ҚР-дағы коммуналдық қызметтер ТМД және Орталық Азия елдері арасында ең арзаны болып қала береді. Numbeo порталының 2023 жылға арналған мәліметінше, ауданы 85 шаршы метр болатын жеткілікті үлкен пәтердің орташа айлық коммуналдық төлемі (әдетте үш бөлмелі пәтер) Қазақстанда шамамен 55 АҚШ долларын (25 мың теңге) құрайды. Бұл сомаға электр қуаты, жылу және ауаны баптау, сумен жабдықтау және кәріз, қоқыс шығару кіреді. Ескерту: 85 шаршы метр пәтер еуропалық типтік үй. ҚР стандарты бойынша ауданы шамамен 55–60 шаршы метрлік стандартты пәтерге коммуналды төлем тиісінше айтарлықтай аз болады: шамамен 35–40 АҚШ доллары.
Біз бұл көрсеткіштерді ТМД елдерінің, оның ішінде бұрынғы мүшелері және Орталық Азияның көрсеткіштерімен салыстырдық, сондай-ақ қызығушылық үшін Балтық елдерін рейтингке қостық. Жалпы, ҚР-да коммуналды төлем арзан ғана емес, сонымен қатар орташа таза жалақыға (салықтар мен шегерімдерді алып тастағаннан кейін) шаққанда төмен. Ескерту: Қазақстанда, Numbeo мәліметінше, мұндай таза жалақы 571 АҚШ доллары немесе шамамен 260 мың теңге, бұл біздің статистика көрсеткен орташа жалақыға өте жақын (атаулы емес медианды, яғни шынайырақ).
Қазақстанда коммуналдық төлемдер бір таза жалақының 9,7%-ын құрайды. Яғни, мұндай көлемдегі пәтерлерде әдетте отбасылар тұрады, ал мұндай отбасылардың екі мүшесі жалақы алады, дегенмен оларға төлеу тіпті бір адамға да қымбат емес.
Салыстыру үшін: арақатынасы бойынша екінші орында тұрған Беларусьте коммуналдық қызметтер бір таза жалақының 10,4%-ы, Өзбекстанда — 11,9%-ы, Әзірбайжан мен Грузияда — 14%-ы, Ресейде, Литвада және Эстония — 16%-дан астам, Арменияда — 18%-ы, Украинада — 21,7%-ы, ал Латвияда — өте қымбат, 29,6%-ы.
Жалпы, әлем бойынша Пәкістандағы коммуналдық төлемдер қалтаға ең көп салмақ салады: бір жалақының 46,3%-ы. Одан кейін Филиппин (28,9%), Грекия (23,6%) және Сербия (22,6%).
Бірақ ҚР-ға жақын көрсеткіштер Венесуэла (9,9%), Аргентина (10%), Португалия (10,8%), Германия (10,8%) және Ұлыбритания (11,1%) сияқты елдерде байқалады.
Қазақстан статистикасының көрсеткіштері негізінен осы деректерге жақын. Осылайша, ҚР СЖРА Ұлттық статистикалық бюросының мәліметінше, биыл үшінші тоқсанда бір үй шаруашылығының коммуналдық қызметтерге, тұрғын үйді күтіп ұстауға және жөндеуге жұмсаған шығыны орташа есеппен 39,4 мың теңгені құрады (жылы мезгіл мен ерте көктемде айына 13 мың теңгеден сәл артық). Жалпы, үй шаруашылығының жалпы шығыны биыл үшінші тоқсанда айына орташа есеппен шамамен 307 мың теңгені құрады.
Яғни, орташа отбасының барлық шығындарының 4,3%-ы ғана коммуналдық қызметтерге, тұрғын үйді жөндеуге және күтіп ұстауға жұмсалды. Ескерту: Қазақстандағы орташа үй шаруашылығы 3-4 адамнан тұрады және бұл үй шаруашылықтарының табысы әдетте екі кәмелетке толған мүшенің жалақысы.
