Шаруа және фермер қожалықтарына салық салу туралы

Шаруа немесе фермер қожалығы - бұл жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру ауылшаруашылық өнімдерін өндіру үшін ауылшаруашылық жерлерін пайдаланумен, сондай-ақ осы өнімдерді қайта өңдеумен және сатумен тығыз байланысты адамдардың еңбек бірлестігі.

Шаруа қожалығы (ШФҚ) заңды тұлға құрмай жұмыс істейді.

Шаруа немесе фермер қожалығы келесі нысанда болуы мүмкін:

• шаруа қожалығы, мұнда кәсіпкерлік қызмет ортақ ортақ меншікке негізделген отбасылық кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады;
• жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген шаруашылық жүргізу;
• фермербірлескен қызмет туралы шарт негізінде ортақ үлестік меншік негізінде қарапайым серіктестік түрінде ұйымдастырылған серіктестік.

 

Шаруа қожалығының мүлкі оның мүшелеріне, егер олардың арасындағы келісімде өзгеше көзделмесе, ортақ меншік құқығы негізінде тиесілі.

Бірлескен қызмет туралы шарт негізінде қарапайым серіктестік түрінде ұйымдастырылған шаруа қожалығының мүлкі оның мүшелеріне ортақ үлестік меншік негізінде тиесілі.

Жеке кәсіпкерлікке негізделген шаруа қожалығының мүлкі оған жеке меншік құқығы негізінде тиесілі.

Шаруа немесе фермер қожалығының мүшелерi

• жер учаскелерiне,
• жер учаскелерiндегi екпелерге, оның iшiнде жеке орман қорының екпелерiне,
• өсiрiлетiн және тұтқында және (немесе) жартылай еркiндiк жағдайында ұсталатын жабайы жануарларға,
• тұрмыстық және өзге де құрылыстарға,
• мелиорацияға және т.б. шаруа немесе фермер қожалығының мүшелері берген және (немесе) экономика үшін оның мүшелерінің ортақ қорларына сатып алған құрылымдар,
• өнімді және жұмыс істейтін ірі қара мал, құс,
• ауылшаруашылық және басқа машиналар мен жабдықтар,
• көлік құралдары,
• құрал-саймандар және басқа мүлік.

Шаруа немесе фермер қожалығының қызметі нәтижесінде алынған жемістер, өнімдер мен кірістер шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерінің ортақ ортақ немесе ортақ үлестік меншігі болып табылады және олардың арасындағы келісім бойынша пайдаланылады.

Шаруа немесе фермер қожалығын жүргізу үшін жер учаскесін беру мен пайдаланудың шарттары, тәртібі Қазақстан Республикасының Жер кодексімен белгіленеді.

Шаруа немесе фермер қожалығының жұмыс істеп, жер учаскелері Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке меншік құқығымен немесе уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығымен 10 жылдан 49 жылға дейінгі мерзімге, ал шалғайдағы мал шаруашылығын (маусымдық жайылымдарды) жүргізу үшін Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен беріледі.

Салық кодексінің 697 – бабына сәйкес, Салық кодексінің 702-бабының 3-тармағында көрсетілген қызмет түрлерін жүзеге асыру кезінде, 697-бабының 3-тармағында көрсетілген салық режимдерінің бірін немесе шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимін (ШФҚ үшін АСР) - шаруашылық немесе фермер қожалықтары үшін арнайы салық режимін (ШФҚ үшін АСР) таңдауға құқылы. Салық кодексінің 702-бабы.

Салық кодексінің 702-бабына сәйкес, АСР ШФҚ үшін:

• Қазақстан Республикасының аумағында жеке меншік және (немесе) жер пайдалану құқығында (қайталама жер пайдалану құқығын қоса алғанда) жер учаскелері болған кезде,
• салық кодексінің 367-бабы 1-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген қосылған құн салығын төлеушілер болып табылмайтын ШФҚ қолдануға құқылы.

ШФҚ үшін АСР қолдану мақсатында жеке меншік және (немесе) жер пайдалану (кейінгі жер пайдалану құқығын қоса алғанда) құқығындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің жиынтық алаңы:

• 1 аумақтық аймақ – 5 000 га;
• 2 аумақтық Аймақ – 3 500 га;
• 3 аумақтық аймақ – 1 үшін белгіленген жер учаскесінің шекті алаңының мөлшерінен аспауға тиіс 500 га;
• 4 аумақтық аймақ-500 га.

ШФҚ үшін АСР бірыңғай жер салығын төлеу негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібін көздейді және акцизделетін тауарларды өндіру, қайта өңдеу және өткізу жөніндегі қызметті қоспағанда, ШФҚ-ның ауыл шаруашылығы өнімін өндіру және оны өткізу, өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеу, осындай қайта өңдеу өнімдерін өткізу жөніндегі қызметіне қолданылады.

Күнтізбелік жыл ШФҚ үшін АСР қолдану үшін салық кезеңі болып табылады.

Салық кодексінің 703-бабына сәйкес акцизделетін тауарларды өндіру, қайта өңдеу және өткізу жөніндегі қызметті қоспағанда, салық кезеңі ішінде ауыл шаруашылығы өнімін, өзі өндірген ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеу өнімдерін өткізуден алынған табыс ШФҚ үшін АСР қолданатын салық төлеуші үшін салық салу объектісі болып табылады. Салық кодексінің 702-бабы 3-тармағына сәйкес ШФҚ үшін АСР-дың күші қолданылмайтын қызмет түрлерінен табыс алған кезде салық төлеушілер тиісті салықтарды есептеуді, төлеуді және оларды қолдану шарттарына сәйкес болған кезде салық салудың мынадай режимдерінің бірінде олар бойынша салық есептілігін табыс етуді жүргізеді:

1) шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимдерінде – осы Кодексте белгіленген салық салудың осындай режимдерін қолдану шарттарына сәйкес келген кезде жүргізіледі.

