2025 жылғы 16 мамырда басталған негізгі ҰБТ басталғаннан бері 268 мыңға жуық тестілеу өткізілді. Талапкерлердің 74%-ы тестілеуді қазақ тілінде, 26%-ы орыс тілінде және 221 адам ағылшын тілінде тапсырды.
Бес аптаның қорытындысы бойынша талапкерлердің 70%-ы шекті балл жинады. Бес пән бойынша орташа балл 66-ны құрады. Ең жоғары нәтиже – 140 балл – Түркістан облысынан Жәнібек Әбілхан бірінші аптада көрсетті.
Қазіргі таңда тестке қатысушылардың басым бөлігі, атап айтқанда, 18%-ы «Математика-Физика», 15%-ы «Биология-Химия» пәндер комбинациясын тапсырды. 14%-ы «Шығармашылық емтихан» комбинациясын таңдаған.
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқуға түсушілер үшін қолайлы жағдай жасаудың арқасында ҰБТ-ға 649 талапкер қатысқанын айта кеткен жөн.
Талапкерлердің тест тапсырмаларының мазмұны бойынша тестілеу аяқталғаннан кейін 30 минут ішінде апелляцияға беру құқығы бар. Техникалық себептер бойынша апелляция тікелей тестілеу кезінде қабылданады. Нәтижелері бар сертификаттар апелляция қарастырылғаннан кейін жеке кабинеттерде қолжетімді болады.
ҰБТ-ны өткізудің төрт аптасында 423 ереже бұзушылық анықталды. 210 талапкер смартфондарды, шпаргалкаларды және басқа да тыйым салынған заттарды алып кірмек болғаны үшін тестілеуден шеттетілді. Тағы 212 адам тестілеу кезінде ережелерді бұзғаны үшін аудиториядан шығарылды, олардың нәтижелері жойылды, ал 1 адамның сертификаты тестілеу бейнежазбасын тексеру нәтижесінде жойылды. Өзге адамдардың орнына кіру фактілері анықталған жоқ.
2025 жылғы ҰБТ аяқталғаннан кейін күнтізбелік жылдың 31 қазанына дейін бейнежазбаларға талдау жүргізіледі. Тыйым салынған заттарды пайдалану немесе ережелерді бұзу фактілері анықталған жағдайда ҰБТ нәтижелері жойылады.
Естеріңізге сала кетсек, тестілеуге қатысуға 216 мың талапкерден 399 мыңға жуық өтініш келіп түсті.
Арқалық қаласына жұмыс сапары аясында ҚР Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек жергілікті тұрғындармен және білім беру саласының өкілдерімен кездесу өткізіп, «Ғылым мен жоғары білім беруді дамыту» тақырыбында баяндама жасады.
Кездесу барысында министр Қостанай облысының жоғары білім мен ғылым саласында зор әлеуетке ие екенін атап өтті. Ол бұл өңірдің педагогикалық бағыттағы дәстүрі, зияткерлік әлеуеті мен инфрақұрылымының дамуына байланысты, алдағы жылдары Қазақстанның білім беру кеңістігіндегі жетекші өңірлердің біріне айналатынын айтты.
«Қостанай облысы – аграрлық, инженерлік және педагогикалық кадрларды даярлауда маңызды өңір. Осы әлеуетті тиімді пайдалану арқылы біз өңірлік университеттерді дамытудың жаңа моделіне көшеміз. Бұл – елдің интеллектуалды және экономикалық дамуы үшін аса маңызды», – деді министр.
Одан әрі ол Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасының негізгі бағыттарын таныстырды. Бұл стратегиялық құжат елдегі жоғары білім беру сапасын арттыру, ғылымды коммерцияландыру, халықаралық бәсекеге қабілеттілікті нығайту және академиялық еркіндікті кеңейтуге бағытталған.
«Жоғары білім енді тек диплом алу емес, ол – дағды мен тәжірибе, технологиямен жұмыс істей алатын бәсекеге қабілетті маман даярлау процесі. Сондықтан біз жоғары оқу орындарын нарық сұранысына бейімдеп, сапаны негізгі өлшем ретінде алып отырмыз», – деді министр.
