Қазақстан-еуропалық қатынастар

(анықтама)

1993 жылғы 2 ақпан – дипломатиялық қатынастар орнатылды.

1993 жылы желтоқсанда Брюссельде Қазақстан Республикасының Еуропалық Одақтағы өкілдігі ашылды.

1994 жылы қарашада Қазақстан Республикасындағы Еуропалық Одақтың Өкілдігі Алматы қаласы ашылды (2007 жылы Астанаға көшірілді).

2021 жылғы 19 сәуірден бастап Қазақстан Республикасының ЕО жанындағы Тұрақты Өкілдігінің Басшысы және Қазақстан Республикасының Бельгия Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі Баймұхан Марғұлан Бақытұлы.

2021 жылдың қыркүйегінен бастап Қазақстан Республикасындағы ЕО Өкілдігінің басшысы – Кестутис Янкаускас (Литва).

Жоғарғы деңгейдегі байланыстар

Қазақстан Республикасының Президенттері Брюссельге 10 рет барды: 5 ресми сапар – Н.Назарбаев (1993, 2000, 2002, 2010), Қ.Тоқаевтың Брюссельге бірінші ресми сапары 2021 жылғы 25-26 қарашада болды; және 5 жұмыс сапары – Н.Назарбаев (2006, 2010, 2014, 2016, 2018).

Мемлекет басшысы 2022 жылдың қыркүйегінде Нью-Йоркте БҰҰ Бас ассамблеясының отырысы аясында Еуропалық Кеңес Президенті Шарль Мишельмен және Еуропалық комиссия төрағасы Урусула фон дер Ляйенмен кездесті, сондай-ақ Ш. Мишельмен 2023 ж. маусымда Чолпон-Атадағы Орталық Азия-ЕО екінші кездесу және 2023 ж. қарашасында Дубайдағы COP28 саммиті аясында кездесулер өтті.

Еуропалық Кеңес президенттері Қазақстанға 3 рет келді: Х.Ван Ромпей (2010), Д. Туск (2019) және Ш. Мишель (2022).

Еуропалық комиссия төрағасы Қазақстанға 1 рет келді: Ж. Баррозу (2013).

Жоғары деңгейдегі байланыстар (2010-2024)

Қазақстанға: ЕО-ның Сыртқы істер және қауіпсіздік саясаты жөніндегі Жоғарғы өкілі К.Эштон (2010, 2012, 2013), Ф.Могерини (2015) және Ж.Боррелл (2022), ЕО атқарушы вице-президенті В. Домбровскис (2023 ж. мамыр), Еуропалық комиссияның мекемеаралық байланыстар және болжау жөніндегі вице-президенті М. Шефчович пен Еуропаның Ауыл шаруашылығы жөніндегі комиссары Я. Войчеховский (2023 ж. маусым), Еуропалық инвестициялық банкінің вице-президенті Т. Червинска (2023 ж. мамыр), Еуропалық комиссияның вице-президенті М. Схинас (2024 ж. қаңтар) .

Брюссельге барғандар: Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі (2012), Сыртқы істер министрлері Е.Қазыхан (2011, 2012), Е.Ыдырысов (2013, 2016), Қ.Әбдірахманов (2018), М.Тілеуберді (2020, 2021, 2022), М.Нұртілеу (2023 ж. мамыр, 2023 ж. қазан (Люксембург)), Президент Әкімшілігі Басшысының бірінші орынбасары Т.Сүлейменов (2022 ж. наурыз), Республика Президентінің халықаралық ынтымақтастық жөніндегі көмекшісі Е.Қазыхан (2021 ж. маусым, 2022 ж. наурыз, 2024 ж. қаңтар), Президенттің кеңесшісі Б. Ақшолақов (2023 ж. сәуір, 2023 ж. қыркүйек), Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілі Е. Әзімова ( 2021 ж. шілде, 2023 ж. 2022 ж. наурыз, 2022 ж. қазан ), А.Ластаев ( 2023 ж. наурыз ), Қазақстан Республикасының Әділет министрі М. Бекетаев ( 2021 ж. ) , Қазақстан Республикасының Сауда министрі Б. Сұлтанов ( 2021 жылғы қазан ), Индустрия министрі және Қазақстан Республикасының инфрақұрылымын дамыту туралы Қ.Өскенбаев ( 2022 ж. қараша ), Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қаржы министрі Е. Жамаубаев ( 2023 ж. наурыз ), Ішкі істер министрі Е. Сәденов ( 2023 ж. қазан ), Қазақстан Республикасының Министрі. Көлік М.Қарабаев (2023 ж. қазан, 2024 ж. қаңтар).

