12 мамыр күні Абу-Даби тақ мұрагері шейх Халед бен Мұхаммед бен Заид Әл Нахаянның Қазақстанға ресми сапары аясында «Астана» халықаралық қаржы орталығында «Қазақстан – Біріккен Араб Әмірліктері» іскерлік форумы өтті. Іс-шара екі елдің мемлекеттік және іскерлік құрылымдары өкілдерінің диалог алаңына айналды.
Іс-шара аясында бірнеше сессия өтті. Онда цифрлық технологиялар, қаржы секторындағы трендтер, урбанистика және «жасыл» экономика мәселелері талқыланды. Форумға қатысушыларға Kazatomprom, QazaqGaz, ERG, BI Development, Transtelecom, Cerebra AI, Forte Bank, AIX, Presight AI Kazakhstan, Qazaqstan Venture Group және басқа да ірі компаниялардың жобалары таныстырылды. БАӘ тарапынан да Masdar, AMEA Power, SMARTWATT, Abu Dhabi Commercial Bank, Dubai Science Park, TECOM Group сияқты жетекші компаниялардың жетістіктері баяндалды.
Форумның ашылу салтанатында ҚР Сауда және интеграция министрі Арман Шаққалиев, БАӘ Сыртқы сауда министрі доктор Тани бин Ахмед Әл Зейуди, «Атамекен» ҰКП Қазақстанның сыртқы сауда палатасының басқарма төрағасы Мұрат Қарымсақов пен БАӘ Сауда-өнеркәсіп палаталары федерациясының Бас хатшысы Хумайд бен Салем айтулы жниыға қатысушыларға ілтипат сөзін жеткізді.
ҚР Сауда және интеграция министрі Арман Шаққалиев Қазақстанның алдында БАӘ-мен екіжақты тауар айналымын 1 млрд долларға дейін жеткізу бойынша нақты мақсаты тұрғанын атап өтті:
«Біз бет алған нақты бағдар - экспортты әртараптандыру және ынтымақтастықты кеңейту. Қазақстан айтарлықтай экспорттық әлеуетке ие, агроөнеркәсіптік кешенде өсімдік майлары, қой еті, мал азығы, бидай және т.б. сияқты өнімдер бойынша әлеует 96 млн доллардан асады. Металлургиялық өнімдер 250 млн доллардан астам өсімді қамтамасыз ете алады. Өсу әлеуеті 19 миллион долларлық химия өнеркәсібінде – ең алдымен полипропилен сегментінде, сондай-ақ экспорт көлемі 30 миллион доллардан асатын машина жасау ісінде айтарлықтай мүмкіндіктер ашылуда. Минералды тыңайтқыштарды, құрылыс және мұнай сервистік қызметтерін экспорттауда, сондай-ақ ақпараттық технологиялар саласында қосымша әлеует бар».
Өз сөзінде БАӘ Сауда-өнеркәсіп палаталары федерациясының Бас хатшысы Хумайд бен Салем былай деп атап өтті:
«Көп жылдан бері біздің елдерімізді өзара сенім, құрмет пен прогреске негізделген терең дипломатиялық және сауда байланыстары біріктіреді. Бүгін біз қол жеткізген табыстарды ғана емес, сонымен қатар алда тұрған тамаша мүмкіндіктерді де атап өтудеміз. Біздің экономикалық байланыстарымыз жыл сайын нығайып келеді, бұл – энергетика, сауда, инфрақұрылым, технологиялар және тұрақты даму сияқты маңызды салаларға салынған инвестициялардың нәтижесі».
Сессиялармен қатар қаржылық, энергетикалық, тау-кен, high tech, медицина және басқа да салалары бойынша екі елдің бизнес өкілдері арасында B2B форматында бірқатар кездесулер ұйымдастырылды.
Қазір АХҚО-да БАӘ-ден 46 компания тіркелген, олар қаржы және сақтандыру, ғылыми және техникалық қызмет, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, сауда, көлік, өңдеу және тау-кен өндіру өнеркәсібі және басқа да салаларда жұмыс істейді.
Форум қатысушыларына қазақстандық және араб компаниялардың бизнес-жобалары таныстырылды. Соның ішінде, Presight AI Kazakhstan компаниясы бар. Арабтық G42 тобына кіретін бұл компания жасанды интеллект және цифрлық талдау саласындағы озық шешімдермен айналысады, компания 2023 жылдан бастап Қазақстанда жұмыс істейді және ол АХҚО-да тіркелген. Қазір Presight AI Kazakhstan Астанада Smart City зияткерлік платформасын құру, Қазақстандағы алғашқы суперкомпьютерді іске қосу және Alem.AI базасында ахуалдық орталықты ашу бойынша жобаларды іске асыруда.
