№1 сурақ. Кредиттік есепте қарыздар бойынша мерзімін кейінге қалдыруды және әлеуметтік төлемдерді алғаны көрсетіледі ме?
Несиені ұзарту, ұзарту, қайта құрылымдау кредиттік тарихта көрсетіледі, алайда банктік кредиттер мен микрокредиттер бойынша төлемдерді кейінге қалдыру, сондай-ақ төтенше жағдай мен карантин енгізілуіне байланысты табысынан айырылған азаматтарға әлеуметтік көмек қарыз алушының кредиттік тарихын нашарлату үшін негіз болып табылмайды.
Кредит беру мәселелерін Екінші деңгейдегі банктер қарыз алушының мүмкіндіктеріне және банктің кредиттік саясатына сүйене отырып дербес шешеді. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, "Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу, бақылау және қадағалау туралы" Заңға сәйкес уәкілетті органның қаржы ұйымдарының қызметіне араласуға құқығы жоқ.
№ 2 сұрақ. Егер кредиттік тарих «бүлінген» болса, банктер кредит беруден бас тарта ала ма?
Иә, бас тарта алады. Кредит беруден бас тартудың ең көп тараған себебі – кредит тарихында көрсетілетін кредит бойынша төлем мерзімін өткізіп алу. Кредит тарихы – Сіздің кредит міндеттемелеріңіз туралы жазбалардан тұратын қарыз алушының досьесі. Сіз кредитті қашан ресімдедіңіз және қандай сомаға? Уақытында төледіңіз бе немесе кешіктірдіңіз бе? Кредит алу үшін басқа банктерге жүгіндіңіз бе? Қоса қарыз алушы немесе кепілгер болдыңыз ба? Мұның бәрі кредиттік тарих базасына енгізіледі. Қарызды ресімдеу кезінде банк әлеуетті клиент туралы деректерді кредиттік бюролардан сұратады.
Айтпақшы, егер төленбеген айыппұлдар, алимент бойынша берешек, салық берешегі және т.б. болса, кредит беруден бас тартылуы мүмкін.
№3 сұрақ. Банктер қарыз беру туралы шешімді қалай қабылдайды?
Әрбір несие берушінің өзінің несиелік саясаты және несие беруші назар аударатын әртүрлі критерийлері бар екенін ескеру маңызды.
Қарыз беру туралы шешім қабылдамас бұрын банктер әлеуетті қарыз алушының несиелік қабілетін, төлем қабілеттілігін, қаржылық тұрақтылығын анықтау үшін оның қаржылық жағдайын бағалайды. Банктер клиенттердің табысының тұрақтылығы мен мөлшерін тұтас бағалайды. Банктер үшін ресми табыстың болуы, соңғы алты ай ішінде зейнетақы аударымдарының үздіксіздігі, қарыз алушыны тексеру нәтижесінде анықталған басқа да жағымсыз ақпараттың болмауы, кепіл мүлкінің болуы және т. б. маңызды.
Егер қарыз жүктемесін ескере отырып, клиенттің жалпы кірісі несие төлемдерін жүзеге асыру үшін жеткіліксіз болса, автоматтандырылған скоринг жүйесі көп жағдайда несие беруден бас тартуы мүмкін. Несиелік бюролар несие беру туралы шешім қабылдамайтынын және несие беруге тыйым салмайтынын ескеру маңызды.
№4 сұрақ. Банктің кредит беруден бас тарту мәселелері бойынша қайда жүгіну қажет?
Кредиттер беруден бас тарту мәселелері бойынша Әлеуметтік қарыз алушылар консультация мен түсіндірме алу үшін екінші деңгейдегі банктерге жүгінуі қажет. Егер банк сіздің өтінішіңізді қараудан бас тартса және банкпен жүргізілген диалог нәтижесіз болса, сіз ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне:
№5 сұрақ. Кредиттік тарих қанша уақыт сақталады?
