ЭКОНОМИКАНЫҢ ТҮРЛІ САЛАЛАРЫНДА БӘСЕКЕЛЕСТІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ҮШІН ҚАБЫЛДАНАТЫН ШАРАЛАР ТУРАЛЫ

ЭКОНОМИКАНЫҢ ТҮРЛІ САЛАЛАРЫНДА БӘСЕКЕЛЕСТІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ҮШІН ҚАБЫЛДАНАТЫН ШАРАЛАР ТУРАЛЫ

            Бүгін Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінің алаңында ҚР Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің (бұдан әрі- Агенттік, БҚДА) баспасөз конференциясы өтті. Баяндаманың негізгі тақырыбы" экономиканың түрлі салаларында бәсекелестікті қамтамасыз ету үшін қабылданып жатқан шаралар", спикер ретінде бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі төрағасының бірінші орынбасары Рустам Ахметов сөз сөйледі.

            «Тұжырымдаманы іске асыру шеңберінде БҚА салалық мемлекеттік органдармен бірлесіп Денсаулық сақтау, дәрілік заттарды сақтау және тасымалдау қызметтері, агроөнеркәсіптік кешен, көмір, мұнай және мұнай өнімдерін сату, тұрғын үй құрылысы, азаматтық авиация, телекоммуникация саласындағы бәсекелестікті дамыту жөніндегі тиісті іс-шаралар жоспарларын (салалық жол карталары) бекітті. Бұл іс – шараларды іске асыру елдердегі бәсекелестік пен экономикалық дамуды дамыту үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді», - деді Рустам Ахметов.

            Осылайша, Денсаулық сақтау саласында Қазақстанда дәрілік заттарға артық бағаны реттеуді, сондай-ақ денсаулық сақтау саласына мемлекеттің қатысуын төмендету жоспарлануда.

            Нәтижесінде медициналық қызметтер мен медициналық өнімдер саласында оң әсер көрсетілетін болады.

            АЗРК ҚР Денсаулық сақтау министрлігімен бірлесіп, бизнес қоғамдастықпен белсенді талқылау кезінде денсаулық сақтау саласындағы бәсекелестікті дамыту жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді, оған 2025 жылды іске асырудың соңғы мерзімімен 27 тармақ енгізілді.

            Іс-шаралар жоспары шеңберінде ДЗ-да коммерциялық сегментте артық бағаны реттеуді төмендету, ТМККК және немесе МӘМС жүйесі шеңберінде дәрілік заттарды мемлекеттік сатып алуға қолжетімділікті қамтамасыз ету жоспарлануда. Бұдан басқа, денсаулық сақтау саласына мемлекеттің қатысуын төмендету, медициналық қызметтер саласындағы әкімшілік кедергілер жойылады.

            «Сондай - ақ, жеке медицинаны дамыту аясында бәсекелестік дамыған нарықтарға қызмет түрлерін беру арқылы кәсіпорындарды мемлекеттен шығару жоспарлануда, мысалы, стоматология, жалпы дәрігерлік практика және т.б.», - деді Р. Ахметов.

            Сонымен қатар, ол дәрілік заттардың нарыққа кіруінің бизнес-процестері, сондай-ақ дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға баға белгілеу тетігін жетілдіру цифрландырылатынын айтты.

            «Жалпы, біз барлық іс – шараларды іске асыру қорытындысы бойынша дәрілік заттардың нарыққа кіру процесі айтарлықтай жеңілдетіледі, мемлекеттің дәрілік заттарды сатып алуға жұмсайтын шығындары неғұрлым ұтымды және оңтайландырылады, кәсіпкерлер өз шығындарын азайтады, бұл дәрілік препараттардың түпкілікті бағасын бірге төмендетуге мүмкіндік береді деп сенеміз», - деп түсіндірді Ахметов.

            Жоспарларда сондай-ақ "ДЗ және ДҚ сақтау және тасымалдау" қызметіне бәсекелестікке жатпайтын сатып алу үлесін қысқарту, республика өңірлеріндегі тарату орталықтары мен операциялық қоймалар санын ұлғайту көзделген.