Сонымен қатар Қазақстан мен БАӘ капитал нарықтары арасындағы ынтымақтастық тұрақты түрде белсенді дамып келеді. Эмитенттер мен инвесторлар үшін инвестициялық ортаны қолжетімді ету бағытында байланыстар нығайып жатыр.
Мысалы, ү.ж. 7 мамырында Nasdaq Dubai биржасы мен Astana International Exchange (AIX) өздерінің орталық депозитарийлері арасында тікелей байланысты іске қосқанын хабарлады. Бұл байланыс арқылы қосарлы листингтегі бағалы қағаздар бойынша сауда-саттық пен есеп айырысуды екі алаңда да қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бұған дейін 2024 жылы AIX Абу-Даби биржасы (ADX) биржалар арасындағы сауда үшін құрған Tabadul цифрлық биржалық хабына қосылған еді. Сондай-ақ AIX-тің сауда мүшелері қатарында Біріккен Араб Әмірліктерінен International Securities, BHM Capital және Al Ramz Capital компаниялары бар.
Сонымен қатар сәуір айында Еуразиялық даму банкі AIX алаңында БАӘ дирхамында облигациялардың дебюттік шығарылымын сәтті орналастырып, Қазақстанда осы валютада облигация шығарған алғашқы эмитент атанды.
Қазақстан Еуразияның тура орталығында орналасқан және оның аумағы арқылы Еуропа мен Азия-Тынық мұхиты өңірін байланыстыратын маңызды бағыттар өтеді. Бұл біздің елімізді ірі әрі қарқынды дамып келе жатқан нарықтар арасында байланыстырушы буынға айналдырып отыр.
Осы тұрғыдан алғанда Қазақстан ашық әрі өзара тиімді экономикалық ынтымақтастықты көздейді. Бұны еліміздің Еуразиялық экономикалық одақ, Дүниежүзілік сауда ұйымы, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Түркі мемлекеттері ұйымы сияқты түрлі халықаралық және өңірлік ұйымдарға қатысуынан-ақ көруге болады.
Бүгінгі таңда Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) Еуразия өңіріндегі ең тұрақты әрі серпінді дамып келе жатқан экономикалық интеграциялық бірлестіктердің бірі ретінде танылып отыр. Оның басты мақсаты – тауарлардың, қызметтердің, капитал мен жұмыс күшінің еркін қозғалысын қамтамасыз ету.
ЕАЭО-ға қатысу инвестиция тартуға, сыртқы сауданың көлемін ұлғайтуға, бірлескен өнеркәсіптік жобаларды іске асыруға, қолданыстағы және жаңа көлік-логистикалық тізбектерді дамытуға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде ел экономикасын жаңғыртуға оң әсерін тигізеді.
Еуразиялық экономикалық одақ аясындағы негізгі жетістіктер мен артықшылықтар
Ең алдымен, ортақ тауар нарығын қалыптастыру үдерісінде айтарлықтай ілгерілеушілік байқалады.
ЕАЭО аясында кедендік декларациялау алынып тасталды. Бұл тауарлардың кедергісіз қозғалуын қамтамасыз етіп, бизнестің уақыт және қаржылық шығындарын азайтады.
Мүше мемлекеттер арасында өзара сауда барысында кедендік баж салығы мен алымдар алынбайды, тарифтік емес шектеулер қолданылмайды. Бұл бизнеске экспорт және импорт шығындарын төмендетуге мүмкіндік берсе, халық үшін – бәсекелестіктің артуы есебінен тауарлардың кең таңдауына, қолжетімді бағасына және сапасының жоғарылауына мүмкіндік береді.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы және Қырғыз Республикасы арасындағы мемлекеттік шекарадағы санитарлық, ветеринарлық-санитарлық және фитосанитарлық бақылау жойылды. ЕАЭО мүше мемлекеттерінде берілген санитарлық, ветеринарлық, фитосанитарлық қауіпсіздік сертификаттары өзара танылады.
Техникалық реттеу саласында қазақстандық кәсіпкерлер өнім қауіпсіздігіне қосымша талаптарды орындаудан (техникалық регламенттерде қарастырылмаған), сәйкестікті бағалаудың қосымша рәсімдерінен босатылды. Бүгінде ЕАЭО елдерінің бірінде бірыңғай үлгімен сәйкестік сертификатын алу арқылы қалған төрт елде де еркін сауда жасауға болады.
Қазіргі уақытта 52 техникалық регламент қабылданып, оның 48-і күшіне енді. Олар ЕАЭО ортақ нарығында айналымда жүрген өнімдердің шамамен 90%-ын қамтиды.
