Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің 2025 жылғы 1 тоқсандағы қызметінің нәтижелері туралы ақпарат
Осымен 2025 жылғы 1 тоқсандағы Қазақстан Республикасындағы монополияға қарсы реттеу және бәсекелестік саясат саласындағы аса маңызды оқиғалар (іс-шаралар) туралы ақпарат ұсынылды:
- Қазақстан Республикасының бәсекелестікті қорғау саласындағы заңнамасын жетілдіру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы;
- агроөнеркәсіптік кешен саласында жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы;
- шетелдік монополияға қарсы ведомстволармен, оның ішінде халықаралық интеграциялық бірлестіктер шеңберінде халықаралық ынтымақтастық жөніндегі мәліметтер.
1) 17 наурызда Парламент Мәжілісінде «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бәсекелестік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасының презентация өтті.
Бұл өзгерістер Мемлекет басшысының 2023 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру шеңберінде негізгі тауар нарықтарын монополиясыздандыру мақсатында әзірленді.
Заң жобасында 7 базалық бағыт айқындалған: тұрақты монополиялық құрылымы бар тауар нарықтарында-бұл бағалық бақылауды күшейту, тергеулердің тиімділігін арттыру, бұзушылықтардың алдын алу; монополиясыздандыру шеңберінде-тауар нарықтары мен бірігу жөніндегі мәмілелерді талдауды жетілдіру, кәсіпкерлікке мемлекеттің қатысуын қысқарту.
Отын-энергетика кешені, көлік және байланыс нарықтары сияқты монополиялық тауар нарықтарындағы бағаларды бақылауды күшейту шеңберінде нарықтың басқа қатысушыларының бағасынан асып кету қажеттілігі туралы талапты алып тастап, монополиялық жоғары баға белгілеу үшін тергеуге шығуды жеңілдету ұсынылады.
Халықаралық тәжірибе мен цифрлық нарықтардың әсерін ескере отырып, үстемдікті анықтаудың жаңа критерийлері енгізілуде. Монополиялық құрылымға байланысты табиғи монополиялар мен энергетикалық көмірдің технологиялық байланысты қызметтерінің бағаларын реттеуді енгізу көзделген.
Бұл ретте бәсекелестік тауар нарықтарындағы, оның ішінде азық-түлік нарықтарындағы, бөлшек сауда және қызмет көрсету нарықтарындағы бағалық бақылаудан реттеуден кезең-кезеңімен кету орын алады.
Тергеулердің тиімділігін арттыру үшін тергеу тәжірибесінің әдістемесі мен жалпылауын енгізу ұсынылады. Монополияға қарсы тергеулер өз тиімділігін көрсетті, өйткені олардың нәтижелері бойынша бағаны төмендету және басқа да бұзушылықтарды жою бойынша шаралар қабылдануда. Бірыңғай әдістемені енгізу жүргізілетін тергеулердің біркелкілігін қамтамасыз етуге және олардың нәтижелілігін арттыруға мүмкіндік береді.
Ескерту құралдарын дамыту шеңберінде монополияға қарсы аудитті енгізу ұсынылады. Қазіргі уақытта Қазақстанда 5 мыңнан астам тауар нарығы жұмыс істейді, онда екі миллионнан астам тіркелген кәсіпкерлер жұмыс істейді. Кәсіпкерлік субъектілерінің бір пайызынан аспайтын қызметі монополияға қарсы бақылаумен қамтылған. Сондықтан бұзушылықтардың алдын алу құралдары ерекше маңызға ие болады. Монополияға қарсы аудит сияқты механизм бизнеске бұзушылықтарды өз бетінше анықтауға және жоюға мүмкіндік береді. Комплаенстың ішкі актілерін келісу оларға тиімді ескерту жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Заң жобасы сондай-ақ монополияға қарсы істер және өзге де құқық бұзушылықтар бойынша тұтынушыларға қаражатты қайтаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ұжымдық талап қою институтын енгізуді ұсынады. Бұл өте маңызды, өйткені соңғы екі жылда мемлекет бюджетіне монополияға қарсы айыппұлдар түрінде 11 млрд теңге түсті, алайда тұтынушылар бірде-бір теңге алған жоқ.
Кәсіпкерлікке мемлекеттің қатысуын қысқарту бойынша жүргізіліп жатқан ауқымды жұмыс шеңберінде заң жобасында стратегиялық және әлеуметтік объектілерді қоспағанда, Мемлекеттік кәсіпорындарды құрудың бес жылдық мерзімін белгілеу көзделеді. Бұл ретте кәсіпорындарды дамыту жоспарларында олардың тиімділігін бағалауға мүмкіндік беретін нысаналы көрсеткіштер белгіленетін болады.
2) Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің функциялары кеңейтілді.
Агенттік бір көзден алу тәсілімен сатып алуды келісу туралы қорытындылар беру тәртібін белгілейтін нормативтік құқықтық актіні әзірлейтін болады. Бұл зияткерлік меншік объектілерін сатып алуға, ведомстволық бағынысты ұйымдардан сатып алуға, сондай-ақ егер бәсекелестік сатып алу мүмкін болмаса, форумдар, көрмелер, семинарлар, конференциялар және басқа да іс-шараларды төлеуге қатысты.
Мұндай сатып алуды жүргізу кезінде нарықта басқа өндірушілердің болмауы туралы тиісті қорытындыларды монополияға қарсы орган беретін болады.
Бұл шаралар мемлекеттік сатып алудың ашықтығы мен заңдылығын арттыруға, бәсекелестіктің шектеулерін болдырмауға және шешімдерді объективті және негізделген қабылдау үшін жағдай жасауға бағытталған.
