"Халықтың көші-қоны туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес (51-бап) Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғылықты жері бойынша және уақытша тұратын (тұратын) жерге тіркелуге міндетті. Осыған байланысты, жалға беруші қосымша жалдау шарты бойынша тұратын адамдарды жалға берілетін тұрғын үйде тіркеуге міндетті ("Тұрғын үй қатынастары туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 24-бабы), себебі уақытша тұрғылықты жерінде он күннен артық тіркелмеген адамдар әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Бұл ретте, үйінде нақты тұрмайтындарды тіркегені үшін немесе адамдарды өз тұрғын үйінде тіркелмей тұруға жол бергені үшін сондай-ақ үйде тіркеуде тұрғандарды және тұратындарды тіркеуден шығару жөнінде шаралар қолданбағаны үшін үйдің иесіне қатысты әкімшілік жауапкершілік қарастырылғанын тұрғын үй иелерінің өздері білуі қажет,
Келесі қадамдарда біз көші-қон заңнамасының бұзылуын қалай болдырмау керектігін қарастырамыз.
Тұрғылықты, уақытша келген (тұратын) жері бойынша 14 жасқа толған Қазақстан Республикасының азаматтары қатысады, себебі он төрт жасқа толмаған адамдардың (жас балалардың) немесе қорғаншылықтағы азаматтардың тұрғылықты жерi болып олардың заңды өкілдерінің тұрғылықты жерi танылады.
Уақытша келген (тұратын) жері бойынша есепке тұру (тіркеу) уақытша тіркелу болып табылады. Тұрғылықты жері бойынша тіркелу тұрақты тіркелу болып табылады. Уақытша 1 айдан астам мерзімге келген азамат тұрғылықты жері бойынша тіркеуден шықпай-ақ (16 жасқа толмаған балаларды, емдеу мекемелеріндегі азаматтарды, вахталық әдіспен жұмыс істейтін адамдарды қоспағанда) 10 күн ішінде тіркелуге міндетті.
Бір мекенжайда көп адам тіркеліп, бірақ олар ол тұрғын үйде тұрмайтын жағдайлар кездеседі. Егер аталған фактілерге тұрғын үй иелері тарапынан жол берілген жағдайда, бұл бұзушылық болып саналады да, меншік иелеріне қатысты әкімшілік жауапкершілікке әкеп соғады.
Мұндай жағдайларда "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" кодекстің 493-бабы қолданылады, оған сәйкес:
Тұрғынжай иесінің нақты тұрмайтын жеке тұлғаларды тiркеуге жол бергені үшін–10 АЕК айыппұл салынады;
бір жыл ішінде қайталап бұзғаны үшін – айыппұл-20 АЕК;
тұрғын үй иесінің осы мекенжайда тұрмайтын адамдарды тіркеуден шығару жөнінде шаралар қабылдамағаны үшін - айыппұл – 5 АЕК.
Бұл ретте, жалға алу құқығымен және уақытша тіркелуге тұрмаған жағдайда пәтерді жалға берушінің өзі де жазаланатын болады. Уақытша тұруға келген жерінде 10 күнтізбелік күннен бір айға дейін тіркелмесе ескерту жасалады. Егер уақытша тіркеу бір айдан артық ресімделмеген болса, онда жалға алушыға айыппұл салынады, ол 7 АЕК-ті құрайды. Мұндай жағдайлардың алдын алу үшін жалға берілетін пәтерде тұратын тұрғындарды тіркеудің белгіленген тәртібін қатаң сақтау керек және кеткен жағдайда оларды тіркеуден уақтылы алып тастау керек.
Тұрғылықты жері бойынша тұрақты немесе уақытша тіркеу рәсімі
Тұрақты немесе уақытша тіркеу үшін ХҚКО-ға жүгінген кезде мынадай құжаттар қажет: тұрғын үй иесінің жеке басын куәландыратын құжат не оның Цифрлық нысаны (тұрғын үй иесінің жеке қатысуы) және оның тұрақты не уақытша тіркеуге келісімі; жеке басын куәландыратын құжат не олардың тіркелетін тұлғаның цифрлық нысаны (14 жасқа толған балалар - туу туралы куәлік және республика азаматының паспорты Қазақстан (бар болса).