Мемлекеттік сатып алу саласында ұлттық режим енгізілген, яғни ЕАЭО-ға мүше қай елден келгеніне қарамастан, барлық жеткізушілер үшін тең жағдай жасалған. Қазақстан Республикасының ЕАЭО мүше мемлекеттерінің мемлекеттік сатып алуларына қатысуы арқылы отандық бизнес көлемі шамамен 135 млрд АҚШ долларына тең нарыққа қатысуға мүмкәндік алып отыр.
Салықтық реттеу саласында қосарланған салық төленбейді. Қосымша құн салығы тағайындалған ел қағидаты бойынша төленеді. Жұмыс күші нарығы да жоғары деңгейде ырықтандырылды. Атап айтқанда, ЕАЭО аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасы азаматтары үшін барлық қажетті жағдайлар жасалған. Мысалы, ҚР азаматтарына ЕАЭО елдерінің азаматтарымен тең негізде әлеуметтік қамтамасыз ету мен тегін медициналық көмек алу құқығы беріледі.
Қазақстан Республикасы азаматтарының білім туралы құжаттары ЕАЭО елдерінде мойындалу рәсімінсіз танылады (медициналық және фармацевтикалық қызметтен басқа). Сонымен қатар, ҚР азаматтарының ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру барысында жинақтаған зейнетақы құқықтарын қалыптастыру, сақтау және пайдалану құқығы бар.
PhD философия докторы, бейіндік доктор, ғылым кандидаты және ғылым докторы дәрежелері туралы құжаттар өзара танылады.
Қызмет көрсетулердің бірыңғай нарығының салалары кеңейіп келеді. Бүгінгі таңда 135 қызмет саласы ортақ форматқа ауыстырылды. Қызметтердің бірыңғай нарығы отандық кәсіпкерлерге Қазақстанда алынған рұқсат негізінде ЕАЭО-ға мүше басқа мемлекеттердің аумағында қосымша заңды тұлға құрмай-ақ қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.
Қазақстан — ең ірі әрі теңізге тікелей шығатын жолы жоқ мемлекеттердің бірі (Бұл жағдайда ЕАЭО аясында қазақстандық тасымалдаушыларға теңіз порттарына дейін ішкі теміржол тарифтерін ұсыну жөнінде міндеттемелер бар, бұл қазақстандық бизнестің қаржылық шығындарын азайтуға мүмкіндік береді.
Капитал қозғалысының еркіндігі қаржы нарығының үш секторы – банк, сақтандыру және бағалы қағаздар нарығы бойынша заңнаманы үйлестіру шаралары арқылы қамтамасыз етіледі.
Ортақ қаржы нарығын іске асыру мүше мемлекеттердің қаржы нарықтарына кемсітусіз қол жеткізуді, банк, сақтандыру және бағалы қағаздар секторларындағы лицензияларды өзара мойындауды қамтамасыз етеді.
Сондай-ақ, қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін кепілдендірілген және тиімді қорғауды қамтамасыз етеді.
Жалпы алғанда, ЕАЭО кедендік шекаралары жоқ, халқы 185,5 млн адамнан асатын және жалпы ішкі өнімі 2 триллион АҚШ долларынан асатын ауқымды нарық болып саналады.
Осылайша, бұл отандық өндірушілерге ЕАЭО-ға мүше елдердің нарығына тауарлар мен қызметтерді ілгерілету үшін кедергісіз қол жеткізуге, сондай-ақ инвесторлар үшін тек Қазақстан нарығына ғана емес, ЕАЭО нарығына да шығу мүмкіндігін ескере отырып, өндірістерді ашу үшін инвестициялар тартуға жол ашады.
Жалпы, ЕАЭО-ның 10 жылдық қызметі Қазақстанның макроэкономикалық көрсеткіштеріне оң әсерін тигізді.
Мұны нақты сандар дәлелдейді. Қазақстанның ЕАЭО серіктестерімен өзара сауда көлемі 87,1%-ға артты (2015 ж. – 16,3 млрд АҚШ доллары, 2024 ж. – 30,5 млрд АҚШ доллары). Үшінші елдермен сауда өсімі 84,4%-ды құрады (2015 ж. – 60,2 млрд АҚШ доллары, 2024 ж. – 111 млрд АҚШ доллары).
Қазақстанның ЕАЭО елдеріне экспорты жұмыс істеген кезеңде 115,7%-ға өсті (2015 ж. – 5,1 млрд АҚШ доллары, 2024 ж. – 11 млрд АҚШ доллары).
2024 жылдың қорытындысы бойынша ЕАЭО елдерінен Қазақстанға келген тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 2015 жылмен салыстырғанда 6 есе артып, 4 млрд АҚШ долларын құрады (2015 ж. – 0,6 млрд АҚШ доллары, 2024 ж. – 4 млрд АҚШ доллары).
