, нысаналы шетелдік инвесторларды нысаналы тарту арқылы жарандық құн түзу тізбегіне енгізуге жасалатын болады, сондай-ақ салалық басымдық беруден нақты басым тауарларды анықтауға өту жүзеге асырылатын болады.
Ынталандыру шаралары басым деп таңдалған жоғары және орташа қайта бөлініс тауарларын өндірушілеріне ғана берілетін болады. Бұл ретте басым тауарлар, оларды өндіруге ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды, инновацияларды, адами капиталды, экономиканың креативті секторларын (жарнама және басқалар) жұмылдыруға байланысты, сыртқы конъюнктураның құбылуына неғұрлым аз ұшырайды.
Жаһандық құн түзу тізбегі жүйесіне Қазақстанды ілгерілету бойынша жұмыс алгоритмі отандық кәсіпорындарға, олардың тауар позицияларына инновациялылық және технологиялылық тұрғысын талдау жүргізуді болжайды. Трансұлттық корпорацияларды тартумен өңірлердегі ЕЭА және ИА әлеуеті барынша пайдаланатын болады.
Өнеркәсіптің тамақ, химия, мұнай-газ химиясы, металлургия, фармацевтика, машина жасау және агрохимия сияқты салаларындағы өңірлердің мамандануымен және өнеркәсіптік әлеуетімен ұштастырылған республикалық маңызы бар шамамен 40 жобаны іске асыру көзделеді.
Ынталандырудың тікелей шараларынан басқа технологиялық реттеу, метрология, стандарттау, технологияларды, инновацияларды және цифрландыруды дамыту, индустриялық-инновациялық дамытуды талдамалық сүйемелдеу саласында да жүйелі шаралар қабылданатын болады.
Облыстарды олардың үлкен қалаларымен (облыс орталықтарымен) бірге одан әрі инновациялық және технологиялық дамыту әр түрлі факторлардың әсеріне тәуелді болады - бұл негізгі қорларды технологиялық жаңарту және жаңғырту, инновацияларды енгізу, ҒЗТКЖ шығындарын арттыру, патенттік белсенділік және басқалар. Қазіргі уақытта негізгі құралдарды жаңартудың коэффициенттеріне едәуір жоғары болуына қарамастан, негізгі құралдардың тозу деңгейі Маңғыстау (50,2%), Қызылорда (48,3%), Ақтөбе (42,5%), сондай-ақ Қарағанды (41,2%) облыстары сияқты өңірлерде жоғары деңгейде.
Қазіргі уақытта мемлекеттік органдар 400-ден астам ақпараттық жүйелерде қамтылған деректердің үлкен жиымдарын жинақтады.
Кестелер мен өрістерге (метадеректерге) талдау 32 МО бөлінісінде, оның ішінде 21 ОМО және 11 ЖАО, МО АЖ 128 ДБ бойынша жүргізілді. Талданғаны: 84 523 кесте және 969 203 өріс.
Жүргізілген талдау 128 дерекқордың 107-сі бойынша метадеректердің сапасы 90% немесе одан да көп екенін көрсетті.
Бұл ретте ел экономикасы үшін маңызды салаларда өзекті ақпаратты үздіксіз есепке алу жолға қойылмаған. Деректерді басқарудың дамыған орталықтандырылған жүйесінің болмауына байланысты мемлекеттік органдармен жедел және стратегиялық шешімдерін сапалы қабылдау үшін қажетті ақпараттың болмауы және бытыраңқы болу қаупі туындайды.
Азаматтардың өтініштерін талдау мәліметтер базасындағы ақпараттың сапасыздығын көрсетеді, бұл өз кезегінде цифрландырудың әсерін шектейді.
Бұл ретте мемлекеттік органдардың дерекқорларын қалыптастыруда және соның салдарынан деректерді тікелей беру мүмкіндігінсіз тар бағытталған ақпараттық жүйелерді құруда тұтас көзқарас жоқ.
2021 жылы ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымды зерттеу "тұрғылықты мекенжайы" атауы бойынша 177 кестеде 907 өріс, 11 дерекқор, 5 мемлекеттік органда табылғанын көрсетті.