Сондай-ақ Саясат Нұрбек Қазақстандағы шетелдік университеттердің филиалдарына жеке тоқталып, олардың Қостанай өңіріндегі ықтимал келешегі жайлы айтты. Бұл жобалар жастардың өз өңірінде халықаралық стандарттар бойынша сапалы білім алуына мүмкіндік береді.
Қазақстанның қазіргі білім беру жүйесіндегі стратегиялық басымдықтарға да назар аударылды. Ол еліміздің Орталық Азиядағы аймақтық білім беру хабына айналып келе жатқанын атап өтіп, шетелдік жетекші университеттердің филиалдарының Қазақстанда ашылуы, олардың артықшылықтары мен инфрақұрылымдық дамуы туралы кеңінен баяндады.
Өз сөзінде Саясат Нұрбек:
«Бүгінде жастарымыз халықаралық деңгейдегі білімді өз елінде ала алады. Бұл – еліміздегі адами капиталды күшейтуге бағытталған нақты қадам. Алдағы уақытта біз бұл тәжірибені өңірлерге де кеңейтіп, әрбір жас қазақстандықтың сапалы білімге қолжетімділігін арттырамыз», – деді.
Сондай-ақ басты спикер цифрландыру, инновация мен жасанды интеллект мәселесін де қозғады.
«Жасанды интеллект тек ІТ саласына емес, педагогика мен жоғары білімге де еніп келеді. Біз университеттерге AI құралдарын интеграциялау, адаптивті оқыту жүйелерін енгізу және жаңа буын оқытушыларын дайындау бойынша нақты қадамдар жасап жатырмыз», – деді министр.
Кездесу барысында тұрғындар өз сауалдарын қойып, жоғары білім беру, жатақхана тапшылығы, ауыл мұғалімдерін қолдау сияқты маңызды мәселелерді көтерді. Министр сұрақтарға нақты жауап беріп, болашақта Арқалық қаласында студенттерге арналған заманауи жатақхана құрылысы басталатынын айтты. Бұл – өңір жастарына жасалатын маңызды инфрақұрылымдық қолдаудың бірі.
Кездесуден кейін Саясат Нұрбек азаматтарға жеке қабылдау жүргізіп, тұрғындардың жеке өтініштері мен ұсыныстарын тыңдады. Әрбір өтініш бойынша нақты жауап беріліп, бірқатар мәселе министрліктің бақылауына алынды.
Арқалық қаласындағы Ы.Алтынсарин атындағы педагогикалық университетте «Ұрпақтар сабақтастығы» форумы өтті. Шараға әр жылдары университет қабырғасында қызмет атқарған ректорлар мен профессорлар, ардагер ұстаздар мен түлектер жиналды. Сонымен қатар жиынға жергілікті атқарушы органдардың өкілдері, еліміздің түкпір-түкпірінен келген қонақтар, университеттің ұжымы мен студенттері қатысты.
Форум жұмысына ҚР Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек арнайы қатысып, Ыбырай Алтынсарин ескерткішіне гүл шоқтарын қойды. Бұдан соң ол университеттің материалдық-техникалық базасымен танысты.
Пленарлық отырыста сөз сөйлеген Саясат Нұрбек университеттің жаңа даму кезеңі мен өңірдің болашағы туралы айтты.
«Бүгін біз қазақ ағартушылығының темірқазығы саналатын киелі Торғай даласында, Ыбырай Алтынсарин атындағы оқу ордасында бас қосып отырмыз. Бұл жиын – Арқалық қаласының даму тарихындағы жаңа бетбұрыс, сондай-ақ еліміздің білім беру жүйесіндегі маңызды кезең», – деді министр.
Министр өз баяндамасында оқу орнының университет мәртебесін алуы өңір үшін ерекше мәнге ие екенін атап өтті.
«Университет – тек оқу орны емес, қаланың интеллектуалдық дамуы мен жастардың өсуіне жол ашатын орталық. Жастар өз туған өңірінде сапалы білім алып, осында қалып, жердің дамуына үлес қосады», – деді ол.
