Босқындар дегеніміз - өз өмірінен немесе бостандығынан қорқатын, өз мемлекетінің қорғауын қолдана алмайтын, өз елінен кетуге мәжбүр болған адамдар.
Бұл материалда біз сізге Қазақстанда босқын мәртебесін қалай алуға болатындығын, неге адамға бұл мәртебені беруден бас тартуы мүмкін екенін айтып береміз.
Босқын - нәсілдік, ұлттық, діни сенімі, азаматтық белгісі, белгілі бір әлеуметтік топқа жататындығы немесе саяси нанымы бойынша қудалаудың құрбаны болу қаупінің негізділігіне қарай өзі азаматы болып табылатын елден тыс жерде жүрген және өз елінің қорғауын пайдалана алмайтын немесе осындай қауіп салдарынан мұндай қорғауды пайдаланғысы келмейтін шетелдік немесе осындай қауіп салдарынан еліне қайтып орала алмайтын немесе қайтып оралғысы келмейтін, өзі тұрақты тұратын немесе өзі азаматы болып табылатын елден тыс жерде жүрген азаматтығы жоқ адам.
Босқын және саяси баспана іздеген адам туралы түсініктер жиі шатастырылады. Саяси баспана өмірге немесе қуғын-сүргінге қауіп төнген жағдайда ғана, өз елінен тыс жерде де алынады. Көбінесе бұл өз елінің арнайы қызметтері өлтіруге немесе ұрлап әкетуге болатын белгілі саяси қайраткерлерге қатысты.
Сұрау салуды қанағаттандырудан мынадай жағдайларда бас тартылады:
Босқын Қазақстан аумағына уақытша келген кез келген шетелдік сияқты іс жүзінде бірдей құқықтар мен міндеттерге ие. Ол медициналық қызметке, сот қорғауына құқылы, өз бизнесін ашуға және жұмысқа орналасуға құқылы. Айырмашылық тек жұмысқа орналасу кезінде босқын зейнетақы жарналарын аудармайтын қарапайым жалдамалы жұмысшы ретінде ресімделеді.
Яғни, босқынға жергілікті атқарушы органдардан жұмысқа қандай да бір рұқсат алудың қажеті жоқ, оны шетелдік жұмыс күшінің өкілі деп санамайды.
Босқын қаласа, Қазақстанда тұруға ықтиярхатты алу үшін, кейіннен азаматтық алу үшін жүгіне алады.
Егер ол азаматтығын ала алса, босқын мәртебесі автоматты түрде тоқтатылады. Сондай-ақ, кез-келген босқын үйде қалған туыстары туралы ақпарат алу үшін уәкілетті органдарға жүгіне алады.
Босқындар ҚР заңдарын сақтауға міндетті, Қазақстаннан тыс жерлерге барар алдында олар бұл туралы көші-қон қызметінің өкілдеріне алдын ала хабарлауы тиіс.
Егер адам өзінің жеке басын куәландыратын құжаттарының жоқ екендігі туралы мәлімдеген болса, ол туралы мәліметтер оның сөздерімен жазылады және онымен бір жұмыс күні ішінде әңгімелесу жүргізіледі.
Өтінішхат он сегіз жасқа толған адамның отбасының әрбір мүшесінен қабылданады.
Өтінішті қарау рәсімі мыналарды қамтиды:
Өтінішхатты қарау мерзімін ұзарту үшін негіздер болған кезде КҚҚБ бастығы комиссияның ұсынымы бойынша тиісті шешім қабылдайды, ол туралы пана іздеген адамға 2 жұмыс күні ішінде хабарланады.
Комиссияның өтінішхатты қарау нәтижелері бойынша КҚҚБ бастығы күнтізбелік 1 күн ішінде өтінішхат бойынша шешім қабылдайды.
Босқын мәртебесін беру туралы қолдаухат бойынша оң шешім қабылданған жағдайда күнтізбелік 5 күн ішінде адам дактилоскопиялауға жатады.
Қабылданған шешім туралы адам 5 жұмыс күні ішінде босқын куәлігін беру немесе дәлелді бас тарту арқылы хабардар етіледі.
Босқын мәртебесі бір жыл мерзімге беріледі.
Босқынның шыққан елінде бұрынғы мән-жайлар сақталған кезде уәкілетті органның аумақтық бөлімшесі босқынның көрсетілген мерзім аяқталғанға дейін бір ай бұрын берген өтініші негізінде босқын мәртебесінің мерзімін бір жылға және әрбір келесі жылға ұзартады.
Жеке тұлға Қазақстан Республикасына келгеннен кейін күнтізбелік 5 күн ішінде немесе ол Қазақстан Республикасының аумағында болған сәттен бастап нәсілі, ұлты, діни сенімі, азаматтығы, белгілі бір әлеуметтік топқа жататындығы немесе саяси нанымы бойынша қудалаудың құрбаны болу мән – жайларының туындағаны туралы білген сәттен бастап жеке өзі немесе уәкілетті өкілі арқылы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесіне - Астана, Алматы, Шымкент қалаларының және облыстардың полиция департаменттерінің көші-қон қызметі басқармасына (бұдан әрі - КҚҚБ) өтініш береді.
ҚР-да босқын мәртебесін беру туралы қолдаухат тіркелген күні пана іздеген адамға ҚР-дан пана іздеген адамның куәлігі беріледі және оны оның өтінішхаты бойынша шешім қабылданғанға дейінгі мерзімге есепке қою жүргізіледі.
Куәлік 18 жасқа толған шетелдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға 3 ай мерзімге беріледі.
18 жасқа толмаған отбасы мүшелері туралы мәліметтер пана іздеген адамның, ата-анасының бірінің немесе заңды өкілдерінің куәлігіне енгізіледі.
Пана іздеген, 18 жасқа толмаған және ҚР аумағына ата-анасыз немесе заңды өкілдерсіз келген адамға пана іздеген адамның куәлігі беріледі.
Пана іздеген адамның куәлігі босқын деп тану туралы өтініш берген шетелдіктің, азаматтығы жоқ адамның ҚР аумағында болуының заңдылығын растайды.
Өтінішхатты қарау мерзімі ұзартылған жағдайда, қолданылу мерзімі өткен пана іздеген адам куәлігінің орнына 3 ай мерзімге жаңа куәлік беріледі.
ҚР Мемлекеттік шекарасынан өткен кезде адам көші – қон бақылау пунктіне, ал мұндай пункт болмаған жағдайда - ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің бөлімшесіне жазбаша өтініш береді.
ҚР Мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу пункті болмаған жағдайда адам ҚР Мемлекеттік шекарасын заңсыз кесіп өтуге мәжбүр болған жағдайда бір тәулік ішінде КҚҚБ-ға жүгінуге тиіс.
Егер адам ҚР аумағына әлі келмеген болса, ол жеке өзі немесе оған уәкілетті өкіл арқылы ҚР дипломатиялық өкілдігіне немесе консулдық мекемесіне жазбаша өтінішпен жүгінеді. ҚР дипломатиялық өкілдігі немесе консулдық мекемесі босқын мәртебесін беру туралы өтінішхатты дипломатиялық арналар арқылы КҚҚБ-ға қарауға береді.