Бұл ретте, бастапқы дереккөздің қандай мән екендігі белгісіз болып табылады.
2022 жылы жүргізіліп жатқан жұмыс шеңберінде ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігімен бірлесіп деректерді басқарудың әдіснамалық және үйлестіру тетіктерін айқындады, деректерге талаптар қойылды, ал Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 9 қарашадағы № 881 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік басқаруды цифрлық трансформациялау қағидалары шеңберінде жеке және заңды тұлғалардан деректерді сұратуға толық тыйым салу қарастырылған.
"Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасының (бұдан әрі – Бағдарлама) мақсаттары орта мерзімді перспективада Қазақстан Республикасы экономикасының даму қарқынын жеделдету және цифрлық технологияларды пайдалану есебінен халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, сондай-ақ ұзақ мерзімді перспективада Қазақстанның экономикасын болашақтың цифрлық экономикасын құруды қамтамасыз ететін түбегейлі жаңа даму траекториясына көшіруге жағдай жасау болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу дамудың екі бағыты бойынша жүруді білдіреді:
"Қазіргі экономиканы цифрландыру" - нақты сектордағы нақты жобалардан тұратын прагматикалық бастауды қамтамасыз ету, экономиканың қазіргі салаларын, мемлекеттік құрылымдарды цифрландыру және оларды технологиялық қайта жабдықтау жобаларын іске қосу және цифрлық инфрақұрылымды дамыту.
"Болашақтың цифрлық индустриясын құру" - адами капиталды дамыту деңгейін көтеру, инновациялық даму институттарын құру және жалпы алғанда, цифрлық экожүйені қарқынды дамыту есебінен ұзақ мерзімді орнықтылықты қамтамасыз ету, елдің цифрлық трансформациялауды іске қосу.
2018-2022 жылдар кезеңінде іске асырылатын Бағдарлама еліміздің флагмандық салаларын технологиялық жаңғыртуға қосымша серпін беруді қамтамасыз етеді және еңбек өнімділігінің ауқымды және ұзақ мерзімді өсуіне жағдай жасайды.
Бағдарламаны іске асырудың бес негізгі бағыты:
- "Экономика салаларын цифрландыру" - еңбек өнімділігін арттыруға және капиталдандырудың өсуіне алып келетін озық технологиялар мен мүмкіндіктерді пайдалана отырып, Қазақстан Республикасы экономикасының дәстүрлі салаларын түрлендіру бағыты.
- "Цифрлық мемлекетке көшу" - қажеттіліктерін күні бұрын біліп халық пен бизнеске қызмет көрсету инфрақұрылымы ретінде мемлекеттің функцияларын түрлендіру бағыты.
- "Цифрлық Жібек жолын іске асыру" - ішкі контур үшін де, Қазақстан Республикасының транзиттік әлеуетін іске асыру үшін деректерді берудің, сақтаудың және өңдеудің жылдамдығы жоғары және қорғалған инфрақұрылымын дамыту бағыты.
- "Адами капиталды дамыту" - жаңа жағдайға - білім экономикасына көшуді қамтамасыз ету үшін креативті қоғам деп аталатынды құруды қамтитын түрлендіру бағыты.
- "Инновациялық экожүйені құру" - бизнес, ғылыми сала және мемлекет арасындағы орнықты көлденең байланыстармен технологиялық кәсіпкерлік пен инновацияны дамыту үшін жағдай жасау бағыты. Мемлекет инновацияларды өндіріске шығаруға, бейімдеуге және енгізуге қабілетті экожүйе катализаторы ретінде әрекет етеді.
Көрсетілген бес бағыттың шеңберінде 17 бастама мен 100-ден астам іс-шара қалыптастырылды, оларды іске асырудан түсетін қайтарылымды алдағы жылдардың ішінде айқын көруге болады, сондай-ақ болашақ экономикасының жаңа саласы ретінде цифрлық секторды қалыптастыруға негіз болатын іс-шаралардың негізгі нәтижесін келесі онжылдықтан байқауға болады.
Бағдарламаны іске асыру республикалық бюджет қаражатынан 109 млрд. теңге көлемінде қаржыландыру тартуды болжайды. Сондай-ақ квазимемлекеттік сектор субъектілерінің 169 млрд. теңгеден астам қаражатын тарту күтілуде.