Сонымен қатар ол бұл мәртебенің білім сапасын арттыруға, ғылыми-зерттеу жұмыстарын күшейтуге және педагог кадрларды жаңа стандарттармен даярлауға жол ашатынын жеткізді.
Сөзінің соңында министр алдағы уақытта жүзеге асырылатын жаңа ұсынысты жария етті. Атап айтқанда, 2026 жылы Ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсариннің 185 жылдығын атап өту аясында Арқалық қаласында «Ұстаз рухына тағзым» атты жас педагогтер конференциясын өткізу ұсынылды. Бұл бастама министр бұйрығымен бекітілетінін айтты.
«Жай ғана студенттер емес, ең білімді, ең белсенді, ең мықты болашақ педагогтерді жинаймыз. Бұл олардың кәсіби жолындағы алғашқы үлкен қадам болмақ. Конференция аясында қатысушылар міндетті түрде Торғай ауылына барып, Ы.Алтынсариннің алғашқы ашқан мектебі мен музейін көреді. Бұл жас мамандар үшін үлкен рухани тәжірибе болады», – деді министр.
Осылайша, 2026 жылы Арқалық қаласында бастау алатын «Ұстаз рухына тағзым» атты конференция еліміздің педагогикалық жоғары оқу орындарының үздік студенттері үшін дәстүрлі, жыл сайын өтетін іс-шараға айналмақ.
Осыдан кейін министр университет студенттерімен кездесіп, еркін форматтағы сұхбат өткізді. Кездесу барысында ол заманауи мұғалімнің миссиясы, білім беру жүйесіндегі жаңа реформалар мен жас мамандарға қойылатын талаптар жөнінде кеңінен сөз қозғады. Студенттер өз сұрақтарын қойып, білім саласындағы жаңалықтар мен педагогтің әлеуметтік мәртебесі туралы маңызды ақпарат алды.
Форумда сондай-ақ Арқалық қаласының әкімі Әмірхан Асанов, Қостанай облысы әкімінің орынбасары Бақытжан Нарымбетов, Ә.Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университетінің ректоры Ержан Әмірбекұлы және университеттің Құрметті профессоры, Арқалық қаласының Құрметті азаматы Шөптібай Байдильдин сөз сөйледі. Олар форумның маңыздылығын атап, ұрпақтар сабақтастығын нығайтуға арналған бастамаларды қолдады.
Форум – ұлағатты ұстаздар еңбегіне тағзым білдіріп, жас мамандарға шабыт сыйлаған мазмұнды кездесуге айналды. Ардагер ұстаздар мен жас мамандардың тәжірибе алмасуы үшін арнайы сессиялар ұйымдастырылды. Онда ардагер ұстаздар мен жастар ашық форматында сұхбат құрып, тәжірибе алмасты. Бұл шара форумның мазмұнын байытып, білім беру саласындағы үздік тәжірибелерді кеңінен таратуға мүмкіндік берді.
«Ұрпақтар сабақтастығы» форумы – рухани жалғастықты жаңғыртқан, ұстаз есімін ұлықтаған, буындар үн қатысқан тағылымды шара болды.
Айта кетсек, биыл көктемде оқу орны университет мәртебесін алып, жаңа даму кезеңіне аяқ басты. Бұл – ондаған жылдық еңбектің, мыңдаған түлек пен ұстаздың ортақ жетістігі.
19-20 маусым күндері Ақтау қаласында мұнай-газ секторының өзекті мәселелерін шешу мақсатында ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі мен «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы» АҚ бірлесіп ұйымдастырған ғылыми-технологиялық сессия өтті.
Сессияның ашылуында Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек сөз сөйлеп, ғылыми-техникалық саясаттың негізгі бағыты ретінде өңірлік ғылымды дамытудың маңыздылығын атап өтті.
«Бүгінгі таңда ғылыми әлеует тек ірі қалаларда ғана емес, өңірлерде де іске асырылатын жағдай жасау аса маңызды. Өңірлерде тұрақты ғылыми-өндірістік байланыстарды қалыптастыру – экономиканың сұранысына ие қолданбалы шешімдердің негізі», – деді ол.