Үшінші елдерден тартылған инвестициялар көлемі 2024 жылы 13,1 млрд АҚШ долларын құрады (2015 ж. – 14,8 млрд АҚШ доллары). Бұл да Қазақстанның ЕАЭО-ның ортақ нарығының бір бөлігі екендігін көрсетеді.
Қазақстанның ЖІӨ-і де оң динамика көрсетті – 2024 жылды 2015 жылмен салыстырғанда өсім 56,2%-ды құрады.
Сондай-ақ, ЕАЭО аясында Вьетнаммен, Сербиямен және Иранмен жасалған еркін сауда туралы келісімдер Қазақстан үшін айтарлықтай нәтиже берді:
Сонымен қатар, Сингапурмен еркін сауда аймағы туралы келісімге қол қойылды, ол қазір күшіне ену үшін ішкі мемлекеттік рәсімдерден өтуде.
Қазіргі таңда БАӘ, Моңғолия және Индонезиямен осындай келісімдер бойынша келіссөздер аяқталу сатысында.
Қазақстандық тауарлардың бұл нарықтарға экспортын ұлғайту әлеуеті 1,5 млрд АҚШ долларынан асады.
Сондай-ақ, Еуразиялық экономикалық комиссияның болуы – тауарлардың, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің еркін қозғалысын қамтамасыз ету үшін туындайтын мәселелерді жедел қарауға және шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Комиссия – мүше мемлекеттердің өкілдері интеграциялық мәселелердің барлық спектрі бойынша өзара тиімді шешімдер әзірлейтін алаң.
Мысалы, ЕАЭО жұмыс істеген уақыт ішінде дәлелденген 70 кедергінің 69-ы жойылды.
Осылайша, қабылданған келісімдер мен қалыптасқан жағдайлар еліміздің ұлттық экономикасын дамытуда үлкен мүмкіндіктер ашады.
Тұтынушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және сәйкестікті растау саласындағы жосықсыз практикаға қарсы іс-қимыл мақсатында Қазақстан Республикасының аумағында заңнама талаптарын бұза отырып ресімделген құжаттар негізінде әкелінетін өнім айналымына бақылау күшейтілді. Бұл ЕАЭО елдеріндегі сәйкестікті растау жөніндегі органдар нақты сынақ жүргізбей және белгіленген рәсімдерді айналып өтпей беретін сертификаттар мен декларацияларға қатысты.
Сәйкестікті бағалау туралы құжаттар қашықтан және көбінесе нақты зертханалық сынақтарсыз ресімделетін, азаматтардың денсаулығына қауіп төндіретін, сондай-ақ өнімді Қазақстан Республикасының аумағына бес жылға дейінгі мерзімге шектеусіз әкелуге ықпал ететін қалыптасқан жағдай. Осыған байланысты бақылауды қатаңдатуға және анықталған бұзушылықтарды жоюға бағытталған жүйелі шаралар қабылданды.
"Сұр схемалардың" жолын кесу жөніндегі Ұлттық аккредиттеу және бақылау жүйелеріне өзгерістер енгізілді. Мәселен, Қырғыз Республикасында сәйкестікті растау жөніндегі өкілеттіктер жеке ұйымдардан "Қырғызстандарт"мемлекеттік кәсіпорнына берілді. Жүргізілген мониторинг жүйе реформаланғаннан кейін Қырғызстаннан өнім әкелу кезінде ұсынылған құжаттар саны 185 367-ден 88 164-ке екі есеге дейін төмендеді. Бұл үрдіс биылғы кезеңде де сақталып отыр.
Интернет желісінде жарамсыз құжаттардың таралуына қарсы іс-қимыл шеңберінде 2024 жылдың басынан бастап сертификаттарды мемлекеттік аккредиттеусіз сату бойынша ұсыныстар орналастырған 76 веб-ресурс бұғатталды. Сондай ақ ірі сауда платформаларына ресми хабарламалар жіберілді. Бұл Satu.kz және OLX тиісті жарнамаларды жою қажеттілігіне қатысты. Осындай құжаттар бойынша ресімделген импортты талдау көрсеткендей, ең үлкен үлес Ресейге — 61%, Қырғызстанға — 32%, Арменияға — 2,5% және Беларуссияға — 1,2% тиесілі.