            Сонымен қатар, ДЗ және ДҚ сақтау және тасымалдау қызметтері нарығында GDP (тиісті дистрибьюторлық тәжірибе) стандарттарына сәйкес келетін 125 фармацевтикалық компания бар екенін ескере отырып. Агенттік «ДЗ және ДҚ сақтау және тасымалдау» қызметін екі бөлек қызметке бөлуді ұсынды, біріншісі – «ДЗ және МИ сақтау», екіншісі – «ДЗ және МИ тасымалдау».

            «Жол карталарында көзделген барлық іс-шараларды іске асыру қорытындысы бойынша біз күтілетін нәтиже: дәрілік заттардың ассортиментін кеңейтуге, шетелдік инвестицияларды тартуға, дәрілік препараттар нарығына кіру мерзімдерін қысқартуға, жеке медицинаны дамытуға, "Big Pharma" әлемдік фармацевтикалық компанияларын релокациялауға, жаңа жұмыс орындарын құруға, сондай-ақ төмен бағамен жаңа инновациялық препараттар пайда болады деп сенеміз», - деп түсіндірді ол.

            Ауыл шаруашылығы саласында Азық-түлік бағасын реттеу тәсілі қайта қаралатын болады.

            Ауыл шаруашылығы өндірушілерін ынталандыру мақсатында субсидиялаудың жаңа тәсілдері көзделген. ӘМАТ мемлекеттік бағалық реттеуді тұжырымдамалық қайта қарау және ауыл шаруашылығы өнімдерінің ритейлін және биржалық саудасын дамыту күтілуде.
Атап айтқанда, жол картасында бәсекелестіктің дамуына барынша кедергі келтіретін 3 базалық бағыт бойынша 17 іс-шара көзделген:

            Біріншісі-маңызды кедергі субсидиялар алу үшін жоғары шекті мәндерді белгілеу және оларға бәсекелестіктің тиімділігін бұрмалайтын шағын шаруа, фермер қожалықтарына қол жеткізуді шектеу болып табылады.

            Екінші маңызды кедергі – бағаның бұрмалануы. Мемлекеттік реттеу тұтастай алғанда объективті, бірақ кейіннен нарықтың дамуы мен инновацияларды енгізуді тежейді. Осыған байланысты баға белгілеуді реттеу тәсілдерін қайта қарау маңызды.

            Үшіншісі, бұл инфрақұрылымға қол жеткізуді қамтамасыз ету мәселелері. Бәсекелестер өз қызметтерін тұтынушыларға ұсына алмайтын және бизнестің жаңа түрлерін дамытуды немесе қолданыстағы түрлерін масштабтауды қиындататын қол жетімділіксіз.

            Жоспарларда проблемалық тауар нарықтарына бағдарлана отырып, АӨК субсидиялау тетігін жаңғырту, мемлекеттік реттеуді кезең-кезеңімен жою, ауыл шаруашылығы өндірушілерінің өнімдерін сауда желілері/объектілері арқылы тұтынушыларға дейін ілгерілетудегі кедергілерді жою, отандық өндіруші мен азық-түлік тауарларының сауда ұйымдары мүдделерінің теңгерімін қамтамасыз ету, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімдерінің биржалық саудасын дамыту жоспарлануда.

            Көмір сату нарығында делдалдар жойылады.

            Оның ішінде жоспарлануда:

            - сақтау инфрақұрылымының болуы бойынша көмірді көтерме және бөлшек саудада жеткізушілерге қойылатын талаптарды, сондай-ақ делдалдар арасында көмірді сатуға тыйым салуды белгілеу (электр энергиясы мен мұнай өнімдері нарықтарына ұқсас);

            -тауар биржалары арқылы коммуналдық-тұрмыстық көмір үлесінің 50% - реализации өткізу арақатынасын регламенттеу бөлігінде биржалық тауарлар тізбесіне және биржалық сауда-саттық қағидаларына өзгеріс енгізу: 90% ұзақ мерзімді жылдық шарттар, 10% спот-сауда-саттық.