Сессия барысында Ғылым комитетінің төрағасы Ғалымжан Жанқуатов Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары Аббат Орысбаевпен кездесті. Кездесуде Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында аймақтық ғылымды қолдау шаралары, соның ішінде өңірлік ғылыми кеңестердің жұмысы және аймақтың нақты қажеттіліктеріне арналған қолданбалы ғылыми жобаларды іске асыру мүмкіндіктері талқыланды.
Іс-шара қорытындысы бойынша отандық университеттер мен ғылыми-зерттеу ұйымдары дайындаған 60-тан астам жоба ұсынылып, әр секцияда ашық қорғау мен сараптамалық талқылаудан өтті. Әр секция қорытындысында компанияның сарапшылары тарапынан дауыс беру арқылы ең перспективалы технологиялық шешімдер анықталды.
20 маусымда Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде «Педагогикалық білім беруді дамытудың жаңа бағыттары: инклюзия, сапа, ұлттық контекст» тақырыбында «Педагогикалық ғылымдар» білім беру саласындағы Республикалық Оқу-әдістемелік бірлестігінің кеңейтілген мәжілісі өтті.
Іс-шараға ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, әлеуметтік-мәдени даму комитетінің мүшесі Екатерина Смолякова, «Болат Өтемұратов» қорының директоры Айнұр Қарбозова, «Ерекше бақыт» қоғамдық қорының директоры Алия Абдибаитова, Қазақстандық қолданбалы талдау мамандары қауымдастығының президенті Жанат Ахметова, «Болашақ» корпоративті қорының мінез-құлық аналитигі Асия Кизатова мен Zoom платформасы арқылы ҚР Оқу-ағарту бірінші вице-министрі Майра Мелдебекова, Ғылым және жоғары білім министрлігінің Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім комитеті төрағасының орынбасары Гүлжан Жарасова және үкіметтік емес ұйымдардың жетекшілері, халықаралық сарапшылар мен білім саласының мамандары, сондай-ақ Абай университетінің Басқарма басшылығы, профессорлық-оқытушылар құрамы қатысты.
Шараны Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Басқарма төрағасы-Ректоры Болат Тілеп ашып, алғы сөзінде:
«ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев инклюзивті құндылықтарды қоғамға енгізуге ерекше назар аударады. Білім алуда ерекше қажеттіліктері бар тұлғалардың құқықтарын жүзеге асыру бойынша кешенді қолдауды реттейтін жаңа заң әзірлеуді тапсырды. Осы тапсырмалар аясында психологиялық-педагогикалық қолдауды ұйымдастыруда, диагностикалауда, нормативтік-құқықтық базада оң өзгерістер байқалады. Қазақстанның көптеген аймақтарында қолдау көрсету ұйымдары кеңейіп келеді. Білім алуда ерекше қажеттілігі бар балаларды жалпы білім беру ортасына қосудың оң тәжірибесі де бар. Бүгінгі іс-шара – еліміздің педагогикалық білім беру жүйесінің болашағы үшін аса маңызды. Жаһандану, цифрландыру, әлеуметтік инклюзия сияқты заманауи сын-қатерлер бізден жаңа көзқарасты, ұлттық құндылықтар мен жаһандық үрдістердің үйлесімін талап етеді. Осы орайда, педагогикалық білім беруді жаңғырту – еліміздің болашақ ұрпағын тәрбиелеудегі негізгі басымдықтардың бірі», – екенін атап өтті.
Бүгінгі кездесудің басты мақсаты – білім беру жүйесіндегі басымдықтар мен қазіргі заманғы сын-қатерлерді ескере отырып, педагогикалық білім беруді стратегиялық жаңғыртуға арналды. Негізгі назар инклюзивтілік қағидаттарын енгізу, педагог кадрларды даярлау сапасын арттыру және ұлттық құндылықтарды білім беру процесіне енгізу мәселелеріне аударылды.