Аталған шараларға қосымша заңнама талаптарына сәйкес келмейтін құжаттардың күшін жою бойынша ауқымды жұмыс жүргізілді. Талдау нәтижелері бойынша ЕАЭО елдерінің органдары берген сәйкестікті бағалау туралы 1 042 құжат жарамсыз деп танылды, оның ішінде 576 — 2023 жылы, 435 — 2024 жылы және 31 — биылғы жылы. Сондай-ақ, 105 аккредиттеу аттестатының күші жойылды және тоқтатылды, оның ішінде техникалық реттеу комитетінің аумақтық департаменттері-31 және ҰАО-74. 2024-2025 жылдары 4 977 көлік құралы тексерілді, оның 122 — сі техникалық регламенттердің талаптарына сәйкес келмеді, соның 98-і экологиялық сипаттамалар бойынша.
Көрсетілген әрекеттер Қазақстан Республикасының тұтынушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, Техникалық реттеу жүйесін жетілдіруге және дәйексіз құжаттарды пайдалануға байланысты тәуекелдерді жоюға бейімделгенін растайды. "Сұр схемалармен" күрес ЕАЭО мемлекеттерінің уәкілетті органдарымен тығыз өзара іс-қимылда жоспарлы және жүйелі тәртіппен жалғасады.
ҚР Сауда және интеграция министрлігінде мүдделі мемлекеттік органдар және әкімдіктермен бірлесіп әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы және бағаның өсімін тежеу бойынша қабылданып жатқан шаралар талқыланды.
Ұлттық статистика бюросының ақпараты бойынша, 2025 жылдың 22-29 сәуір аралығында ӘМАТ бағасының индексі 0,3% - ға өсті, ал бір апта бұрын өсім 0,4% -. құрады. Есепті аптада өнімнің жекелеген түрлеріне бағаның төмендеуі тіркелді: жұмыртқа 0,5%, сүзбе 0,2%, сары май, сиыр еті, тауық еті, сүт 0,1% арзандады.
Ұн, нан, рожки және күріш бағасы тұрақты.
Жиында сиыр етінің бағасы жеке талқыланды. Бағаның өсу қарқынын бір аптада 0,3% - дан 0,1% - ға дейін төмендету шаралары айтылды. Атап айтар болсақ ірі қара малды елден шығаруға енгізілген үш айлық тыйым мен делдалсыз ауыл шаруашылығы жәрмеңкелерін күнделікті өткізу жұмыстары пысықталды..
Азық-түлік нарығындағы жағдайды одан әрі тұрақтандыру мақсатында шекарадағы бақылауды күшейту, ауыл шаруашылығы өнімдерін рұқсатсыз әкетуге жол бермеу, сондай-ақ өңірлердегі жәрмеңкелер желісін кеңейту мәселелері де талқыланды. Сауда алаңдарының санын ұлғайту, оларды жылжымалы ветеринариялық зертханаларды қоса алғанда, қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету және делдалдардың қатысуынсыз жергілікті тауар өндірушілерді белсенді тарту бойынша ұсыныстар қаралды. Кеңесте осындай жәрмеңкелер шеңберінде халық үшін өнімнің бағалық қолжетімділігін қамтамасыз ету мәселелеріне ерекше назар аударылды.
Әкімдіктердің өтінімдері шеңберінде ішкі нарықты толықтыру үшін импорттық көкөністерді жеткізу мүмкіндіктері қосымша талқыланды. Осы мақсаттар үшін жеделдетіп ресімдеу және осындай жүктердің өтуі үшін "жасыл дәліздің" жұмыс істеуі қамтамасыз етілетін болады.
Еуразиялық экономикалық комиссия ЕАЭО елдерімен бірлесіп, «Шығыс-Батыс» және «Солтүстік-Оңтүстік» бағыттарында еуразиялық көлік дәліздерін қалыптастыру бойынша 2024 жылғы кешенді жұмысын қорытындылады.
Құжатта ЕАЭО аясында транзиттік әлеуетті дамыту және еуразиялық көлік дәліздері мен бағыттарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы ақпарат көрсетілген.
Айта кету керек, 2024 жылы ЕАЭО елдерінің көлік саласындағы басым интеграциялық инфрақұрылымдық жобалар тізімі Қазақстан мен Қырғызстанның екі жаңа жобасымен толықтырылды.
Қазіргі уақытта тізім еуразиялық көлік дәліздері мен бағыттарын дамытуға бағытталған 11 басым жобаны қамтиды.
Еуразиялық көлік дәліздерін құруға және дамытуға, көлік инфрақұрылымын дамытуды үйлестіруге бағытталған іс-шаралар жоспары қабылданды.
Мысалы, осы жоспарда ЕАЭО шеңберінде электрондық көлік құжаттарын дамыту және енгізу, көлік инфрақұрылымының «тар жерлерін» жою және теміржол көлігімен тасымалдауды дамыту жөнінде ұсыныстар дайындау, ЕАЭО шеңберінде мүше мемлекеттердің интеллектуалды көлік жүйелерінің өзара іс-қимылы және басқалар көзделген.