Сауда-экономикалық ынтымақтастық

Еуропалық Одақ Қазақстанның негізгі сауда және инвестициялық әріптесі болып табылады. Қазақстандық сыртқы сауда мен жинақталған шетелдік инвестициялардың жартысына жуығы ЕО үлесіне тиесілі.

2023 жылғы қаңтар-қарашада тауар айналымы 37,7 млрд. долл. (+ 3,2%), экспорт - 28,1 млрд. долл. (-6,4%), импорт - 9,6 млрд. долл. (+ 32,3%) құрады.

2022 ж.тауар айналымы40млрд. АҚШ долларын құрады, бұл 2021 жылға қарағанда 27,6%-ға жоғары (28,9 млрд. АҚШ). Экспорт– 32,4 млрд. АҚШ долларын, импорт–7,6 млрд. АҚШ долларын құрады.

Анықтама: ҚР-нан ЕО елдеріне экспортталатын негізгі тауарлар: шикі мұнай, мұнай өнімдері, уран, сутегі, инертті газдар және өзге де бейметалдар, ферроқорытпалар, зығыр тұқымдары, титан және одан жасалатын бұйымдар, таралмаған мақта талшығы, мыстан жасалған мыс және катодтар, табиғи газ болып табылады.

ЕО елдерінен ҚР-наимпорттың негізгі тауарлары: бөлшек сауда үшін өлшеніп салынған дәрілік заттар, құбырларға арналған арматура, қара металдардан жасалған есептеу машиналары, құбырлар, түтіктер және тігіссіз профильдер, ыдыс жуатын машиналар, сыйымдылықтарды толтыруға және тығындауға арналған жабдықтар, тауарларды буып-түю, қара металдардан жасалған өзге де бұйымдар, вакциналар, қан сарысулары, қан, автомобильдерге арналған шанақтар болып табылады.

2023 жылдың 1 жартыжылдығының қорытындысы бойынша ЕО-дан тікелей шетелдік инвестициялар (ТШИ) ағыны 5,2 млрд. АҚШ долларын құрады, бұл 2022 жылдың ұқсас кезеңіндегі көрсеткіштен 4,1%-ға төмен. АҚШ долларын құрады, бұл 2021 жылғы көрсеткіштен 23%-ға жоғары, ЕО елдерінен ТШИ-дің негізгі үлесі Нидерландыға, Бельгияға, Францияға, Германияға, Италияға, Кипрге және Люксембургке тиесілі.

Сауда-экономикалық қатынастарды тереңдетуде ҚР Премьер-Министрі мен Астанадағы ЕО елшілерінің қатысуымен экономикалық және іскерлік мәселелер бойынша кездесулер маңызды рөл атқарады (11 отырыс өтті).

Парламентаралық ынтымақтастық

Жыл сайын Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары мен Еуропалық Парламенттің Орталық Азия және Моңғолиямен байланыс жөніндегі делегациясы (DCAS) мүшелерінің қатысуымен «Қазақстан Республикасы – Еуропалық Одақ» Парламенттік ынтымақтастық комитетінің отырыстары өткізіледі.

ҚР-ЕО Парламенттік ынтымақтастық комитетінің 20-шы мерейтойлық отырысы 2023 жылғы 13 қарашада Брюссель қаласында өтті.

Қазақстан тарапынан ҚР-ЕО Парламенттік ынтымақтастық комитетінің тең төрағасы ҚР Парламенті Мәжілісінің Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрайымы Айгүл Құспан болып табылады. Еуропалық жағынан DCAS делегациясының басшысы Томаш Здеховский тең төраға болып табылады.

