2021 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасы 07.12.2020 ж. ратификациялаған Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің еңбекшілерін зейнетақымен қамсыздандыру туралы 20.12.2019 жылғы Келісім күшіне енді.
ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер: Армения Республикасы, Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы және Ресей Федерациясы болып табылады.
Келісім халықаралық шарт болып табылады, еңбекшілер мен отбасы мүшелеріне қатысты қолданылады және ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің азаматтарын зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қатынастарды реттеуге арналған.
Бұл материалда біз Келісімде жұмысшылар үшін не қарастырылғанын және зейнетақыны тағайындау және төлеу қалай жүзеге асырылатынын айтамыз.
Келісімге сәйкес еңбекшілерге (отбасы мүшелеріне) зейнетақы тағайындау және төлеу құқығын іске асыру жұмысқа орналасқан мемлекеттің азаматтары үшін қолданылатын шарттармен жүзеге асырылады.
Келісім қолданылатын зейнетақы түрлері Келісімнің 2-бабында айқындалған.
Қазақстан Республикасында келісім қалыптастырылған зейнетақы жарналары есебінен БЖЗҚ дан зейнетақы төлемдеріне қолданылады:
ЕАЭО-ға мүше әрбір мемлекет өз заңнамасы бойынша 01.01.2021 ж. кейін оның аумағында еңбеккердің алған жұмыс өтілі үшін зейнетақы төлейтін болады.
Жинақтаушы зейнетақыны, сондай-ақ мүгедектігі бойынша және асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша еңбек (сақтандыру) зейнетақыларын қоспағанда, зейнетақыға құқық Келісімге сәйкес заңнамаға сәйкес еңбек етуші (отбасы мүшесі) зейнетақы тағайындауға үміткер ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің аумағында сатып алынған жұмыс өтілі кемінде 12 толық ай болған кезде туындайды.
Мысалы, Келісім күшіне енгеннен кейін (01.01.2021 ж.бастап) Ресейде бес жыл, Беларуссияда үш жыл, Қазақстанда бір жыл және Арменияда қалған уақыт жұмыс істеген Армения азаматы өз аумағында алған жұмыс өтілі негізінде төрт елден зейнетақы алатын болады. ЕАЭО-ға мүше әрбір мемлекет еңбекшілерге жұмыс кезеңіне және жұмысқа орналасқан елдегі зейнетақы жарналарын аударуға барабар зейнетақының бір бөлігін төлейтінін ескере отырып, ЕАЭО елдерінің Еңбекші-азаматтары ЕАЭО-ға мүше мемлекеттерде, оның ішінде Қазақстанда жұмыс берушілермен еңбек қатынастарын ресми ресімдеуі, яғни міндетті түрде еңбек қатынастарын немесе еңбек қатынастарын уақтылы жасасуы қажет. қызмет көрсету туралы азаматтық-құқықтық шарттар.
Егер бір мүше мемлекеттің аумағында сатып алынған еңбекшінің жұмыс өтілі зейнетақыға (жинақтаушы зейнетақыны қоспағанда) құқықтың пайда болуы үшін жеткіліксіз болса, онда ЕАЭО-ға мүше басқа мемлекеттерде, оның ішінде Келісім күшіне енгенге дейін сатып алынған жұмыс өтілі, мұндай жұмыс өтілі мыналар бойынша сәйкес келетін жағдайларды қоспағанда, есепке алынатын болады уақыт. Ол үшін ЕАЭО елдерінің құзыретті органдары ЕЭК-пен бірлесіп ЕАЭО елдерінің уәкілетті және құзыретті органдары әзірлеген тиісті ақпараттық формулярлар арқылы Еңбекшіде еңбек өтілінің болуы туралы ақпарат алмасатын болады. ЕАЭО интеграцияланған ақпараттық жүйесі арқылы өзара іс-қимылға көшкенге дейін Тараптар қағаз құжат айналымын пайдаланатын болады.
Зейнетақыны тағайындау және төлеу үшін құжаттар тізбесі ЕАЭО-ға мүше әрбір мемлекеттің ұлттық заңнамасымен айқындалады.
Зейнетақыны ресімдеу ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің құзыретті органдары арқылы жүзеге асырылады.
Келісімге сәйкес еңбеккердің (отбасы мүшесінің) зейнетақыны тағайындау және төлеу үшін тұрғылықты мемлекеттің құзыретті органына және (немесе) жұмысқа орналасқан мемлекеттің құзыретті органына жүгінуге құқығы бар.
