Мұраны қалай ресімдеуге болады

Мұрагерлік – бұл қайтыс болған азаматтың (мұра қалдырушы) мүлкінің басқа тұлғаларға, яғни мұрагерлерге ауысуы.

Мүлік 2 тәсіл арқылы мұраға қалады:

• өсиет бойынша;
• заң бойынша, егер өсиет жасалмаса.

Жылжымайтын мүлік және жылжымалы мүлікті, интеллектуалдық меншікті, фирмалық атаулар мен тауарлық белгілерді мұраға қалдыруға болады. Мұрагерлікке мүлікпен бірге оның қарыздары да қосылады.

Мұра қалдырушының жеке басымен тығыз байланысты құқықтары мен міндеттері мұраның құрамына кірмейді:

• заңды тұлға болып табылатын ұйымдардағы мүшелік құқығы, егер басқа заңнамалық актілер және шарттармен белгіленбесе;
• өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеуге құқық;
• алименттік міндеттемелерден туындайтын құқықтар мен міндеттер;
• Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасы және әлеуметтік қамту саласындағы Қазақстан Республикасы Заңдарының негізінде зейнетақы төлемдері, жәрдемақы мен басқа да төлемдерге құқықтар;
• заңнамалық актілермен белгіленген жағдайларды қоспағанда, мүліктермен байланысты емес жеке мүліктік емес құқықтар.

Өсиет – бұл қайтыс болған жағдайда азаматтың оған тиесілі мүлікті бөлу жөнінде  жазбаша ерік білдіруі. Егер құжат болса, мүлік өсиет қалдырушы тірі кезінде өзі таңдаған тұлғаларға ауысады. Ол тек туыстары ғана емес, бөтен тұлғалар да болуы мүмкін. Өсиет қасында маман болмаған кезде нотариуспен куәландырылғанға теңестіріле алады.

Өсиетті нотариуссыз жасауға құқығы бар адамдардың санаттары:

• қарттар не мүгедектерге арналған санаторийлер, үйлердің пациенттері – құжатты директор, бас дәрігер, кезекші дәрігер куәландырады;
• госпитальда немесе басқа әскери-емдеу мекемелерінде жатқан әскерилер - емхана бастығы куәландырады;
• судағы моряктар — кеме капитаны куәландырады;
• барлау/экспедицияларға қатысушылар —экспедиция бастығы куәландырады;
• нотариус жоқ бөлімде тұратын әскерилер — бөлім бастығы куәландырады;
• бас бостандығынан айырылған адамдар — бас бостандығынан айыру орнының бастығы куәландырады.

Қасында өсиетте аталатын куәгер болуы тиіс, ол қол қояды.

Сыйлыққа берілген мүлік ажырасу кезінде бөліске жатпайды, өйткені бірлесіп жинаған мүлкі болып есептелмейді. Ерлі-зайыптылардың бірі мұраны алған кезде, ол мұраны алған адамның мүлкі болып есептеледі.

Мұрагерлікке алынған мүлік егер бұл неке шартында қарастырылған болса  ортақ болып есептеледі. Мұндай жағдайда, мысалы пәтерді ажырасу кезінде бөлуге  болады.

Сондай-ақ, мұра иесі екінші жарына мұрагерлікке қалдырылған пәтерді меншікке өз еркімен беруіне болады.

Тұрғын үй ерлі-зайыптылардың бірінің ақшасына жөндеуден өткен және реставрацияланған болса, тұрғын үй мұраланған болып саналмайды және оның жеке дара иесі болмайды.

Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі:

1. некеге отырғанға (ерлі-зайыпты болғанға) дейін ерлі-зайыптылардың әрқайсысына тиесілі болған мүлік);
2. ерлі-зайыптылар неке (ерлі-зайыптылық) кезеңінде мұрагерлік тәртібімен немесе өзге де өтеусіз мәмілелер бойынша сыйға алған мүлік.