Бұдан басқа, агенттікке тауар биржаларының қызметін реттеу саласында жаңа өкілеттіктер беріледі. Осылайша, 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап Агенттік тауар биржалары туралы заңнаманың нормалары негізінде тауар биржасының, биржалық брокердің, тауар биржасының клирингтік орталығының лицензиясының қолданылуын тоқтата тұру туралы шешім қабылдайтын болады. Агенттік лицензияны қайтарып алу туралы ақпаратты өзінің интернет-ресурсында жариялауға міндетті. 2025 жылғы 1 шілдеден бастап Агенттік биржалық сауда-саттыққа жосықсыз қатысушылардың тізілімін қалыптастыру және жүргізу қағидаларын бекітетін болады.
Қазақстан Республикасының бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі нарыққа қатысушылар үшін ашық және әділ жағдайлар жасауға бағытталған «Magnum Cash&Carry» ЖШС монополияға қарсы комплаенстің сыртқы актісін жасады. Ұсынылған комплаенс іс-шаралары жеткізушілерге жүктемені азайтуға, азық-түлік бөлшек сауда секторында адал бәсекелестікті күшейтуге арналған.
Негізгі қадамдардың бірі азық-түлік тауарларын жеткізушілер үшін сауда желісі көрсететін коммерциялық қызметтерді 34-тен 9-ға дейін қысқартылды. Мұндай шешім жеткізушілермен өзара әрекеттесуді едәуір жеңілдетеді және кейіннен бөлшек сауда бағасының төмендеуіне әсер етеді.
Сонымен қатар, «Magnum Cash&Carry» ЖШС барлық жеткізушілер үшін қызмет көрсету кезінде тең жағдайларды қамтамасыз етуге міндеттеме алды.
Тауық жұмыртқаларын өндірушілерге ерекше назар аудару керек. «Magnum Cash&Carry» ЖШС барлық санаттағы тауық жұмыртқаларын жеткізушілерден қандай да бір қызметтер үшін ақы алудан толық бас тартуды жоспарлап отыр-бұл осы өнім бағасының құбылмалылығы аясында маңызды қадам. Қазақстанның жұмыртқа өндірушілер қауымдастығының бағалауы бойынша, жеткізушілерден алынатын сыйақыларды алып тастау тауық жұмыртқасының өзіндік құнын төмендетеді және сату бағасының орта есеппен 10-12% - ға төмендеуін қамтамасыз етеді.
Монополияға қарсы комплаенс шеңберінде «Magnum Cash&Carry» ЖШС әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бойынша жеткізудің үлгілік шартын әзірлеуге міндеттенеді, онда жеткізушілердің жеткізу шарттары бойынша уақтылы төлемегені үшін компаниядан тұрақсыздық айыбын өндіріп алу мүмкіндігі де көзделетін болады.
1) Будапешт қаласында Венгрия бәсекелестік ведомствосымен бірлесіп ұйымдастырылған ЭЫДҰ Өңірлік бәсекелестік орталығының (ӨБО) 20-шы мерейтойлық конференциясы шеңберінде монополияға қарсы ведомстволар басшыларының кездесуі өтті.
Қазақстан Республикасы Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі Төрағасының орынбасары Ерлан Әлжан Қазақстанның экономиканы ырықтандыру, жекешелендіру және бәсекелестікті дамыту жөніндегі құрылымдық реформалар саласында қабылданып жатқан негізгі шаралары туралы баяндама жасады.
Конференция ЭЫДҰ ӨБО-ның 20 жылдық жұмысын қорытындылау және Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдерінің бәсекелестік ведомстволары арасында тәжірибе алмасу алаңына айналды. Талқылауға ЭЫДҰ Бәсекелестік комитетінің өкілдері Бенуа Кере мен Ори Шварц, Венгрияның бәсекелестік ведомствосының басшысы Чаба Балаж Риго, сондай-ақ әртүрлі елдердің монополияға қарсы органдарының басшылары қатысты.
Тараптар еуропалық және Орталық Азия өңірлеріндегі нарықтық ырықтандырудың өзекті мәселелерін, сондай-ақ өнеркәсіптік бәсекелестік саясатты талқылады.
Казахстан продолжает активную работу по созданию прозрачной и конкурентоспособной экономики, укрепляя сотрудничество на международном уровне.
2) Қазақстанда «Қазақстандағы бәсекелестік құқық және саясат» Екінші сараптамалық шолуын дайындау шеңберінде Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) жұмысы аяқталды.
2025 жылдың қаңтарында бәсекелестік жөніндегі бөлім басшысының орынбасары Антонио Капобьянко ЭЫДҰ сарапшылар тобы гибридті форматта бірқатар кездесулер өткізді. Талқылауға Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Серік Жұманғарин, мемлекеттік органдардың, жеке бизнестің, іскер топтардың және ғылыми қоғамдастықтың өкілдері қатысты.
ЭЫДҰ миссияның бәсекелестікті дамытудағы мемлекеттік органдардың рөліне және олардың Қазақстанның монополияға қарсы ведомствосымен өзара іс-қимылына ерекше назар аударылды.
Кездесулер барысында Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің Төрағасы Марат Омаров 2016 жылы ЭЫДҰ-ның алғашқы сараптамалық шолуы өткізілген сәттен бастап болған монополияға қарсы органның қызметіндегі және бәсекелестікті қорғау жөніндегі заңнамадағы негізгі өзгерістерді ұсынды. Сондай-ақ, Агенттік басшысы миссияны Агенттіктің 2025 жылға арналған негізгі міндеттерімен таныстырды.
ЭЫДҰ миссиясының қорытындысы бойынша жаңартылған сараптамалық шолу дайындалады. Осы шолу шеңберінде Агенттікке Қазақстанның бәсекелестік заңнамасын одан әрі жетілдіру жөнінде ұсынымдар жіберілетін болады.