Бағдарламаны іске асыру бенефициарлары Қазақстан Республикасының барлық халқы, бизнес және мемлекеттік органдары болады, өйткені ол өмірдің барлық салаларына әсер етеді және мемлекеттің әрбір азаматы мен тұрғынының өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған. Бағдарлама жұмыспен қамту құрылымында елеулі өзгерістерге әкеледі - атап айтқанда, 2022 жылға қарай цифрландыру есебінен 300 жұмыс орны құрылады.
Қазақстан экономикасын цифрландырудың қазіргі орташа деңгейі бүгінгі күні кедергі болмайды, бірақ дамуға сапалы серпіліс жасау мүмкіндік, бұл елімізді әлемдік аренада бірінші орынға шығаруға мүмкіндік береді. Ол үшін осы Бағдарламада сипатталған бес бағыт бойынша және оған қосымшада аталған іс-шаралар шеңберінде шаралар кешенін және жүйелі жұмыстар қабылдау болжанады. Іс-шаралар тізбесі жаңартылып отырады.
Соңғы 10 жылда IT-нарықтың айтарлықтай өсуі байқалды, оның үлесі АКТ-секторының жалпы көлемінде 28-ден 46 %-ға дейін ұлғайды. Бұған цифрландырудың белсенді саясаты және коронадағдарыс кезеңіндегі цифрландырудың жеделдетілген процесі ықпал етті.
2021 жылы IT-нарық көлемі 1 655 млрд теңгені құрады, бұл 2017 жылға қарағанда 141%-ға артық.
Өсудің негізгі себебі IT-қызметтер көлемінің 2017 жылғы 279 млрд теңгеден 2021 жылы 977,3 млрд теңгеге дейін өсуі болып табылады (3 еседен астам өсу).
Жалпы өсім IT-нарығының барлық компоненттері бойынша байқалады. IT-жабдықтардың көлемі 2021 жылы 539,1 млрд теңгені, 2017 жылы 365 млрд теңгені (67%-ға өсу), ал лицензиялық бағдарламалық қамтамасыз етудің көлемі 2021 жылы 139 млрд теңгені (3,4 есеге өсу), 2017 жылы 41 млрд теңгені құрады.
Бұл ретте, қазақстандық ақпараттық-технологиялық компанияларының халықаралық нарыққа белсенді шығуы тіркеліп отыр. Осылайша, 2021 жылдың қорытындысы бойынша АКТ қызметтері мен тауарлардың экспорты шамамен 60,06 млн. АҚШ долларын құрады, онда қызметтер экспортының 50 %-дан астамы Еуропа елдері мен Америка Құрама Штаттарына (бұдан әрі – АҚШ) тиесілі.
Ресми статистикалық деректер бойынша 2021 жылдың қорытындысы бойынша көрсетілген IT-қызметтердің көлемі 646 млрд теңгені құрады. Қызмет түрлері бойынша негізгі көлем бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеуге – 31,7 %-дан, қосымшаларды (қолданбалы бағдарламаларды) орналастыруға және олармен байланысты қызметке – 20 %-дан, ақпараттық технологиялар саласындағы басқа қызмет түрлеріне – 16 %-дан келді.
2021 жылы АКТ-ны дамытуға және пайдалануға байланысты қызметкерлерді оқытуға жұмсалатын шығындардың 2,1 млрд теңгеге дейін айтарлықтай өсуі байқалады, ал ұйым ішінде бағдарламалық қамтылымды дербес әзірлеуге жұмсалатын шығындар 31,5 млрд теңгеге дейін жетеді.
Цифрлық экономиканың ауқымымен адами капиталды – заманауи дағдылары бар кадрларды дамыту қажеттілігі артып келеді. ЦДИАӨМ-нің деректері бойынша Қазақстанда АКТ-кадрларға жыл сайынғы қажеттілік шамамен 30 мың адамды құрайды.
Қазіргі уақытта тар АТ мамандарының деңгейі төмен, оларға сұраныстың өсуі жалғасуда, 2021 жылы бос жұмыс орындарының саны 2020 жылмен салыстырғанда 52 %-ға өсті.