Қазақстан Республикасында Келісім шеңберінде зейнетақы тағайындау және төлеу мәселелері бойынша тікелей БЖЗҚ-ға жүгіну қажет. Мысалы, Қазақстан Республикасының азаматы Келісім күшіне енгеннен кейін (01.01.2021 ж.бастап) Ресей Федерациясының аумағында жұмыс істеді және Ресей заңнамасы бойынша зейнетақы алу құқығы басталған кезде оған зейнетақы тағайындау және төлеу үшін өтініш пен тиісті құжаттарды тапсыру қажет емес. Тұрғылықты елдің құзыретті органына, яғни БЖЗҚ-ға жүгіну жеткілікті. ЕАЭО-ға мүше басқа мемлекеттерде де зейнетақы алу құқығы басталған кезде өтініш берудің осындай тетігі.
Келісімге сәйкес зейнетақыны тағайындау және төлеу мынадай тәртіппен жүзеге асырылады:
Келісім күшіне енгеннен кейін алған жұмыс өтілі үшін зейнетақыны аумағында тиісті жұмыс өтілі алынған мүше мемлекет тағайындайды және төлейді;
Келісім күшіне енгенге дейін алған жұмыс өтілі үшін зейнетақы мүше мемлекеттердің заңнамасына және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердің азаматтарының зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы құқықтарына кепілдік беру туралы 1992 жылғы 13 наурыздағы келісімге, ал Беларусь Республикасы мен Ресей Федерациясы үшін-Ресей Федерациясы мен Беларусь Республикасы арасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралы Шартқа сәйкес тағайындалады және төленеді. 2006 жылғы 24 қаңтардағы Әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы ынтымақтастық туралы.
Осылайша, Келісім күшіне енгеннен кейін (01.01.2021 ж.бастап) БЭЖ елдерінде жұмыс істемеген Қазақстан азаматтарының Келісім шеңберінде зейнетақыға үміткер болуға құқығы жоқ.
Келісімнің негізгі мақсаты ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің еңбекшілерінің жұмысқа орналасу мемлекетінің азаматтары үшін қолданылатын шарттармен және тәртіппен зейнетақы құқықтарын қалыптастыру болып табылады. Бұл ЕАЭО-ға мүше әрбір мемлекет ЕАЭО-ға мүше басқа мемлекеттердің азаматтарына өз азаматтарына осындай шарттармен берілетін құқықтар көлеміне тең зейнетақымен қамсыздандыру құқықтарының көлеміне кепілдік беруі тиіс дегенді білдіреді.
Осылайша, Келісім күшіне енгенге дейін, яғни 2021 жылғы 1 қаңтарға дейін ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің еңбекші-азаматтары мүше мемлекеттердің аумақтарында тұрақты тұрусыз еңбек қызметі кезеңдері үшін зейнетақымен қамсыздандыруға үміткер бола алмады.
01.01.2021 ж. бастап Келісім ережелеріне сәйкес:
Осылайша, Қазақстан Республикасында жұмыс берушімен жасалған қызмет көрсету туралы еңбек, азаматтық-құқықтық шарттар негізінде еңбек қызметін жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасында уақытша болатын ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің азаматтары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтары зейнетақы жарналарын БЖЗҚ-ға ставкалар бойынша және БЖЗҚ-ға аудару жолымен өздерінің зейнетақы құқықтарын қалыптастыруға міндетті Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Мысалы, ЕАЭО елдерінен (Армения Республикасы, Беларусь Республикасы, Қырғыз Республикасы және Ресей Федерациясы) еңбеккерді тартқан жұмыс беруші 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап БЖЗҚ-ға еңбеккердің ай сайынғы табысының 10% мөлшерінде (ең төменгі жалақының 50 еселенген мөлшерінен аспайтын) міндетті зейнетақы жарналарын тұрақты аударуды жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасында Келісімді іске асыру бойынша:
уәкілетті органдар:
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі және Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі.
құзыретті органдар:
"Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры" акционерлік қоғамы және оның зейнетақы жинақтарының еңбекшілерін (отбасы мүшелерін), мұрагерлерін (құқықтық мирасқорларын) не олардың өкілдерін және олардан алынған құжаттарды қабылдау, мәліметтер мен құжаттарды дайындау, өңдеу, зейнетақы тағайындау (тағайындаудан бас тарту туралы) туралы шешімдер қабылдау, зейнетақы төлеуді (жеткізуді) ұйымдастыру жөніндегі филиалдары, 01.01.1998 жылдан кейін ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер еңбекшілерінің еңбек өтілін растау;
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгiнiң Халықты әлеуметтiк қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитетi және оның аумақтық бөлiмшелерi - ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердiң жұмысшы-азаматтарының 1998.01.01 дейiнгi жұмыс өтiлiн растау үшiн.
Келісімнің толық мәтінімен мына жерде Еуразиялық экономикалық комиссияның сайтында танысуға болады.