Егер неке (ерлі-зайыптылық) кезеңінде ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі немесе ерлі-зайыптылардың бірінің мүлкі не олардың кез келгенінің еңбегі есебінен осы мүліктің құнын едәуір ұлғайтқан салымдар жүргізілгені (күрделі жөндеу, қайта жаңарту, қайта жабдықтау және басқалар) анықталса, ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкі олардың бірлескен ортақ меншігі деп танылады.

Мұра қалдырушының соңғы тұрған жері мұраның ашылу орны болып табылады.

Мұра қалдырушының соңғы тұрған жері белгісіз болса, мұрагерлік мүліктің орналасқан орны танылады. Мұра қалдырушының қайтыс болған күні мұраның ашылу уақыты болып табылады.

Мұра қалдырушының тұрған жері мен мұраның ашылу уақытын анықтау кейіннен мұрагерлерге мұраға құқық туралы куәлік алу үшін қажет.

Егер Сіз мұрагерлікке үмітті болсаңыз, онда мұра қалдырушы қайтыс болғаннан кейін бірден нотариусқа мұраның ашылу орны бойынша жүгіну қажет.

Заң бойынша мұрагерлікке ол ашылған кезден бастап 6 ай ішінде кіру керек. 6 айдан кейін нотариус мұрагерге Мұрагерлікке құқық туралы куәлік береді.

Егер нотариус басқа үміткерлер жоқ екендігін куәландырса куәлікті 6 айлық мерзім аяқталғанға дейін алуға болады.

Егер мұрагерлер қабылдау мерзімін өткізіп алса, сот мерзімді келесі талаптар бойынша қалпына келтіреді:

• мерзімі дәлелді себеп бойынша өткен, мысалы ауру себепті;
• мұрагер сотқа дәлелді себептердің әрекет етуі тоқтағаннан кейін жарты жыл ішінде жүгінсе.

Мұрагерлік қабылданды деп танылады, егер мұрагер:

• мүлікті иеленуге немесе басқаруға көшсе;
• басқа адамдардың талаптары, қол сұғуларынан мүлікті қорғаса;
• мүлікті ұстап күтуге шығындарды төлесе;
• Мұра қалдырушының қарыздарын төлесе, мұра қалдырушыға тиесілі ақшаны үшінші тұлғалардан алса.

Мұрагерлік мұрагердің азаматтығына байланысты, ол Қазақстан Республикасының азаматы және шетелдік, жалпы мемлекет болуы мүмкін.

Мүлік Қазақстаннан тыс жерде болса, қайта ресімдеу мұрагерлік ашылған елдің заңы бойынша жүргізіледі.

Егер өсиет жоқ болса, онда мұра заң бойынша басымдығы туыстық дәрежемен анықталатын кезектілік тәртібінде беріледі.