Бұл ретте осындай режимдер үшін шекті кіріс мөлшері бойынша шектеуді қолдану мақсаттары үшін табыс мөлшеріне шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимінің күші қолданылатын қызмет түрлерін жүзеге асырудан түсетін табыстар енгізілмейді;

2) жалпы белгіленген тәртіпте.

Салық кодексінің 704-бабына сәйкес бірыңғай жер салығын есептеуді салық төлеуші есепті салық кезеңі үшін салық салу объектісіне 0,5 пайыз мөлшеріндегі мөлшерлемені қолдану арқылы дербес жүргізеді.

Салық кодексінің 706-бабына сәйкес бірыңғай жер салығын, жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны, әлеуметтік аударымдарды төлеу, міндетті зейнетақы жарналарын аудару мынадай тәртіппен жүргізіледі:

1) салық кезеңінің 1 қаңтарынан бастап 1 қазанына дейін есептелген сомалар, ағымдағы салық кезеңінің 10 қарашасынан кешіктірілмейтін мерзімде;

2) жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы, әлеуметтік аударымдар,міндетті зейнетақы жарналарын салық кезеңінің 1 қазанынан 31 желтоқсанына дейін, есепті салық кезеңінен кейінгі салық кезеңінің 10 сәуірінен кешіктірілмейтін мерзімде есептелген.

Бірыңғай жер салығын төлеу жер учаскесі Орналасқан жер бойынша бюджетке жүргізіледі.

Салық кодексінің 707-бабына сәйкес бірыңғай жер салығын төлеушілерге арналған декларацияда (920.00 салық есептілігі нысаны)

• бірыңғай жер салығының,
• төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығының,
• жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін
• төлемақының есептелген сомалары 
• әлеуметтік төлемдер көрсетіледі.

Бірыңғай жер салығын төлеушілер үшін Декларация есепті салық кезеңінен кейінгі салық кезеңінің 31 наурызынан кешіктірілмей жер учаскесі орналасқан жердегі салық органдарына табыс етіледі.

Салық кодексінің 705-бабына сәйкес бірыңғай жер салығын төлеушілер салықтар мен бюджетке төленетін төлемдердің мынадай түрлерін:

• ШФҚ қызметінен түскен кірістерден жеке табыс салығын, оның ішінде осы арнайы салық қолданылатын қызметке байланысты шығындарды (шығыстарды) жабуға мемлекеттік бюджет қаражатынан алынған сомалар түріндегі кірістерді төлеушілер болып табылмайды салық режимі;
• Қазақстан Республикасының заңнамасын бұза отырып пайдаланылатын жер учаскелерін қоспағанда, осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер учаскелері бойынша – жер салығын және (немесе) жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақыны төлеу;
• көлік құралдарына салынатын салықты – осы баптың 3-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көрсетілген салық салу объектілері бойынша 490 Салық кодексінің; мүлік салығының-салық кодексінің 517-бабы 3-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген салық салу объектілері бойынша;
• әлеуметтік салық бойынша – осы арнаулы салық режимі қолданылатын ШФҚ қызметі бойынша;
• қоршаған ортаға теріс әсер еткені үшін төлемақылар – осы арнаулы салық режимі қолданылатын ШФҚ қызметі бойынша төленеді.

Салық кодексінің 678-бабына сәйкес ШФҚ Салық кодексінің 703-бабының 4-тармағында белгіленген жағдайда бір мезгілде екі арнаулы салық режимін қолдануға құқылы.

Егер ШФҚ өз қызметінің әртүрлі бағыттары үшін бір мезгілде екі салық режимін қолдануды шешсе, онда:

• АСР әрекетіне түсетін қызметтен және басқа да қызметтен түсетін кірістерді бөлек есепке алуды қамтамасыз ету;
• бұл үшін белгіленген мерзімдерде әрбір салық режимі бойынша есептілікті тапсыруға міндетті.

Мысалы, егер ШФҚ қызметтің өзге түрлері үшін оңайлатылған декларация негізінде АСР қолдануды шешсе, онда Салық кодексінде белгіленген әртүрлі мерзімдерде 910.00 және 920.00 салық есептілігі нысандарын тапсыру қажет болады.

Бұл ретте, шағын бизнес субъектілері үшін оңайлатылған декларацияда (салық есептілігі нысаны 910.00) оңайлатылған декларация негізінде АСР – ға жататын кірістер мен салықтарды, ал бірыңғай жер салығын төлеушілер үшін декларацияда (салық есептілігі нысаны 920.00) - ШФҚ үшін АСР-ға жататын кірістер мен салықтарды көрсету қажет.

Сонымен бірге, жоғарыда көрсетілген мысалды негізге ала отырып, шаруашылық басшысы мен оның мүшелері үшін әлеуметтік төлемдер де 920.00 салық есептілігі нысанында көрсетіледі, қызметтің басқа түрлері бойынша жалдамалы жұмыскерлерді тарту жағдайда, жұмыскерлер үшін әлеуметтік төлемдер 910.00-нысанының оңайлатылған декларациясында көрсетіледі.