Сондай-ақ мына бір жайтты атап өткен жөн: инфляция мен өмірдің барлық салаларындағы бағалардың жалпы өсуін ескере отырып, коммуналдық қызметтер мен тұрғын үйді күтіп-ұстауға арналған шығындардың өзі бірте-бірте өсіп келе жатқанымен, бұл шығындардың барлық шығындардағы үлесі 2020 жылдан бастап іс жүзінде өзгерген жоқ, ал бұрын тіпті төмендеген (мұны төмендегі кестеден көруге болады).
Яғни, ҚР-дағы коммуналдық қызметтер халықтың жалақысы мен шығындарын ескерсек, айтарлықтай арзан.
Біздің елдерде суды үнемдеуге асықпайтындығы анық. Бұл экологиялық проблемалар мен тапшылыққа қауіп төндіреді
Қазақстан Орталық Азиядағы және ішінара ТМД-дағы көршілеріміз сияқты суды тұтыну деңгейі өте жоғары. Aquastat мәліметінше, ҚР-да 2020 жылы жан басына шаққандағы судың жалпы көлемі 1,31 мың текше метрді құрады. Бұл күніне бір адамға шамамен 3,6 мың литр, өте үлкен көлем.
Түрікменстан (бір адамға жылына 4,35 мың текше метр), Өзбекстан (1,76 мың текше метр), Әзірбайжан (1,24 мың текше метр), Қырғызстан (1,17 мың текше метр) және Тәжікстан (1,04 мың текше метр).
Суды тұтынудың айтарлықтай жоғары деңгейі Арменияда (жан басына шаққанда 954,7 текше метр), айтарлықтай деңгейі Ресейде (444,2 текше метр) және Грузияда (414,6 текше метр) тіркелді. Украина, Молдова және Беларусьте көрсеткіштер айтарлықтай төмен болды.
Оның үстіне, суды көп тұтынатын елдердің барлығында дерлік су тұтыну жылдық динамика бойынша төмендесе, Қазақстанда 2020 жылы 2019 жылмен салыстырғанда 2,7% өсім тіркелді.
Мұндай немқұрайлы тұтынудың себебі бағаға қарап, біздің өңірде әлемдегі ең төмен бағалардың қатарында екені анық. The International Benchmarking Network for Water and Sanitation Utilities мәліметінше, 2021 жылы әлемнің 90 елі арасында Қазақстан сумен қамтамасыз ету бойынша «ең арзан» үштікке енді. Бір текше метр кран суының құны біз үшін бар болғаны 0,14 АҚШ долларын құрады, ал тұтыну айына 15 текше метр шегінде.
«Ең арзан» елдердің қатарында суды көп тұтынушы Тәжікстан (бір текше метр суға 0,1 АҚШ доллары), Өзбекстан (0,15 АҚШ доллары), Әзірбайжан (0,41 АҚШ доллары) және Ресей (0,49 АҚШ доллары).
Бәлкім, Беларусь пен Украина ғана суға аса жауапкершілікпен және мұқият қарайтын шығар: ол жақта су бағасы төмен болғанымен, тұтыну ҚР мен көршілерімізден бірнеше есе төмен.
Салыстыру үшін: Данияда судың құны Қазақстанға қарағанда 25 есе қымбат, ал бізде тұтыну бізде 8 есе жоғары. Швецияда тариф 22 есе жоғары, ал тұтыну бізде 5 есе жоғары. Дегенмен, арзан үнемдеудің қажеті жоқ деп ойлау қате.
Қазақстанда су өте арзан. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 1 текше метр су биыл қарашада республика бойынша орташа есеппен 74,21 теңгені құрады. Яғни, ағын судың 1 литрі 74 тиын тұрады. Айтпақшы, әлемнің көптеген елдерінен айырмашылығы, ҚР-да ағын суды ішуге болады — ол ішуге жарамды.
Қазақстанда, сондай-ақ Орталық Азия мен жалпы ТМД елдерінде бөтелкедегі су құбырдағы ауыз судан бірнеше есе қымбат болса да, жалпы арзан. Мысалы, мейрамханаларда көлемі 0,33 литр судың бір бөтелкесі, Numbeo мәліметінше, ҚР-да орта есеппен 0,48 АҚШ доллары тұрады. Салыстыру үшін: Швейцарияда 9 есе, Данияда 6 есе, Швецияда 4 есе қымбат.