Ресми статистика деректері бойынша 2021 жылы Қазақстанда АКТ мамандарының саны 41 мың адамды немесе жұмыспен қамтылғандардың жалпы құрылымында 1,2 %-ды құрады.
Жыл сайын 22 мыңға жуық жас (оқушылар ("Информатика" пәні күшейтілді) IT-мамандар шығарылады.
2022 жылдан бастап түлектер IT-мамандыққа түсу үшін "физика" пәнінің орнына "информатика" пәнін ҰБТ-ға тапсыра алады;
297 колледж бойынша 2022-2023 оқу жылында АКТ саласында білім алушылар контингенті – 44 525 студентті, оның ішінде мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша – 31 361 студент, 2022 жылы 9 830 түлекті құрады;
78 жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында (2022-2023 оқу жылында АКТ саласында білім алушылар контингенті 49 456 студентті, оның ішінде мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша – 27 594 студентті, 2022 жылы 9049 түлекті құрады);
49 IT-мектеп 6 403 түлек дайындады және 18 487 студентті оқытуда.
Адами капиталды дамыту инновацияны ынталандыру үшін өте маңызды.
Жалпы, елдің инновациялық әлеуетін дамыту үшін мемлекеттік технологиялық саясат жоспарлы түрде құрылып, іске асырылуда.
Бүгінгі таңда мемлекеттік технологиялық саясатты қалыптастыру мен іске асырудың негізгі буыны құрамына мемлекеттік органдардың, сондай-ақ ғылыми және бизнес топтардың өкілдері кіретін Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы технологиялық саясат жөніндегі кеңес болып табылады.
Кеңес мемлекеттік қолдау және жедел дамуға жәрдемдесу үшін бағдарлар болып табылатын басымдықтарды айқындайды.
Мәселен, таяу болашақта технологиялық саясаттың негізгі бағдарлары кеңестің бірінші отырысында бекітілді.
Атап айтқанда, басым технологиялық бағыттар: MedTech (денсаулық сақтау жүйесінің технологиялық дамуы); AgriTech (ауыл шаруашылығындағы инновациялар және агроөнеркәсіптік кешеннің технологиялық трансформациясы); AgriTech (жасыл энергия тиімді технологияларды дамыту) болып айқындалды.
Сапалы және тиімді мемлекеттік технологиялық саясатты қалыптастырудың келесі "қадамы" кеңес отырыстарында бекітілген технологиялық басымдықтар мен шаралар призмасы арқылы салалық және өңірлік саясатты іске асыру болып табылады.
Бұл кезеңде жетекшілік ететін салалар мен өңірлерде технологиялық саясаттың негізгі бағдарларын іске асыратын салалық және жергілікті атқарушы органдар ерекше маңызды рөл атқарады.
Мемлекеттік органдардың жанынан салалық технологиялық құзыреттер орталықтары құрылады, олардың негізгі міндеті салалардың технологиялық дамуын мұқият талдау және жәрдемдесу болып табылады.
Сондай-ақ, венчурлік инвестициялар нарығы елдің инновацияларын қолдау мен дамытудың негізгі құралы болып табылады. Бұл бағытта жүйелі жұмыс жүргізіп, түрлі шаралар қолдануда.
Қазақстан венчурлік экожүйені дамытудың осы жолының басында тұрғанын атап өткен жөн.
2022 жылдың қорытындысы бойынша венчурлік инвестициялардың өңірлік нарығы 60-80 млн. долларға бағаланды. 2022 жылы 100 млн. долларға бірнеше жаңа жеке венчурлық қорлар (MyVentures, Tumar Venture Fund, Big Sky Capital және т.б.) іске қосылды. Өз кезегінде, MOST Holding ақпараты бойынша Қазақстанда венчурлік мәмілелердің орташа мөлшері 2021 жылы 360 мың долларды, ал 2022 жылы 800 мың долларды құрады.
Бұл қазақстандық нарыққа жеке инвесторлар қызығушылық танытатынын көрсетеді. Алдағы жылдары жоғары өсу болжануда, өйткені қазіргі уақытта нарық әлі де капиталдандырылмаған.