Көлік құралдарының кедергісіз қозғалысын қамтамасыз ету мақсатында 2024 жылы 29 қарашада ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің автомобиль жолдарымен жүру кезінде көлік құралдарының рұқсат етілген массалары, осьтік жүктемелері мен габариттері туралы келісімге қол қойылды.
Келісім Еуразиялық көлік дәліздеріне кіретін жолдармен жүру кезінде көлік құралдарының рұқсат етілген массалары, осьтік жүктемелері мен габариттерін белгілейді, бұл шекарадан өту рәсімдерін жеңілдетуге және көлік қызметінің қауіпсіздігі мен тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Бұдан басқа, 2024 жылдың қарашасында ЕАЭО елдерінде халықаралық жүк автомобиль тасымалдарын жүзеге асыру кезінде E-cmr электрондық халықаралық көлік жүкқұжаттарын қолдану бойынша пилоттық жоба басталды.
Пилоттық жобаны іске асыру көлік құжаттарын алу және тексеру үдерісін жеделдетуге, сондай-ақ көліктік, логистика және бақылау-қадағалау рәсімдерін жүзеге асыру кезіндегі шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, теміржол көлігі 2024 жылы ЕАЭО-да жүк жеткізудің негізгі түрі болып қала беретіні, оның ішінде теміржол көлік түрлерінен жүктерді тасымалдау көлемі бойынша тасымалдау индексі 105,0%-бен Қазақстан ең жоғары өсім көрсеткенін айта кету керек.
Автомобиль көлігі жүк тасымалдаудың тұрақты көрсеткіштерін қамтамасыз етті, 2024 жылы көлемнің ең көп өсуі Қазақстан мен Қырғызстанда байқалады.
Жалпы, 2024 жылы ЕАЭО елдері ұлттық көлік инфрақұрылымының учаскелерін, оның ішінде «Шығыс-Батыс» және «Солтүстік-Оңтүстік» бағыттарындағы халықаралық көлік дәліздеріне енгізілген учаскелерді жедел дамыту, логистикалық қызметтерді құру бойынша белсенді жұмыс жүргізді.
Мысалы, Қазақстан Республикасында Достық-Мойынты теміржол учаскесінде екінші жолдардың құрылысы басталды.
Ұзындығы 272 шақырым болатын Бақты-Аягөз жаңа теміржол желісінің құрылысы жалғасуда. Бұл желі Қазақстан мен Қытай арасындағы өткізу қабілетін 28-ден 48 млн тоннаға дейін арттырады.
«Солтүстік-Оңтүстік» бағытында ұзындығы 152 шақырым Дарбаза – Мақтаарал жаңа теміржол желісінің құрылысы жалғасуда.
Бұл бағыт қазіргі Сарыағаш-Ташкент учаскесінен жүктерді жаңа желіге қайта бағдарлауға, «Сарыағаш» станциясында жүктемені азайтуға және Өзбекстанға экспорттық жөнелтілімдерді арттыруға мүмкіндік береді.
Бұл туралы және тағы басқа ақпарат 2025 жылдың екінші жартысында ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің үкімет басшыларына ұсынылатын баяндамада көрсетілген.
Астана, 2025 жылғы 8 мамыр — Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінде Әдеп жөніндегі уәкілдің бастамасымен «Мемлекеттік қызметшілердің міндеттері, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау және алдын алу шаралары» тақырыбында семинар-кеңес өтті.
Іс-шара барысында мемлекеттік қызметтің маңызды қырларына — заңнаманы сақтау, кәсіби этика нормаларын ұстану, мүдделер қақтығысының алдын алу және мемлекеттік органдардың қызметіндегі ашықтықты қамтамасыз ету мәселелеріне ерекше назар аударылды.
Қатысушыларға мемлекеттік қызметшілердің құқықтық және моральдық-этикалық міндеттері еске салынды.
Семинардың маңызды бөлігі — сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау мен алдын алу тетіктерін жан-жақты қарастыру болды. ҚР «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңына сәйкес, тәуекелдерді талдау жыл сайын жүргізіледі және ол ведомствоның ішкі процестерімен қатар, нормативтік актілер мазмұнын да қамтиды. Құқықтық олқылықтардан бастап, артық әкімшілік кедергілерге дейін негізгі сыбайлас жемқорлық тәуекелдері айқындалды.
Сонымен қатар, еңбек тәртібін сақтау, қызметтік іссапарлар мен тексерулер кезіндегі, сондай-ақ жұмыс уақытынан тыс кезеңдегі мемлекеттік қызметшілердің мінез-құлқы мәселелері де талқыланды. Қатысушыларға мемлекеттік қызметші — бұл тек мемлекеттің өкілі ғана емес, сонымен қатар оның абыройын қалыптастыратын тұлға екені ескертілді.