Мұндай баға жетпес ресурсқа арзан болғандықтан немқұрайлы қарауға жол берілмейтін немқұрайлылық.
Есте сақтау маңызды: су жер бетінің шамамен 70%-ын алып жатқанына қарамастан, ауыз суы соншалықты көп емес, тек 3%. Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметінше, миллиардтан астам адамның суға қол жетімділігі жоқ, ал тағы 2,7 млрд адам жылдың кемінде бір айында су тапшылығын сезінеді.
2030 жылға қарай әлемде су тапшылығы 40%-ға жетуі мүмкін. Бұл ҚР-ға әсер етпейді деп ойлау аңғалдық болар еді, бірақ ол әсер етеді: 2030 жылға қарай Қазақстанда су тапшылығы 15%-ға жетуі мүмкін.
Әрқашан есте сақтау маңызды: су — шектеулі табиғи ресурс, сондықтан бүгінгі күні ұқыпты тұтыну — біздің болашақ ұрпақ үшін қамқорлық.
Суды ұқыпты және үнемді тұтыну бойынша ұсыныстарды орындаңыз.
Енді тарифтік сметалар мен басқа да өтінімдер мен табиғи монополиялар субъектілерінің есептерінен мәліметтердің үлкен көлемі электронды форматқа көшірілді
Цифрландыруды дамыту кез келген мемлекетте сияқты Қазақстанның маңызды стратегиялық бағыттарының бірі. Биыл маусымда ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Шетелдік инвесторлар кеңесінің пленарлық отырысында цифрландыру қазірдің өзінде бүкіл елдер мен аймақтардың бәсекеге қабілеттілігін анықтаушы факторға айналғанын атап өтті. Ол бүгінгі күн тәртібін айқындайды, экономикалық дамуға әсер етеді.
Сондай-ақ, мемлекет басшысы Digital IQ Index рейтингі бойынша Қазақстан цифрландыру жылдамдығы бойынша қазірдің өзінде 20-орында тұрғанын және цифрлық әл-ауқаттың дамуы үшін ең перспективалы елдердің қатарына кіретінін айтты.
ҚР бүгінде цифрлық трансформация жоғары қарқынмен жүріп жатқан, көптеген дамыған және дамушы елдердің көрсеткіштерінен асып түсетін санаулы елдердің бірі. Экономикалық қызметтің барлық салаларында түрлі қызметтерді енгізудің арқасында Қазақстан осындай нәтижелерге қол жеткізді.
Мәселен, БҰҰ дерегінше, Қазақстан БҰҰ мониторингіне енгізілген 193 елдің ішінде электрондық үкіметті дамыту бойынша 28-орында (2020 жылы 29-орын). Елдің индексі (E-Government Development Index, EGDI) 0,86 тармақты құрады. Бұл ТМД және Орталық Азия елдері арасындағы ең жоғары көрсеткіш. Сонымен қатар, Қазақстан Ирландия, Канада, Италия, Бельгия, Чехия және т. б. дамыған елдерден айтарлықтай озып кетті.
Сонымен қатар, азаматтардың электронды қатысу рейтингінде (E-Participation Index, EPI) Қазақстан 15-орынға ие болды — бұл әлемдегі ең күшті көрсеткіштердің бірі. EPI EGDI-ны толықтырады және азаматтардың сұраусыз немесе сұраусыз ашық ақпаратқа қол жеткізуін, мемлекеттік саясаттар мен қызметтерге қатысу және пікірталастарды және саясаттарға, қызметтерге және оларды жеткізу тәсіліне қатысты бірлескен электрондық шешімдер қабылдау арқылы қоғамның өкілеттігін көрсетеді.
Бұдан бөлек негізгі EGDI рейтингінің құрамдас бөліктерінің бірі онлайн қызметтер рейтингінде Қазақстан 8-орынға ие болып, үздік 10 елдің қатарына енді. Осылайша, біз ҚР-дағы цифрландыру үдерісінің деңгейі соншалықты жоғары, республика халықаралық аренада түрлі параметрлер бойынша ең жоғары көрсеткіштердің біріне ие екенін көреміз.