Сонымен қатар, 2022 жылдың қорытындысы бойынша жаһандық инновациялар индексінің рейтингіне сәйкес Қазақстан 79-орында, бұл технологиялық дамудың жеткіліксіз деңгейін көрсетеді.
Инновациялық дамудың мұндай халықаралық рейтингтері қолайлы отандық инновациялық жүйені дамыту бойынша жүйелі және кешенді жұмысты күшейту қажеттігін білдіреді.
Салалық цифрлық трансформациялау, инновациялық экономиканы дамыту жаһандық бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізудің ажырамас құрамдас бөлігі болып табылады. Сондықтан мемлекеттер мен әлем елдері бәсекеге қабілетті болу мақсатында өздерінің цифрлық даму стратегияларына бейімделіп, оларды қабылдауы қажет.
Халықаралық менеджментті дамыту институтының (IMD, Лозанна, Швейцария) әлемдік бәсекеге қабілеттілікті зерделеу жөніндегі орталығы 2022 жылғы цифрлық бәсекеге қабілеттілік рейтингінің нәтижелерін жариялады (зерттеу нәтижесі елдер мемлекеттік саясатты, бизнес-модельдерді және тұтастай алғанда қоғамды трансформациялауға әкелетін цифрлық технологияларды қандай дәрежеде екенін зерттейді және игереді деп бағаланады), онда Қазақстан 36-орынды иеленді.
Қазақстанға цифрлық стратегияларды дамытудағы озық және көрші мемлекеттердің тәжірибесі анағұрлым қызықты.
Сондықтан мынадай: АҚШ, Сингапур, Жапония, Нидерланды, Дания, Эстония, Франция, Ресей Федерациясы мемлекеттерінің стратегияларына талдау жасалды.
АҚШ 1930 жылдары алғашқы компьютерлер ойлап табылғаннан бері ақпараттық технологиялар саласындағы әлемдегі жетекші ел болып табылады және бүгінде цифрлық экономика саласындағы көшбасшылардың бірі.
Цифрлық дәуірде экономикалық өсуді жеделдету және мүмкіндіктерді кеңейту туралы ұсынымдар әзірлеу үшін 2016 жылы наурызда цифрлық экономика бойынша консультациялық кеңес құрылды, оның құрамына бірқатар ірі америкалық компаниялардың ("General Electric", "Electrical and electronics engineering", "Microsoft", "Google", "McKinsey Global Institute", "Home Shopping Network" және т.б.), азаматтық қоғам мен академиялық орта өкілдері кірді.
АҚШ цифрлық экономикасының күн тәртібі:
еркін және ашық интернетті ілгерілетуді;
желідегі сенім мен қауіпсіздікті насихаттауды;
қызметкерлер, отбасылар және компаниялар үшін интернетке қолжетімділікті қамтамасыз етуді;
зияткерлік меншіктің зияткерлік қағидалары арқылы инновацияларды ілгерілетуді және жаңа технологиялардың жаңа буынын ілгерілетуді көздейді.
Дания мемлекеттік органдарды цифрландыруға белсенді инвестиция салып отыр. 2015 жылдан бастап барлық азаматтар мемлекеттік органдармен тек интернет арқылы ғана қарым-қатынас жасауға міндетті (Данияда үй шаруашылықтарының 95 %-ы интернетке қол жеткізе алады), әрбір азаматтың цифрлық паспорты (digital ID) бар, ал барлық мемлекеттік органдар мен муниципалитеттер бірыңғай желіге қосылған, бұл бірыңғай жеке кабинет көмегімен барлық ведомстволармен өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік береді. Бизнес коммуникациядан басқа: үзінді көшірмелер алу, салық төлеу және есептер жіберу сияқты барлық операцияларды электронды түрде жүзеге асыра алады. Мұндай жүйе жыл сайын бюджеттің 10-20 %-ын үнемдеуге мүмкіндік береді.