Кездесу соңында қатысушыларға мемлекеттік билік институттарына деген сенімді нығайтудағы адамгершілік пен жеке жауапкершіліктің маңыздылығын атап көрсеткен көрнекті тұлғалардың нақыл сөздері ұсынылды. Атап айтқанда, Бауыржан Момышұлы, Абай Құнанбайұлы және Кофи Аннанның сөздері айтылды. Олар сыбайлас жемқорлықпен күрес әр адамның ішкі ұстанымынан және күнделікті тәртібінен басталатынын еске салды.
«Мемлекеттік қызмет — бұл жоғары кәсіби біліктілікпен қатар, мінсіз адалдықты талап етеді. Өзімізден бастайық — сонда мемлекетіміз де тазара түседі», — деп қорытындылады Әдеп жөніндегі уәкіл.
Министрлікте этика жөніндегі уәкіл мен қызметкерлердің қатысуымен кеңес-семинар өтті. Шара әкімшілік ресурстарды теріс пайдаланудың алдын алу, мүдделер қақтығысының алдын алу, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг мәселелеріне арналды.
🔹 Қызметтік өкілеттікті асыра пайдалану жағдайлары, оның ішінде мемлекеттік мүлік пен кеңсе техникасын мақсатсыз пайдалану мысалдары қарастырылды.
🔹 Мүдделер қақтығысының типтік жағдайлары мен оларды болдырмау және реттеу механизмдері талқыланды.
🔹 Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингтің кезеңдері мен мемлекеттік органдар қызметіндегі ашықтықты арттыру шаралары ұсынылды.
Семинар соңында этика жөніндегі уәкіл сыбайлас жемқорлық тәуекелі жоғары лауазымдарды қоса алғанда, қызметкерлермен профилактикалық жұмыс жүргізді. Ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлықтың негізгі стандарттарын сақтау қажеттілігіне ерекше назар аударды:
Этика жөніндегі уәкіл атап өтті:
"Сыбайлас жемқорлықтың кез келген көрінісі — бұл жай ғана заң бұзушылық емес, бұл қоғамның, әріптестердің және елдің болашағына соққы."
Бұл сөздер Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұстанымымен үндесті:
❝Сыбайлас жемқорлық сенімді жояды. Сенімсіз мемлекет болмайды.❞
Министрлік сыбайлас жемқорлыққа мүлдем төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру, ашықтық, есептілік және адал қызмет қағидаттарын нығайту бағытындағы жүйелі жұмысын жалғастырады.
Дүниежүзілік метрология күні аясында Қазақстан астанасында метрологияның дамуына елеулі үлес қосқан үздік мамандар марапатталды.
Биыл біз маңызды күнді — Дүниежүзілік метрология күнін және Метрикалық Конвенцияның 150 жылдығын атап өтеміз. Бұл — өлшеулердің маңыздылығын және мамандардың заңнаманы жетілдіруге және өлшем бірлігін қамтамасыз етуге қосқан үлесін атап көрсететін мереке. Іс-шаралар шеңберінде «Құрметті метролог» төсбелгісімен өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында 10 жылдан астам еңбек еткен мамандар марапатталды.
Олардың қатарында ҚР СИМ ТРМК Түркістан облысы бойынша Департаментінде жұмыс істейтін Әлия Қырықбаева бар. Ол 27 жылға жуық еңбек жолын метрология саласына арнады, осы жылдары жастарға тәлімгер болып, Департаменттің жұмысын жақсарту бастамаларына қолдау жасап келеді.
ТРМК Қостанай облысы бойынша Департаменітінің қызметкері Надежда Лисовская осы саладағы 30 жылдық еңбек жолында кәсіби ұстанымын берік қалыптастырған, өз ісіне адал және үнемі кемелдендіруге ұмтылатын білікті маман ретінде танылды. Ол өлшеу сапасын арттыруға және стандарттарды сақтауға бағытталған реформаларды белсенді қолдайды.
Александр Михалченконың қолданбалы метрологияда 27 жылдық тәжірибесі бар. Оның жылу және су жүйелеріне метрологиялық қызмет көрсету тәсілі шығындарды оңтайландыруға және басқару шешімдерінің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Ол өлшеудің сенімділігі мен дәлдігін қамтамасыз ететін заманауи зияткерлік бергіштер мен автоматтандыруды қолданады.
Руслан Бекқожин мен Жасұлан Таушев «Қазақстан стандарттау және метрология институты» РМК-да басшылық лауазымдарды атқара отырып, елдегі метрологиялық қамтамасыз етуге елеулі үлес қосуда.