Сонымен қатар, 2022 және 2023 жылдары Еуропалық Парламенттің екі ірі делегациясының, оның ішінде Сыртқы істер комитеті (AFET) мен Адам құқықтары жөніндегі кіші комитеттің (DROI) мүшелерінің Қазақстанға сапарлары өтті.

Қазақстан Республикасы-ЕО екіжақты құрылымдары:

• Ынтымақтастық кеңесі – 20 отырыс өткізілді .
• Саяси конфигурациядағы ынтымақтастық комитетінің – 20 отырысы өтті .
• Қазақстан Республикасы-ЕО Парламенттік ынтымақтастық комитеті –
  20 отырыс өтті .
• Сауда конфигурациясы бойынша ынтымақтастық комитеті
  – 6 отырыс өткізілді .

Сарапшылар деңгейінде 3 шағын комиссия жұмыс істейді:

• Сот төрелігі және заң үстемдігі жөніндегі кіші комитет Адам құқықтары жөніндегі диалогпен бірге өткізіледі – Кіші комитеттің 20 отырысы және Диалогтың 14 отырысы өткізілді .
• Энергетика, көлік, қоршаған орта және өзгерістер бойынша кіші комитеттің 6 отырысы өтті .
• Кеден ісі жөніндегі кіші комитеттің – 6 отырысы өтті .

Негізгі шарттар мен келісімдер

Қазақстан-еуропалық қатынастардың алғашқы құқықтық негізі 1995 жылғы 23 қаңтарда Брюссельде қол қойылған (1999 ж. 1 шілдеде күшіне енген) Қазақстан Республикасы мен ЕО арасындағы Әріптестік және ынтымақтастық туралы келісім болды .

Қазақстан мен ЕО осы келісімге қол қойылғаннан бері маңызды саяси, экономикалық және әлеуметтік өзгерістерді бастан өткергендіктен, осы өзгерістерді көрсету үшін жаңа негіздемелік келісімге отыру туралы шешім қабылданды.

Маусым айынан бастап кезең ішінде 2011 г. 2014 жылдың қазан айына дейін Кеңейтілген әріптестік пен ынтымақтастық туралы (КӘЫК) жаңа келісім бойынша келіссөздер жүргізілді (өзара әрекеттестіктің 29 саласын, оның ішінде халықаралық және өңірлік қауіпсіздік, сауда, инвестиция, инфрақұрылымды дамыту, сондай-ақ инновациялар, мәдениет, спорт және туризм мәселелерін қамтитын) .

2015 жылғы 21 желтоқсанда КӘЫК-ке қол қойылды.

2016 жылғы 25 наурызда Қазақстан Республикасының Президенті КӘЫК-ті ратификациялау туралы Заңға қол қойды.
2016 жылғы 1 мамырдан бастап ЕО құзыреті шегінде КӘЫК кейбір ережелерін уақытша қолдану басталды.

2017 жылғы 12 желтоқсанда Еуропалық Парламент КӘЫК қорытындысымен басым көпшілігімен келісті.

Келісім 2020 жылдың 1 наурызында толық күшіне енді.

2022 жылғы 7 қарашада Қазақстан Республикасы мен ЕО арасында тұрақты шикізат, аккумуляторлар және жаңартылатын сутегі құн тізбегі саласындағы стратегиялық серіктестік туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды. Шарм-әл-Шейх (Мысыр) өткен климаттың өзгеруі жөніндегі жаһандық конференцияның (COP27) әлемдік көшбасшыларының саммиті аясында құжатқа ҚР Премьер-Министрі А.Смайылов пен Еуропалық комиссияның төрағасы У.фон дер Ляйен қол қойды.

2023 жылғы 19 мамырда Алматыдағы екінші ЕО-ОА Экономикалық форумы аясында ҚР Премьер-Министрі А.Смайылов пен ЕК Атқарушы вице-президенті В.Домбровскистің қатысуымен «Қазақстан Республикасы мен ЕО арасындағы ынтымақтастық құралы» (Ынтымақтастық құралы) Қаржылық келісімге қол қойылды.