Қазір ҚР-да ең «цифрлық» салалар қаржы секторы және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ). Бұл ретте экономиканың барлық дерлік салаларында және секторларында цифрландыруды дамыту үдерісі жүріп жатыр.
Қазақстандағы қызметтерді цифрландырудың табысты бір мысалы ретінде 2019 жылы пайдалануға енгізілген «Монополист» деректер базасы арқылы тарифтерді реттеу үдерісін цифрландыру. Бұл қызмет бірте-бірте жетілдіріліп, дамып келеді. 2023 жылдың қыркүйегінде Табиғи монополияларды реттеу комитетінің (ҚР ҰЭМ ТМРК) «Монополист» деректер базасының жаңартылған нұсқасы коммерциялық пайдалануға берілді. Бұған дейін табиғи монополиялар субъектілерінен (ТМС) және әлеуметтік маңызы бар нарықтардан өтініштер мен есептер растайтын құжаттар қоса тіркеліп PDF форматында сканерленген құжат түрінде деректер базасына жіберілетін. Енді монополист субъектілердің тарифтік сметалары мен инвестициялық бағдарламалары туралы деректер цифрлық форматта жүйеде болады.
Алдыңғы әдістен ауытқу және жаңа цифрлық форматты енгізу аналитика мен деректерді болжау үшін үлкен мүмкіндіктер береді.
Әрбір азамат коммуналдық қызметтерді тұтынушы ретінде тарифтердің деңгейімен, шығындар құрылымымен, тарифтік сметаларды және инвестициялық бағдарламаларды бекітуге және өзгертуге өтінімдермен, сондай-ақ «Монополист» деректер базасы порталында қаражаттың пайдаланылуы туралы есеп берумен әлі де таныса алады.
Бұл ретте пікір қалдырып, қоғамдық тыңдау туралы шешімнің хаттамасымен танысып, соңында уәкілетті органның қандай тарифті бекіткенін көруге болады. Тұтынушылар өздерін қызықтыратын қызметтің мәлімделген, бекітілген және нақты тарифтерін көре алады.
Сонымен қатар, кез келген адам ұсыныс жасай алады және ҚР ҰЭМ ТМРК болашақта портал жұмысын жақсарту кезінде оны ескереді, өйткені деректер базасы тұтынушылардың жайлылығын арттыру үшін үнемі жетілдіру үдерісінен өтеді.
«Монополист» деректер базасының жаңа нұсқасы да мемлекеттік деректер базаларымен және электрондық сатып алу платформаларымен интеграциялау арқылы ақпараттың сенімділігі мен өзектілігін қамтамасыз етеді. Интеграция сонымен қатар оңтайландыруды және растайтын құжаттардың көлемін азайтуды қамтамасыз етеді.
Осылайша, ҚР ҰЭМ ТМРК «Тарифті инвестицияға айырбастау» тариф саясатыныың аясында инвестициялық қаражатты мақсатты пайдалануға бақылауды қамтамасыз ететін және құзіретті орган тарапынан бақылау қызметінің ашықтығын күшейтетін ТМС мен қоғамдық маңызды нарықтар арасындағы ақпарат алмасуға бірыңғай цифрлық алаң құрды.
Бұл портал уәкілетті органдардың іс-әрекеттерінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз ететін мемлекеттік қызметтерді цифрландырудың алғашқы сәтті жағдайларының бірі екенін атап өткен жөн.
Коммуналдық сектор жалақының одан әрі өсуіне және жаңа мамандардың келуіне мұқтаж
Соңғы жылдары Қазақстанда тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық секторында кадрлардың кетуінің жоғары қарқыны байқалды. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының (ҰСБ) мәліметінше, 2017–2022 жылдар аралығында электрмен, газбен және жылумен қамтамасыз ету саласындағы кадрлардың тұрақтамауы 13,7%-дан 16,4%-ға дейін өсті. Сумен жабдықтау және қалдықтарды басқару санатында бұл көрсеткіш 24,5%-дан 28,3%-ға өсті. Бұл орташа экономикалық деңгейден жоғары (22,1%).