Руслан Бекқожиннің басшылығымен нормативтік құжаттама жетілдірілді, бұл «Сергек» кешендерінің функционалдығы мен сенімділігін арттырды.
Жасұлан Таушев метрологиялық қызметтер сапасын арттыру және мұнай мен газ шығыны саласында өлшеудің жаңа стандарттарын қалыптастыру орталығына айналатын метрологиялық зертхана құру үшін инвестициялар тарту жөніндегі жобаларға бастамашылық жасады.
«Қазақстан стандарттау және метрология институты» РМК Қарағанды филиалы директорының орынбасары Владимир Александров метрологияда 20 жылдан астам еңбек етіп келеді. Ол газ қоспалары өндірісімен белсенді айналысады.
Метрология күні — бұл жетістіктерді мойындауды ғана емес, сонымен қатар бұдан әрі кәсіби өсуге және жаңа технологияларды енгізуге ынталандыруды білдіреді, бұл өз кезегінде өлшеу процестерін өте дәл және тиімді етуге көмектеседі.
Карачи қаласында Қазақстан мен Пәкістан арасындағы бизнес-форум өтті. Іс-шараға екі елдің 500-ден астам бизнес және мемлекеттік құрылым өкілдері қатысты.
Форумға нақты мәмілелер мен ұзақ мерзімді әріптестікке бағытталған кәсіпкерлердің белсенділігі ерекше серпін берді. Іс-шара аясында бірнеше коммерциялық келісімдерге қол қойылды. Соның ішінде қазақстандық Optima Development компаниясы мен пәкістандық Friesland Campina Engro арасында жалпы сомасы 10 млн АҚШ долларын құрайтын келісімшарт жасалды. Құжат Қазақстанға ірімшік, йогурт және кондитерлік өнімдер өндірісіне қолданылатын сусыздандырылған сүт майын жеткізуді көздейді.
«Бұл Пәкістанмен осындай ауқымдағы алғашқы келісімдердің бірі. Бұл бір реттік тауар жеткізу емес, ұзақ мерзімді әрі стратегиялық серіктестіктің бастауы деп есептейміз. 240 миллион халқы бар Пәкістан – Қазақстан үшін зор экспорттық әлеуетке ие ел», - деді Optima Development компаниясының бас директоры Жанат Басанұлы.
Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігіне қарасты QazTrade сауда саясатын дамыту орталығының деректеріне сәйкес, 2023–2024 жылдары Қазақстан мен Пәкістан арасындағы тауар айналымы 2,1%-ға өсіп, 53,6 млн долларға жеткен. Қазақстаннан Пәкістанға экспорт көлемі 2,1 есеге артып, 11,8 млн долларға дейін өскен. Экспорттың негізгі бөлігін ауыл шаруашылығы өнімдері: пияз, сарымсақ, зығыр тұқымы, бұршақ тұқымдастар және металл конструкциялар құрайды. Ал Пәкістаннан импорт көлемі 41,9 млн АҚШ долларын құрады. Оның ішінде цитрус жемістері, дәрілік препараттар мен тоқыма бұйымдары бар.
Сондай-ақ, форум аясында Қазақстанға Карачи мен Гвадар порттарына қолжетімділікті қамтамасыз ететін Транзиттік сауда туралы келісімге қол қойылды. Бұл құжат екі ел арасындағы жаңа көлік-логистикалық бағыттарды дамытуға және экономикалық байланысты нығайтуға негіз қалайды.
Ұлы Отан соғысының 80 жылдық мерейтойы қарсаңында ҚР Сауда және интеграция министрлігінің аппарат басшысы Азамат Каримов тыл ардегері Ларкан Муштариевті құттықтады.
Ол 12 жасында соғысқа фронтқа жіберілген. Фронтта тамақ, бомба тасып, әскерлерге көмек көрсеткен. Соғыс біткен соң 18 жасында әскерге аттанып, 4 жыл әскерде болған.
Ларкан Муштариев «Еңбек ардагері» медалі, Ұлы Отан соғысындағы жеңіске 50 жыл, 60 жыл, 65 жыл, 70 жыл мерекелік медальдарымен марапатталған.
«Бұл маңызды күн – аталарымыздың ерлігі, тарихтағы айтулы белестердің бірі. Осы соғыста отанды қорғауға қатысқан, Сіздер сияқты қарттарымыз күн сайын азайып бара жатыр. Әрине бұл жүрекке батады. Сіздердің ерліктеріңіз бүгінгі күннің жарқын болашағы. Сізге зор денсаулық, отбасыңызға амандық тілеймін», - деді Азамат Каримов.