Электрондық үкімет порталы арқылы тіркелген кезде тіркелетін тұлғаның электрондық цифрлық қолтаңбасымен (ЭЦҚ) және тіркеуге келісім берген немесе абоненттік нөмір тіркелген және қосылған жағдайда қысқа мәтіндік хабарлама түрінде бір реттік парольдермен куәландырылған тұрғын үй иесінің ЭЦҚ-мен куәландырылған электрондық сұрау салуды жіберу қажет. Портал арқылы тұрақты немесе уақытша болу (тұру) орны бойынша тіркеу онлайн режимінде жүзеге асырылады.
"Halyk Homebank" мобильдік қосымшасы арқылы тіркелу кезінде "Мемлекеттік қызметтер" қойындысында - "тұрғылықты жері бойынша халықты тіркеу" тармағын таңдап, тіркеу түріне (тұрақты немесе уақытша), тіркеу мерзіміне (қажетті мерзім көрсетіледі), көрсетілетін қызметті алушының мәртебесіне (меншік иесі болып табылады немесе болып табылмайды) байланысты жолдарды толтырыңыз. Қызмет көрсету нәтижесін "тарих" бөлімінен білуге болады.
Көші-қон заңнамасын бұзудың алдын алу мақсатында азаматтар:
- жаңа тұрғылықты жері бойынша уақтылы тіркелуі қажет;
- тіркелген жері бойынша тұрмаған жағдайда, тұрғылықты жері бойынша тіркеуден шықпай, уақытша келген (тұратын) жеріне уақтылы тіркелуге;
- тұрғын үйдің иелері тұрғын үйлерінде тұратын жеке тұлғаларды уақтылы тіркеуі тиіс;
- іс жүзінде тұрмайтын адамдарды өз тұрғын үйіне тіркеуге жол бермеуі тиіс;
- кетуіне байланысты тұрмайтын адамдарды уақытша тіркеуден уақтылы шығару;
- жеке кабинетте электрондық үкімет порталында өз тұрғын үйінде тіркелгендердің санын өз бетінше тексеруге;
Ақпараттық жүйеде жаңа мекенжай бойынша тіркелген кезде азамат бұрынғы мекенжайдан автоматты түрде тіркеуден шығарылады. Тұрғын үй иелерінің келісімінсіз бөтен адамдарды тіркеу мүмкін емес. Тұрғылықты жері бойынша тіркелу және уақытша келген жеріне тіркелу тұрғын үй иесінің келісімімен ғана жүзеге асырылады. Егер тіркеу е ХҚКО ресімделсе, тұрғын үй иесі тіркеуге жазбаша келісім береді, ресімдеу кезінде электрондық үкімет веб-порталы арқылы тіркеуге келісімге тұрғын үй иесі ЭЦҚ арқылы қол қояды.
Мекенжай бойынша тіркелген тұлғалар туралы SMS-хабарлама арқылы тұрғын үй иелерін хабардар ету сервисі іске қосылды. Осыған байланысты, сервистің көмегімен үй иесі негізсіз тіркелу болған жағдайда мекенжай бойынша тіркелген адамдардытіркелу күшін жою немесе тіркеуден шығару шараларын уақтылы қабылдай алады.
"Жеке тұлғаның тұрғылықты жері бойынша, уақытша келген (тұратын) жеріне тіркелуі немесе тіркеуден шығуы, уақытша келген (тұратын) жері бойынша есепке алу (тіркеу) мекенжайын, сондай-ақ бір мекенжайда тіркелген адамдар туралы мәліметтерді растау "Жеке тұлғалар" мемлекеттік дерекқорына енгізілген және "электрондық үкіметтің"веб-порталына берілетін мекенжай туралы мәліметтер болып табылады.
Осыған байланысты, электрондық үкімет порталында электрондық цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) болған жағдайда жеке кабинетте әрбір азамат тұрғылықты, уақытша келген (тұратын) жері бойынша тіркелуі туралы ақпарат ала алады, сондай-ақ өзінің тұрғынжайында тіркелген адамдардың санын тексере алады.