Жиын үш негізгі бағыт бойынша ұйымдастырылды: инклюзивті білім беру ортасын қалыптастыру; білім беру саласындағы ғылыми зерттеулер жүргізу; психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету. Отырыста педагогикалық білім беруді дамыту тұжырымдамасын іске асыру, ұлттық контекстті ескере отырып білім сапасын арттыру стратегиялары мен тетіктері, сондай-ақ инклюзивті білім берудегі инновациялық тәсілдер мен технологиялар – ресурстық орталықтар, цифрлық шешімдер және қолжетімді білім беру бағдарламалары қаралды.
Жиында «SoileApp» бағдарламасының әзірлеушілері, инклюзивті білім беру саласындағы халықаралық сарапшылар мен қоғамдық қорлардың жетекшілері сөз сөйлеп, өз тәжірибелерімен бөлісіп, педагогикалық білім беруді жетілдіру жолындағы өзекті мәселелерді талқылады.
Отырыс соңында қатысушылар өз ұсыныстары мен пікірлерін ортаға салып, педагогикалық білім беру сапасын арттыру және инклюзияны одан әрі дамыту бағытындағы нақты қадамдарды белгіледі. Бұл бастама елдегі білім сапасын арттыруға және инклюзивті ортаны нығайтуға ықпал ететініне сенім мол.
М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті АҚШ-тың Аризона университетімен бірлесіп қос дипломды бағдарламаларды табысты түрде жүзеге асырып келеді.
Аризона университетінің халықаралық бағдарламалар жөніндегі вице-президенті, доктор Дженни Ли қазақстандық және шетелдік талапкерлерді осы бағдарламаларға қатысуға шақырады:
«135 жылдан астам тарихы бар әлемдік деңгейдегі университет ретінде біз сапалы әрі беделді білім алуға жаһандық қолжетімділікті кеңейтуге ұмтыламыз. Қозыбаев университетімен серіктестігіміз – осы мақсатқа деген адалдығымыздың дәлелі», – деді ол.
Қазіргі уақытта Қозыбаев университеті Аризона университетімен бірлесіп «Biotechnology», «Educational Psychology», «Information Systems in Management» бағыттары бойынша қос дипломды бағдарламалар ұсынады. 2026 оқу жылынан бастап бұл тізімге «Business» және «Medicine» бағдарламалары қосылады.
Оқу ағылшын тілінде жүргізіледі. Студенттер бір семестр бойы Аризона университетінде білім алуға мүмкіндік бар. Бағдарламаға мемлекеттік грант арқылы немесе ақылы негізде оқи алады. Төрт жыл ішінде түлектер Қазақстан мен АҚШ университеттерінің дипломдарын қатар алады.
2025 жылғы 13 маусымда Біріккен Ұлттар Ұйымының білім, ғылым және мәдениет жөніндегі Бас директоры (ЮНЕСКО) Одрэ Азуле ЮНЕСКО мен Қазақстан Республикасының Үкіметі арасында ЮНЕСКО аясындағы 2-санаттағы орталық ретінде Орталық Азия өңірлік гляциологиялық орталығының мәртебесін қалпына келтіру туралы келісімге қол қойды.
2025 жылғы 19 маусымда Қазақстан Республикасы тарапынан келісімге Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек қол қойды. Оның мәртебесін қалпына келтіру Қазақстанның өңірдегі ғылыми және экологиялық күн тәртібін дамытудағы бірегей рөлін көрсетеді.
2020 жылы құрылған ЮНЕСКО аясындағы Орталық Азия өңірлік гляциологиялық орталығы – ЮНЕСКО қамқорлығындағы әлемдегі жалғыз гляциологиялық орталық.
Келісімге қол қою Гляциологиялық орталыққа Қазақстан үшін аса маңызды таулы мұздық жүйелерін жедел бақылау бойынша зерттеулерді жалғастыруға мүмкіндік береді. Бұл трансшекаралық бассейндердегі мұздықтардың аудандары мен көлемін, олардың өзгеру үрдістерін бағалауға жол ашады. Мұндай деректер ел мен өңір деңгейіндегі су ресурстарын басқару шешімдерін қабылдау негізі ретінде бағалауға мүмкіндік береді.