            Сондай-ақ, ірі көмір кен орындарын мәжбүрлеп бірлесіп пайдалану (sharing) және осы учаскелер бойынша нарықтың баламалы субъектілеріне құқық беруге аукцион өткізу арқылы нарықтағы шоғырлану төмендетілетін болады. Сондай-ақ, көмір өндіруге жер қойнауын пайдалану құқығын экономикалық шоғырлану тұрғысынан беру жөніндегі мәмілелер келісілетін болады.

            "Ішкі нарықтағы сұранысты уақтылы жабу үшін жылжымалы құрамдарға тауар биржасында өңірлік операторлар сатып алған коммуналдық-тұрмыстық көмірді тасымалдауға басымдық берілетін болады. Бұдан басқа, талап етілмеген көлемдер жағдайында ҚР жеткізу базисіне көшу мүмкіндігімен коммуналдық-тұрмыстық көмірді жеткізудің өңірлік базистерінің тетігі (өңірлер бойынша сауда – саттықты бөле отырып, FCA шарттарын сақтау) енгізілетін болады", - деді Ахметов.

            Бұдан басқа, энергия өндіруші ұйымдардың қажеттіліктері үшін көмірді сатудың бастапқы көтерме сауда нарығына қоғамдық маңызы бар нарыққа жатқызу тұрғысынан талдау жүргізілетін болады.

            Тұрғын үй құрылысы саласында.

            2023 жылдың соңына дейін Арнайы экономикалық аймақтар мен әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар тетіктері арқылы жер учаскелерін конкурстан тыс бөлу мәселесін шешу көзделген, әкімдіктердің бос жер учаскелері туралы ақпаратты орналастырмағаны үшін жауапкершілігі күшейтілді, үлескерлердің қаражатын тарту бөлігінде заңнаманың сақталуына тексерулер енгізілді.

            Бұдан басқа, жоспарға тұрғын және тұрғын емес үй - жайларды, салынып жатқан тұрғын үйлердегі үлестер мен пайларды сатып алу процестерін толық цифрландыруды, инжинирингтік компанияларды іріктеу, оператордың қызметтерін мемлекеттік көрсетілетін қызметтерге жатқызу бөлігінде бірыңғай оператор - "қазақстандық тұрғын үй компаниясы" АҚ қызметінің ашықтығын арттыруды көздейтін іс-шаралар енгізілген.

            «Жол картасының іс – шараларын іске асыру адал бәсекелестікті дамытуға және нарықтың жаңа қатысушыларының пайда болуына жағдай жасайды, нарыққа кіру үшін әкімшілік кедергілерді жоюға мүмкіндік береді, үлестік құрылысқа қатысу кезінде азаматтардың мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді», - деп сендірді Ахметов.

            Азаматтық авиация саласындағы бәсекелестікті дамыту.

            «Азаматтық авиация саласындағы бәсекелестікті дамытудың Жол картасын» таныстыру барысында Ахметов саланың бірқатар проблемалары бар екенін айтты.

            Бірінші кезекте - бұл мемлекеттің қатысуы.

            Азаматтық авиация нарығында үлесі 70% - дан асатын «AirAstana» АҚ және «Fly Arystan» 3 Авиакомпаниясы, «Qazaq Air» АҚ-6%, «Самұрық – Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ (бұдан әрі-Самұрық Қазына), сондай-ақ нарықтағы үлесі бар «SCAT» авиакомпаниясы» АҚ бақылауындағы қызметін жүзеге асырады 24%.

            «Qazaq Air» АҚ Қазақстан өңірлері халқының іскерлік белсенділігін арттыру мақсатында төмен қарқынды әлеуметтік маңызы бар авиамаршруттарды дамыту үшін арнайы Флот құрып, жарақтандырылды. Авиакомпанияда орташа жасы 4 жыл болатын 5 әуе кемесі бар. Самұрық Қазына бес әуе кемесін сатып алу үшін «Qazaq Air» АҚ – ға шамамен 35 млрд.теңге бөлінді», - деді Ахметов.