Мамандығы бойынша тәжірибесі бар мамандар жалақының аздығынан жақсы жұмыс іздеуге кеткен. Олардың орнына жаңадан келгендердің біліктілігі, тәжірибесі және еңбек өнімділігі әрқашан жеткілікті деңгейде бола бермейді. Адам факторы өз кезегінде энергетика, су және жылумен қамту салаларында көрсетілетін қызметтердің сапасына әсер етеді. Биыл шілдеде коммуналдық қызметтерге тарифтерді түзету туралы шешім қабылдау кезінде кадр тапшылығы мен мамандардың кетуі маңызды дәлелдердің бірі болды. Әр түрлі коммуналдық қызметтерде жаңа тарифтерді бекітудің түрлі мерзімдері болғандықтан, жалақыны көтеру мерзімі өңірге және компанияға байланысты өзгеруі мүмкін. Бірінші фактор желілердің жоғары тозуы болып қала береді. Бұл туралы жақында Energyprom.kz порталы толығырақ жазған болатын.
Статистика мамандарының пайымдауынша, биылдан бастап жалпы ҚР бойынша коммуналдық сала қызметкерлері жалақыларын көтеруге кірісіп кетті. Қаңтар–қыркүйек айларындағы ақпарат бойынша атаулы жалақы электрмен, газбен және жылумен жабдықтау санатында 22,1%, сумен жабдықтау, қалдықтарды жинау және қайта өңдеу саласында 22,6% өсті. Жылумен, электрмен және газбен жабдықтау саласында жұмыс істейтіндер есеп бойынша орта есеппен 303,9 мың теңге, сумен жабдықтау және қалдықтарды өңдеу секторында жұмыс істейтіндер 219,8 мың теңге жалақы алады.
Айта кетейік: Табиғи монополияларды реттеу комитеті (ҚР ҰЭМ ТМРК) еңбекақыны арттыру және салада кәсіби мамандар мен мықты кадрларды сақтаудың өзекті қажеттілігі туралы көптен бері айтып келеді және биыл бұл мәселеге ерекше назар аударылды.
Осылайша, инвестициялық бағдарламаларды әзірлеп, бекіткен, жылу, электр және сумен жабдықтау, сондай-ақ канализация саласындағы 300-ге жуық табиғи монополиялар субъектілерінің (ТМС) қызметкерлері үшін «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы бойынша өсу жалақысы орташа есеппен 50%-ды, ал кейбір ТМС үшін тіпті 100%-ды құрады. Мысалы, кейбір жылулық жұмысшылардың жалақысы 150–180 мың теңгеден 300 мыңнан астам теңгеге, яғни екі есе өсті. Осы сегменттегі жалақының өсуі туралы толығырақ мәліметтер кестеде келтірілген.
Әрине, жалпы, салалар бойынша көрсеткіштер әртүрлі болады, өйткені ҚР СЖРА ҰСБ тек ТМС бойынша ғана емес, сонымен қатар сектордағы барлық кәсіпорындар, соның ішінде мемлекет реттемейтін сегменттер және, мысалы, елді мекендердегі жалақысы төмен, жұмысы аз шағын кәсіпорындар туралы мәліметтерді де жинайды. Бірақ бұл коммуналдық сегменттің қауіпсіздігі мен жұмысында ерекше рөл атқаратын ірі ТМС, сондықтан олар үшін құнды қызметкерлерді сақтау және саладағы жалақыны арттыру өте маңызды.
Бұл сегментте екі негізгі тармақты ескеру қажет. Біріншіден, мұндай мамандардың — жылу мамандарының, сантехниктердің және басқа жұмысшылардың жұмысы өте қиын және жауапты, олар өте қиын жағдайда, соның ішінде қырық градустық аязда, суда, ағынды суларда жұмыс істеуге тура келеді. Бұл режимде тұтас бір қаланың немесе ауданның өмірін қамтамасыз етуге жауапты стратегиялық маңызды нысандармен жұмыс істеу үшін бізге жалақысы жоғары нағыз жоғары сапалы мамандар қажет.