Келісім Қазақстанның жаһандық ғылыми бастамаларға интеграциялануы үшін жаңа мүмкіндіктер ашады, сондай-ақ елдің орнықты даму мен халықаралық ынтымақтастыққа қосқан үлесін күшейтеді.
ҚР Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек Ұлттық бірыңғай тестілеуден 140 балл жинаған Жәнібек Әбілханды құттықтады.
Жоғары нәтиже көрсеткен талапкер – Түркістан облысы, Ордабасы ауданының мектебінің түлегі. Министр Жәнібекті жетістігімен құттықтап, ата-анасына алғыс білдірді. Сондай-ақ талапкерге алғыс хат пен естелік сыйлық табыстады.
Кездесу барысында министр еліміздегі жоғары білім беру саласындағы мүмкіндіктер мен Қазақстанда ашылған шетелдік жоғары оқу орындарының әлеуетіне тоқталды.
– Біз қарапайым ауыл мектебінің түлегі ең жоғары балл жинағанына ерекше қуанамыз. Мемлекет тарапынан оның білімін әрі қарай дамытуына толық қолдау көрсетіледі. Бүгінде Қазақстан өңірлік академиялық хаб ретінде қалыптасып келеді. Елде құрылған білім беру экожүйесі халықаралық серіктестердің қызығушылығын арттырып жатыр. Жетекші шетелдік университеттермен бірлесе отырып, жаңа білім беру бағдарламалары жүзеге асырылуда. Бұл жетістіктер Қазақстанның білім беру жүйесінің халықаралық деңгейде мойындалғанын көрсетеді, – деді Саясат Нұрбек.
Айта кетейік, Жәнібек Әбілхан 19 мамыр күні Шымкент қаласындағы аймақтық тестілеу орталығында «Математика–Информатика» пәндер комбинациясы бойынша сынақ тапсырып, ең жоғары нәтиже көрсетті. Астанаға алғаш рет келген Жәнібек елордадағы бірқатар жоғары оқу орындарын аралап, білім беру инфрақұрылымымен танысты.
2025 жылдың 19 маусымында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы (бұдан әрі – Академия) Мемлекет басшысының 2060 жылға дейін Қазақстан Республикасының климаттық орнықтылығын қамтамасыз ету және көміртегі бейтараптығына қол жеткізу жөніндегі тапсырмаларына сәйкес Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының базасында алғаш рет «Тұрақты ауыл шаруашылығы: органикалық және көміртекті егіншілікті дамыту» тақырыбында Егінжай күнін өткізді.
Іс-шараның мақсаты:
– Қазақстанда көміртекті егіншілікті дамыту;
– көміртекті секвестрлеу және топырақ құнарлылығын қалпына келтіру жөніндегі инновациялық шешімдерді көрсету;
– органикалық секторды қолдаудың институционалдық тетіктерін талқылау.
Қазақстандағы органикалық және көміртекті егіншіліктің даму перспективалары:
1. Климаттың жаһандық өзгерісі мен парниктік газдар шығарындыларын азайту жөніндегі халықаралық міндеттемелер аясында көміртекті егіншілік аграрлық секторды дамытудың стратегиялық бағытына айналуда. Қазақстан кең ауқымды ауыл шаруашылығы алқаптары бар және топырақ-климаттық жағдайлары осал мемлекет ретінде топырақтың жедел деградациясы, органикалық көміртек мөлшерінің азаюы және агроценоздардың биологиялық өнімділігінің төмендеуі секілді проблемаларға тап болуда.
2. Органикалық егіншілік – синтетикалық тыңайтқыштар мен пестицидтерді қолдануды болдырмайтын тұрақты тәсіл ретінде агроэкожүйелердің жай-күйі нашарлаған қазіргі жағдайда өзектілігін арттыруда. Қазақстанда тиісті сертификаттау базасы болған жағдайда органикалық ауыл шаруашылығын дамытуға айтарлықтай әлеует бар.