            Өз кезегінде, «AirAstana» АҚ құрылымдық бөлімшесі болып табылатын «FlyArystan» лоукостер жүйесі бойынша құрылып, тұрақты тасымалдауды жүзеге асыруда. Бұл ретте, «FlyArystan» жеке заңды тұлға болып табылмайтынын атап өткен жөн.

            «Осылайша, бұл нарық бәсекелестік жеткіліксіз дамыған нарықтың жоғары шоғырланған түріне жатады. Мемлекеттің қатысуымен авиакомпаниялардың болуы нарық субъектілері арасындағы бәсекелестіктің, шетелдік авиатасымалдаушылар мен инвесторлардың қызығушылығының төмендеуіне әкеледі. Бұл факторлар жалпы бәсекелестікке теріс әсер етеді», - деп түсіндірді Ахметов.

            Екінші мәселе - инфрақұрылымға қолжетімділіктің болмауы.

            Авиабилеттер құнының құрылымында отын шығыстары шығындардың негізгі үлесін алады. Бұл ретте, бүгінгі таңда Астана қаласының әуежайында ғана бірнеше авиаотын жеткізушілер бар («ҚазМұнайГаз-Аэро» АҚ, «Тарлан Аэро» ЖШС). Қазақстанның басқа әуежайларында авиаотынды сатуды тек әуежайлар жүзеге асырады. Осылайша, авиакеросиннің бөлшек сатушыларының әуежай инфрақұрылымына қолжетімділігінің шектелуі байқалады.

            Осыған байланысты мынадай іс-шаралар көзделген:

            - «QazaqAir» АҚ, «AirAstana» АҚ компаниясының мемлекетт қарамағындағы пакет акциясын сату;

            - жекешелендіру сәтіне дейін «Fly Аrystan» нарығының жеке субъектісі ретінде бөлу;

            - ИИДМ-нің тиісті құқықтық актісін қабылдай отырып, "ашық аспан" режимінің қолданылу мерзімін 2028 жылға дейін ұлғайту, сондай-ақ Халықаралық Азаматтық авиация ұйымына мүше мемлекеттердің барлық шетелдік авиакомпанияларына әуежайлардың техникалық мүмкіндіктерін ескере отырып, жиіліктерді шектемей әуежайларға жолаушылар ұшуын орындау құқығын бере отырып, Қазақстанның барлық 13 халықаралық әуежайы үшін осы режимді қамтамасыз ету;

            Анықтама: бүгінгі күні «ашық аспан» режимінің қолданылу мерзімі 3 жылдан 5 жылға дейін ұзартылды, сондай-ақ "ашық аспан" режиміндегі әуежайлардың тізбесіне Ақтөбе және Түркістан қалаларының әуежайлары енгізілді.

            - әуежайлардың жанармай құю кешендеріне авиаотынды бөлшек сатушылардың кемсітусіз қол жеткізуін бекіту, сондай-ақ республика әуежайларында баламалы отын құю кешендерін салу жөніндегі мәселелерді пысықтау.

            Ұялы байланыс саласында.

            Бүгінгі таңда Қазақстандағы ұялы байланыс нарығы дуополистік болып табылады, оған тек 2 нарық субъектісі – 62% үлесі бар «Қазақтелеком» АҚ тобы («Kcell» АҚ, «Мобайл Телеком – Сервис» ЖШС) және 38% үлесі бар «Кар-Тел» ЖШС қатысады. 

            Рустам Ахметовтың айтуынша, «Қазақтелеком» АҚ - дағы жиіліктерді иелену бойынша үлестің арақатынасы-82% және "КаР – Тел» ЖШС-18% құрайды. Жиіліктер бойынша көрсеткіштер "Қазақтелеком" АҚ тұлғалар тобында ұялы байланыс үшін пайдаланылатын бесінші буын (5G) РЖС аукционының нәтижелері бойынша айтарлықтай өсті, онда аталған топ екі лоттың жеңімпазы болып танылды.

            «Нарық нарықтың жоғары шоғырлануымен (CR-2), мемлекеттің қатысу үлесінің басым болуымен, еркін радиожиіліктердің болмауымен, РЖС және телекоммуникациялық инфрақұрылымға кемсітусіз қол жеткізумен сипатталады», – деп түсіндірді Ахметов» телекоммуникация саласындағы бәсекелестікті дамытудың Жол картасын" таныстыру барысында.