«Қазақстан Республикасындағы кредиттік бюролар және кредиттік тарихты қалыптастыру туралы» Заңға сәйкес кредиттік бюро кредиттік тарих субъектісіне қатысты ол туралы соңғы ақпаратты алған күннен кейін 5 жыл бойы ақпараттың сақталуын қамтамасыз етеді. Қарыз алушылардың кредиттік тарихын жоюға жол берілмейді.
Осы бапта ақпаратты сақтау тәртібі мен мерзімі айқындалады (мұндай ақпаратты сақтаудың максималды мерзімін және/немесе кредиттік бюроның жою міндеттемесін шектемей). Алайда, несие тарихын ұзақ мерзімді ретроспективада қарастыру және соңғы уақытта кешіктіруге жол берген, бірақ бұрын оң несие тарихы бар қарыз алушылардың құқықтарына нұқсан келтірмеу үшін несие тарихы субъектісінің арнайы келісімі негізінде несие тарихын қалыптастырудың барлық кезеңінде ақпарат беруге болады.
№6 мәселе. Нашар кредиттік тарихты түзетуге бола ма?
Егер сізде бұрын қабылданған кешіктірулерге байланысты несие тарихы нашар болса, оны жақсартудың жалғыз жолы – несие тарихында жаңа оң жазбаларды қалыптастыруды бастау. Шағын несиелерді рәсімдеуден бастап, оларды уақтылы төлеп, осылайша несие тарихыңызды жақсарту арқылы несие тарихыңызды жақсартуды ұсынамыз.
Сондай ақ сайтта Revit қызметін және 1cb.kz мобильді қосымшада пайдалануға болады. Сіздің несиелік тарихыңыз бен кірістеріңізге негізделген математикалық модель сіздің несиелік ұпайыңыздың жоғарылауына, демек несиелік тарихыңызға әкелетін жеке ұсыныстар пулын жасайды.
№7 мәселе. Кредиттік тарихтан жағымсыз ақпаратты жою мүмкін бе? Осы қызметті ұсынатын ұйымдарға сенім арту керек пе?
Егер біреу кредиттік тарихыңызды белгіленген ақыға «жақсартуды» немесе дербес кредиттік есебіңізден жағымсыз ақпаратты алып тастауды ұсынса, бұл алаяқтар, сенбеңіз! Алаяқтар басқа адамдардың құжаттары бойынша кредит алатын кездер де болады. Сондықтан кредит болмаған жағдайда да жылына бір рет сіздің кредит тарихыңызды тексеруді ұсынамыз. Айтарлықтай, заңға сәйкес, күнтізбелік жылына бір рет әрбір Қазақстан азаматы өзінің кредиттік тарихын ақысыз: кредиттік бюродан олар екеу: Мемлекеттік кредиттік бюросы және Бірінші кредиттік бюро.
№8 мәселе. Қарыздарыңызды қалай ақтауға болады?
Кредиттік бюро 90 күннен астам мерзімі өткен берешегі бар кредитке (банктік қарыз немесе микрокредит) "ақталды" мәртебесін береді. Мысалы, егер қарыз алушы 2024 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мерзімі өткен күндер саны 90 күн және одан асатын кредит бойынша мерзімі өткен берешекті өтесе, сондай-ақ 2024 жыл ішінде басқа кредиттер бойынша күнтізбелік 30 күннен астам мерзімге кешіктіруге жол бермесе, онда 2025 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша кредиттік бюро кредитке "ақталды" мәртебесін беруге тиіс. Алайда, "ақталды" мәртебесін беру қарыз алушыға жаңа қарыз алуға кепілдік бермейтінін ескеру қажет, өйткені мерзімі өткен күндер несие тарихында қалады және "ақталды"мәртебесін беру кезінде де жойылмайды. Мерзімі өткен күндер туралы осы ақпаратқа сүйене отырып, банк "ақталды"мәртебесінде де несие беруден бас тарта алады.