Эстонияның "Эстония – 2035" ұлттық бағдарламасы шеңберіндегі стратегиясы мемлекеттік органдардың адам өміріндегі негізгі оқиғаларға негізделген тәсіл аясында клиенттерге AI-ны қарқынды қолдану арқылы алдын ала және ешбір әуре-сарсаңсыз жеке қызмет көрсетуге бағытталған.
Эстониядағы мемлекеттік цифрлық қызметтер #KrattAI жүйесі арқылы ұсынылады, ол азаматтарға виртуалды көмекшілермен дыбыстық байланыс арқылы мемлекеттік қызметтерге жүгінуге мүмкіндік беретін функционалды үйлесімді AI қосымшаларының желісімен жұмыс істейді. Осы стратегияның шеңберінде 70-тен астам жоба дайындалды, олардың 38-і экология, шұғыл көмек, киберқауіпсіздік және әлеуметтік қызметтер сияқты көптеген қызмет салаларында іске асырылды.
Францияның цифрландыру және жаңа технологияларды енгізу саласында асқақ мақсат қойылған бағдарламасы бар. Ерекше назар аударылған төрт негізгі сектор анықталды: денсаулық сақтау, қоршаған орта, көлік мобильділігі және қауіпсіздік. Бұл салалардың барлығы қоғамдық мүдделер тұрғысынан маңызды, сондықтан мемлекет тарапынан серпінді әрекетті талап етеді. Осы секторлардың әрқайсысының бизнес-стратегиясы негізгі салалардың проблемаларын шешуге бағытталған экожүйелерді құруды және ұйымдастыруды көздейді. ЖИ әзірлеу қоғамдық мүдделерге жауап бере отырып, экономикалық көрсеткіштерді жақсартуға көмектесетін практикалық қолдануға бағдарланған.
Цифрлық трансформация іске асырудың мүмкін болатын екі жолын болжайды: бірінші жол ("Дәстүрлі") – қолданыстағы ведомстволық ақпараттық жүйелерді сақтау және біртіндеп жетілдіру, жаңа жүйелер құру, олардың арасындағы алмасуды жақсарту және оларды біртіндеп интеграциялау. Бұл баяу және еңбекті қажет ететін жол. Оның басты кемшілігі – оларға ең маңызды заманауи бәсекелестік артықшылықтарды алуға мүмкіндік бермейтін басқару жүйелерін құрудың тез ескірген технологияларын сақтау – деректердің сапасын қамтамасыз ету және процестерді жылдам өзгерту мүмкіндігі.
Сонымен қатар, бұл сценарийде "цифрлық феодализм" деп аталатын нәрсе сақталады: ведомстволар ақпараттандыруға өз бюджеттерімен жұмыс жасай отырып, өз процестерін автоматтандырып, олардың архаикалық сипатын сақтап, деректерді тек өз саласында пайдалануға бағытталған кезде, бұл түрлі ақпараттық жүйелердің деректерімен салыстыруға келмейді.
Болашақта дәстүрлі жол мемлекетті жаңа қызметтермен қызметтер портфелін құру және архитектураны қиындату мүмкін болмайтын жағдайға әкеледі. Жаңа қызметтерді шығарудың ағымдағы орташа мерзімі 6 айдан 1,5 жылға дейін (немесе одан да көп) созылуы мүмкін, бұл іске қосу кезінде жаңа қызметтердің тұтынушыға қажет болмауына әкеледі.
Екінші жол ("Платформалық") – жаңа технологияларды енгізу мүмкіндіктеріне негізделген қолданыстағы процестер мен басқару құрылымдарының цифрлық трансформациясы.
Мемлекеттің жұмыс қабілеттілігін сақтау және парадигманың түбегейлі өзгеруінен болатын жағымсыз салдарды жою мақсатында осы Тұжырымдама шеңберінде қолданыстағы жүйелерді қатар жүргізе отырып, платформалық (және іс жүзінде жалғыз) жолды таңдау орынды.
Жаңа экожүйе біртіндеп қолданыстағы жүйелердің функциялары мен қызметтерін алмастырады, осы "өтпелі кезеңде" "ескі" және "жаңа" жүйелер қатар өмір сүреді, ал "ескі" жүйелердің қызметтері біртіндеп (олардың функционалдығының сәйкес өзгеруімен) жаңа платформаға ауыстырылады.