Екіншіден, осындай білікті кадрлар ғана кәсіпорындардың үздіксіз жұмысын тиімді қамтамасыз етіп, апаттардың болмауын қамтамасыз ете алады. Шын мәнінде, бұл салада, кез келген басқа салалардағы сияқты, «бәрін кадрға байланысты» қағидасы өзекті, тек мұндай әлеуметтік маңызды саладағы қателіктің құны жоғарырақ, сондықтан білікті кадрларға деген қажеттілік өте өткір.
«Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы аясында жүзеге асырылып жатқан жалақыны көтеру өзектірек, өйткені мәліметтерді кәсіптері бойынша егжей-тегжейлі қарастырғанда, жеке жұмысшылардың жалақысы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтағы орташа деңгейден төмен екені анық. Мәселен, кезекші электрик биыл қазанда 143,7 мың теңге алған. Бұл 2022 жылдың қазан айындағы көрсеткіштен үштен бірге көп болса да, мұндай жалақы әлі де аз. Бұл коммуналдық саладағы орташа жалақының небәрі 50,5%-ын құрайды, бұл өз алдына айтарлықтай төмен болып саналады. Электр энергетикасы және жылумен жабдықтау саласындағы басқа жұмысшы мамандықтары бойынша да осындай жағдай: кезекші механик 2023 жылдың қазанында 177,2 мың теңге, дәнекерлеуші 176,3 мың теңге, сантехник 208,3 мың теңге алған.
Су шаруашылығы мен тұрмыстық қатты қалдықтар секторындағы жағдай бұдан жақсы емес. Біз жағдайдың динамикасын байқау үшін алты мамандықты таңдадық. Оның бесеуінде жалақы өткен жылмен салыстырғанда 20%–50% өскені белгілі болды. Алайда оның деңгейін, тіпті өскенін ескерсек те, жоғары деуге болмайды: сантехник 146,3 мың теңге, қалдықтарды жинаумен айналысатын маман 203,4 мың теңге, автоматика слесары 225,8 мың теңге алған.
Одан әрі жұмыс істеу және «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасына ТМС белсенді қатысуы сектордағы негізгі ірі кәсіпорындар үшін жағдайды түзетуі керек және бұл қазірдің өзінде болып жатыр. Мемлекет реттейтін кәсіпорындарға арналған мұндай жақсарту жоспары жалпы коммуналдық салаға оң әсер ететінін атап өткен жөн. Қазір осы саланың негізгі кәсіпорындарында жалақы жоғарылағандықтан және өсе беретіндіктен, осы салалардағы барлық басқа кәсіпорындар да өз қызметкерлерін сақтап қалу үшін кез келген жағдайда жалақыны көтеруге мәжбүр болады. ТМС-де бәсекеге қабілетті еңбекақыны құру коммуналдық саладағы барлық жұмысшылардың кәсіби деңгейіне оң әсер етеді.
Сонымен қатар, жалақының өсуі жаңа мамандар — энергетика және сумен жабдықтау салаларындағы жас мамандардың ағылуына жақсы әсер етеді. Бұл да өте уақтылы және қазір маңызды: Қазақстандық энергетика қызметкерлерінің кәсіподақ ұйымының мәліметінше, соңғы жылдары салада кадрлардың «қартаюы» байқалды. Энергетика кәсіпорындарында жас мамандардың үлесі азайып, 50 жастан асқандардың үлесі артып келеді. Оның үстіне, жаңадан келгендердің жартысына жуығы жұмыстың бірінші жылында жұмыстан шықты.
Бұл жағдайдың себептері де жастардың тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйесінде алатын жалақы деңгейімен тығыз байланысты. 2022 жылға арналған ҚР СЖРА ҰСБ дерегінше, 25 пен 28 жас аралығындағы жас тобында коммуналдық саладағы жалақы экономикалық қызметтің басқа түрлерімен салыстырғанда айтарлықтай төмен болды. Сумен қамтамасыз ету саласына небәрі 145,6 мың теңге, жоғары оқу орнынан кейін бітіруші мамандарға 192,4 мың теңге төлеуге дайын колледж түлектерін түсінуге болады. Электр және жылумен қамтуда жас жұмысшылардың табысы біршама жоғары: орта білімді қазақстандықтар өткен жылы 196,3 мың теңге, жоғары білімділер 232,6 мың теңге табыс тапқан.