• 1-кезекте - мұра қалдырушының балалары, оның ішінде ол қайтыс болғаннан кейін тірі туған балалары, сондай-ақ мұра қалдырушының жұбайы (зайыбы) мен ата-анасы. Мұра қалдырушының немерелері және олардың  ұрпақтары ұсыну құқығы бойынша мұрагерлікке ие болады. Бұл мұрагер мұра қалдырушы қайтыс болған кезде немесе ол қайтыс болғанға дейін қайтыс болған жағдайда. Осындай жағдайлар кезінде мұрагерлікке қалатын капитал және басқа мүлік ұрпақтарына ауысады және олардың арасында тең бөлінуі тиіс;
• 2-кезекте —мұра қалдырушының бір әке, бір шешеден туған және әкесі немесе шешесі бөлек аға-інілер мен апа-қарындастары (сіңлілері), сондай-ақ оның әкесі жағынан да, анасы жағынан да атасы мен әжесі.Мұра қалдырушының ата-анасы бір және ата-анасы бөлек аға-інілері мен әпке -сіңлілерінің (қарындастары) балалары (жиендері) ұсыну құқығы бойынша мұрагерлікке ие болады;
• 3-кезекте —тең үлеспен мұра қалдырушының туған ағалары мен апалары алады. Мұра қалдырушының немере ағалары мен апалары ұсыну құқығы бойынша мұра алады;
• 4-кезекте —мұра қалдырушының арғы аталары мен әжелері;
• 5-кезекте —мұрагерлер ретінде туыстық дәрежесі төртінші туыстар мұра қалдырушының туған жиендері (тумалас немере ұлдары және тумалас немере қыздары) және оның ата-әжелерінің (немере ата-әжелері) туған ағалары мен апалары;
• 6-кезекте — мұрагерлер ретінде туыстық дәрежесі бесінші туыстар мұра қалдырушының тумалас немере ұлдары және тумалас немере қыздарының (немере шөбере ұлдары және немере шөбере қыздары) балалары, оның немере ағалары мен апаларының (немере жиендері) балалары және оның немере ата-әжелерінің балалары (немере ағалары мен апалары);
• 7-кезекте —мұрагерлер ретінде мұра қалдырушының туыстас аға-інілері мен апа-сіңлілері, өгей ұлдары, өгей қыздары, өгей әкесі және өгей шешесі, егер олар мұра қалдырушымен кемінде он жыл бір отбасында бірге тұрса, мұрагерлікке шақырылады;
• 8-кезекте -мұра ашылған кезде еңбекке жарамсыз асырауындағылар (I, II және III топтағы мүгедектер; 18 жасқа дейінгі балалар; зейнеткерлер; 23 жасқа дейінгі көзілдірік студенттер), сондай-ақ осы кезектегі мұрагерлер қатарына кірмейтін еңбекке жарамсыз, егер мұра қалдырушының қайтыс болғанға дейін кемінде бір жыл мұра қалдырушымен бірге тұрғанына немесе жоқ екеніне қарамастан оның асырауында болса, заң бойынша осы кезектегі мұрагерлермен тең мұра алады.

Бір кезектегі мұрагерлерге мүлік тең үлесте бөлінеді. Егер алдыңғы кезектегі мұрагерлер жоқ болса, мұрагерлердің әрбір кейінгі кезегі заң бойынша мұрагерлікке құқық алады.

Кім лайықсыз мұрагер деп танылады?

Мұра қалдырушыны күту жөнiнде өздерiне заң күшiмен жүктелген мiндеттердi орындаудан жалтарған ата-аналар (асырап алушылар) және кәмелетке толған (асырап алынған) балалар заң бойынша лайықсыз мұрагер деп танылады.

Мұра қалдырушыны қасақана өлтiрген немесе олардың өмiрiне қастандық жасаған адамдар, мұра қалдырушының соңғы еркiн жүзеге асыруға қасақана кедергi жасаған, балаларына ата-аналық құқықтарынан айырылған ата-аналар лайықсыз мұрагер деп танылады.

Мұрагер не мұрагерлер мұраның ашылу күнінен бастап 6 ай өткеннен кейін нотариустан мұра алу құқығы туралы куәлік алады. Оны «Азаматтарға арналған үкімет» МК КЕАҚ (ХҚКО) тіркеуі тиіс.

Егер мұра даулы болмаса, онда құжат ерте беріледі – бұл заң бойынша немесе өсиет бойынша мұраны алуға қатысты.

Куәлік ресми түрде үй, пәтер немесе учаскеге меншік құқығын ресімдеуге мүмкіндік береді. Мемлекеттік тіркеусіз меншік құқығы басталды деп есептелмейді.

Құжаттар ХҚКО-ға жылжымайтын мүлік объектісінің орналасу орны бойынша беріледі. Өтінішке қоса беріледі:

• мұра алу құқығы туралы куәлік;
• жылжымайтын мүлікке сәйкестендіру құжаты;
• жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу үшін төленген төлемді растайтын құжат.

Мемлекеттік көрсетілетін қызмет бойынша төлем жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу саласындағы тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) бекітілген бағаларына сәйкес алынады.

Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу үшін берілетін өтінішті қарау мерзімі 3 жұмыс күнін құрайды.