            БҚДА басшысының орынбасары басым спектрлік ресурстан басқа, «Қазақтелеком» АҚ табиғи монополиялар саласына жататын республиканың бүкіл аумағы бойынша жерасты кабельдік кәрізінің 80% - дан астамының ие екенін атап өтті.

            «Мемлекет қатысатын оператордың нарықты монополиялауы байланыс операторлары арасындағы клиент үшін бәсекелестіктің төмендеуіне әкелді, нәтижесінде абоненттердің бағаның өзгеруіне, тұтынушыларға талап етілмеген қызметтерді жүктеуге, абоненттерге қызмет көрсету сервисінің нашарлауына, сондай – ақ байланыс және интернет қызметтерінің сапасына шағымдары артты» - деді Ахметов.

            Сонымен қатар, спикердің айтуынша, бүгінде мемлекеттік ресурс қолданыстағы ұялы байланыс операторлары арасында толығымен бөлінген, нәтижесінде жаңа компаниялар үшін ұялы байланыс нарығында кіру жабық.

            Мәселелерді шешу үшін телекоммуникация саласындағы Жол картасы бекітілді, онда мыналарға бағытталған іс-шаралар енгізілді:

            1) байланыс нарығындағы мемлекет үлесінің төмендеуі:

            * нарық шоғырлануын төмендету үшін жағдай жасау мақсатында радиожиіліктерді бөлу бойынша аукциондар өткізудің қолданыстағы тәртібін талдау (халықаралық тәжірибені ескере отырып);

            * еншілес компанияларды (ұялы байланыс операторларын)кезең-кезеңімен сату арқылы «Қазақтелеком» АҚ компаниялар тобын монополиясыздандыру;

            * байланыс нарығына мемлекеттің қатысуын төмендетуге бағытталған НҚА-ға өзгерістер мен толықтырулар енгізу;

            2) инфрақұрылымға қол жеткізу:

            * РЖС қайта бөлу бойынша байланыс саласындағы уәкілетті органның құзыретін белгілеу;

            * нарықтың жаңа қатысушыларына қол жеткізу шарттарын қамтамасыз ету бөлігінде байланыс операторларына қойылатын талаптарды әзірлеу үшін РЖС, инфрақұрылымды (sharing) міндетті түрде бірлесіп пайдалануды енгізу;

            * байланыс операторларының телекоммуникация желілерін қосудың және өзара іс-қимылының қолданыстағы тәртібін талдау және ЦДИАӨМ-ге НҚА-дағы ықтимал кедергілерді жою жөнінде ұсыныстар енгізу;

            * бюджет қаражаты есебінен салынған кәбілдік кәрізді берудің конкурстық тәртібін бекіту бойынша байланыс саласындағы уәкілетті органның құзыретін белгілеу бөлігінде НҚА-ға өзгерістер енгізу және тиісті қағидаларды бекіту;

            «Аталған іс - шаралар байланыс нарығындағы мемлекет үлесін төмендетуге, шектеулі ресурсты (РЖС) тиімді пайдалануға, радиожиіліктерді мемлекет меншігіне қайтаруға және кейіннен оларды аукциондарда бөлуге, РЖС-қа, инфрақұрылымға және кабельдік кәрізге тең қолжетімділікке және т.б. бағытталған», - деп қорытындылады Ахметов.

Презентация

            Бекітілген Жол карталарымен Агенттіктің ресми интернет-ресурсында толығырақ танысуға болады: https://www.gov.kz/memleket/entities/zk/documents/details/435863?lang=ru  

            Жол карталарының орындалуына мониторинг ай сайын жүргізілетін болады. Сіз сондай-ақ осы жұмысқа белсенді қатысуға болады: егер, қандай да бір іс-шаралар орындалмаса – өз ескертулеріңізді келесі нөмірлер бойынша жіберуді сұраймыз: (k.kense.azrk@azrk.gov.kz, (7172) 751641; 749701).