Климаттың өзгеруі, топырақ деградациясы және ауыл шаруашылығы ландшафттарындағы экожүйелік функциялардың әлсіреуі сияқты қазіргі үрдістер агроөнеркәсіптік кешенді «жасыл» трансформациялау аясында стратегиялық бағыттар ретінде көміртекті және органикалық егіншілікке жүйелі түрде көшу қажеттілігін айқындап отыр.
Егінжай күні аясында көміртекті және органикалық егіншілікті дамытудағы негізгі сын-қатерлер талқыланды:
– агрожүйелердегі көміртек баланстарын верификациялаудың ұлттық жүйесін құру және көміртекті агроэкожүйелік сервистерді әзірлеу;
– Қазақстанның түрлі табиғи-климаттық аймақтарына бейімделген көміртекті егіншілікке арналған агротехнологиялар тізілімін әзірлеу;
– көміртек баланстарын мониторингтеу және верификациялау мақсатында ГАЖ, қашықтықтан зондтау және көміртектің биогеохимиялық айналымы модельдері негізінде ұлттық кадастрлық жүйені қалыптастыру;
– климаттық тәуекелдер, топырақтың аймақтық ерекшеліктері және агробиоәртүрлілікті ескере отырып, өңірлік бейімделген органикалық шаруашылық жүйелерін әзірлеу;
– аграрлық ұйымдар, орталықтар мен ғылыми-зерттеу институттары базасында білім беру және агроэкологиялық платформаны қалыптастыру.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық ғылым академиясының Президенті А.К.Күрішбаев өз сөзінде былай деп атап өтті:
«Қазақстан топырақ пен биомассада көміртекті секвестрлеу үшін кең мүмкіндіктерге ие. Жайылымдар мен пайдаланылмай жатқан егістік алқаптардың едәуір бөлігі қалпына келтіріліп, тиімді көміртек резервуары ретінде пайдаланылуы мүмкін. «Көміртекті полигондар» құру бастамасы – деградацияланған жерлерге орман белдеулері мен көпжылдық дақылдар отырғызу – елдің «жасыл өкпесін» қалыптастыруға бағытталған. Қазақстанның климаттық саясатында 2030 жылға дейін CO₂ шығарындыларын 325 млн тоннаға дейін қысқарту көзделген, бұл міндетті іске асыруда аграрлық сектордың белсенді қатысуы қажет.
Осы тұрғыдан алғанда, органикалық және көміртекті егіншілік бірін-бірі толықтыратын тәсілдер ретінде қарастырылады. Ауыспалы егіс, компост енгізу, сидераттарды пайдалану, топырақты минималды өңдеу сияқты органикалық әдістер гумустың жиналуына ықпал етеді. Еуропалық Одақ елдерінде органикалық шаруашылықтар топырақтағы органикалық заттардың құрамын сақтауға міндетті, бұл өз кезегінде топырақтың құрғақшылыққа және эрозияға төзімділігін арттырады».
Қазақстанда көміртекті егіншілікті табысты дамыту үшін агроэкожүйелердегі көміртекті басқарудың жүйелі моделі қажет. Бұл бағыттың маңыздылығын ескере отырып, Ұлттық ғылым академиясы «Көміртекті егіншілік аясында топырақтағы көміртек пен парниктік газдарды басқаруға арналған кешенді және интеграцияланған тәсілдер: топырақ құнарлылығын арттыру мен аграрлық сектордың климаттық орнықтылығын қамтамасыз ету стратегиясы» атты ұзақ мерзімді ғылыми-техникалық бағдарламаны іске асыруға арналған техникалық тапсырма жобасын әзірлеп, оны жүзеге асыру бастамасын көтерді. Бағдарлама көміртек үнемдеуші агротехнологияларды енгізуді, геоақпараттық жүйелер мен жасанды интеллект негізінде көміртек балансының мониторинг жүйесін құруды, топырақтағы органикалық көміртекті секвестрлеудің нормативтерін ғылыми тұрғыда негіздеуді, сондай-ақ ел аумағында көміртекті полигондар желісін дамытуды көздейді.
А.К.Күрішбаев Қазақстанда көміртекті егіншілікті дамыту бойынша Академия айқындаған басым міндеттерді атап өтті:
1. Мемлекеттік саясатты әзірлеу және институционализациялау:
Көміртекті егіншіліктің нақты мақсаттары, басымдықтары және ведомствоаралық үйлестіру тетіктері көрсетілген жан-жақты тұжырымдамасын әзірлеп, қабылдау;
2. Ғылыми негізделген агротехнологияларды енгізу:
Әрбір өңірдің агроэкологиялық ерекшеліктеріне бейімделген, көміртекті үнемдейтін тәжірибелерді әзірлеу және кеңінен енгізу, оның ішінде регенеративті егіншілік, нөлдік өңдеу, жамылғы дақылдары мен агроорман шаруашылығына басымдық беру;
3. Көміртекті полигондар желісін құру:
Ұзақ мерзімді мониторинг, технологиялардың тиімділігін бағалау және климаттық тұрғыдан бейтарап практикаларды көрсету мақсатында өңірлік репрезентативті полигондар желісін қалыптастыру;
4. Көміртек қорларын карталау және кадастр жүйесін енгізу:
Топырақтың көміртек әлеуетін ұлттық және өңірлік деңгейде дәл бағалау және есепке алу үшін қашықтықтан зондтау, ГАЖ, жасанды интеллект және математикалық модельдеу негізіндегі озық карталау жүйелерін енгізу;
5. Көміртек бірліктерін верификациялау және есепке алу тетіктерін әзірлеу:
Квота саудасы жүйесіне қатысуға және көміртекті үнемдейтін технологияларды субсидиялау мен инвестиция тартуға мүмкіндік беретін көміртек бірліктерін верификациялау мен есепке алудың институционалдық тетіктерін құру.
Іс-шараға ҚР Ауыл шаруашылығы вице-министрі, Алматы облысының әкімі, Жамбыл, Түркістан және Жетісу облыстары әкімдіктерінің басқарма басшылары, жетекші халықаралық және отандық ғалым-сарапшылар, жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарының басшылары, бизнес-қауымдастық өкілдері қатысты.
Іс-шараның қорытындысы бойынша Қазақстанда көміртекті және органикалық егіншілікті дамытуға арналған, ғылыми тұрғыдан негізделген шаралар мен оларды ұлттық деңгейде іске асыру тетіктерін қамтитын резолюция әзірленеді.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Омбы қаласындағы филиалы талапкерлер қабылдауды бастайды. Құжаттар 2025 жылғы 20 маусымынан бастап, 31 шілдеге дейін қабылданады. Оқуға түскен алғашқы 50 талапкерге арнайы 100 пайыздық жеңілдік қарастырылған. Болашақта Қазақстан мен Ресей үкіметтерінің келісімі шеңберінде студенттерді оқыту үшін арнайы гранттар бөлінбек.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ филиалы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев пен Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путиннің қатысуымен 2024 жылғы 27 қараша күні ресми түрде ашылған.
Ресейде тұңғыш рет іске қосылған қазақстандық жоғары оқу орнының филиалы жастарды заманауи талаптар мен өзекті бағыттарға сәйкес әзірленген бағдарламалар бойынша білім алуға мүмкіндік береді. Яғни мұнда «Халықаралық құқық», «Филология», «Кеден ісі» және «Қазақ тілі мен әдебиеті» білім беру бағдарламасы бойынша мамандар даярланады. Бұған қосымша тәжірибесі мол қазақстандық және ресейлік оқытушы-профессорлар, білікті ғалымдар дәріс береді. Оқу үдерісі қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде жүргізіледі. Төрт жылдық оқуын тамамдаған соң түлектерге халықаралық стандарттарға сәйкес келетін диплом беріледі.
ҚазҰУ филиалы Омбы мемлекеттік университетінің базасында іске қосылған. Құжаттар Омбы қаласы, Фрунзе көшесі, 6 мекенжайында орналасқан Омбы мемлекеттік университеті бас ғимаратының 3-қабатында қабылданады.
Толық ақпаратты +7 (775) 215 39 31, +7 (775) 911 47 63 байланыс нөміріне тіркелген WhatsApp, WeChat, Telegram қосымшасы арқылы біле аласыздар.