ТМС-де және соның салдары ретінде келешекте жалпы коммуналдық секторда жалақының өсуімен бұл жағдай да жақсаруы керек: салада жұмыс істеу тиімдірек болады, одан да біліктілікті арттыру.
С начала 2023 года жилищная помощь оказана 39,5 тыс. казахстанских семей на сумму 873,3 млн тенге. Доля компенсации затрат на коммунальные услуги для нуждающихся граждан в среднем по республике составила 51,8%.
В свете роста цен на продукты питания и прочие услуги, а также невысокой доходности населения inbusiness.kz решил подробно узнать, каким образом можно получить возмещение затрат на выплату коммунальных услуг, тарифы на которые в 2023 году были существенно подняты. Особенно сложно оплачивать подорожавшие комуслуги малообеспеченным слоям населения.
Согласно изменениям, жилищная помощь теперь будет выплачиваться, если уровень расходов на коммунальные услуги превышает 10% от среднего ежемесячного совокупного дохода семьи или гражданина. Ранее этот показатель составлял от 2% до 20% в зависимости от региона. При этом акиматы по-прежнему имеют право снижать предельно допустимый уровень ниже 10%. Об этом inbusiness.kz сообщили в министерстве нацэкономики РК.
Так, например, если средний ежемесячный совокупный доход семьи или гражданина составляет 100 тыс. тенге, а расходы на коммунальные услуги – 15 тыс. тенге (свыше 10% от дохода), то потенциальный получатель жилищной помощи имеет право на компенсацию разницы за счет средств местного бюджета.
Таким образом, принятая норма позволит расширить охват потенциальных получателей жилищной помощи и уменьшить финансовую нагрузку на малообеспеченных граждан, пояснили в ведомстве.
Главное условие – получатель должен иметь в собственности только одно жилье на территории РК либо быть нанимателем жилья из государственного жилфонда или арендованного местным исполнительным органом в частном жилфонде.
"За последние 4 года, по данным акиматов, жилищная помощь выплачена свыше 174 тыс. абонентов на общую сумму 5 млрд тенге. Так, в разрезе годов, в 2019 году жилпомощь оказана 54 431 абоненту на сумму 1,6 млрд тенге. В 2020 году 36 714 абонентам на сумму 1,06 млрд тенге. В 2021 году 29 626 абонентам на сумму 1,15 млрд тенге. В 2022 году 53,5 тыс. абонентов на сумму 1,18 млрд. тенге. Всего по итогам 3 кварталов 2023 года, по данным акиматов, жилищная помощь оказана 39,5 тыс. семей на сумму 873,3 млн тенге (при расходе 1685 млн тенге), доля компенсации затрат на коммунальные услуги для нуждающихся граждан в среднем по республике составила 51,8%", – отметили в МНЭ РК.
Как проинформировали inbusiness.kz в управлении труда и соцзащиты населения Астаны, с начала года в столице жилищная помощь оказана 632 семьям (1004 человека) на сумму 21,3 млн тенге. Как правило, основные категории получателей – пенсионеры, многодетные семьи, люди с инвалидностью, семьи, воспитывающие детей с инвалидностью, неполные семьи. В целом за получением жилищной помощи может обратиться любой, кто оказался в трудной жизненной ситуации. Средняя сумма выплаты составляет до 18 тыс. тенге за квартал.
Малообеспеченным семьям, постоянно проживающим и зарегистрированным в Астане, у которых в праве собственности находится единственное жилье на территории Казахстана, предусмотрена жилищная помощь из средств местного бюджета. При этом помощь предоставляется тем, у кого расходы на оплату коммунальных услуг превышают предельно допустимый уровень расходов семей. По городу Астане это составляет 5% среднемесячного совокупного дохода семьи за один квартал.
"Документы на возмещение комуслуг в виде оплаченных квитанций мы принимаем за предыдущий квартал. Размер жилищной помощи рассчитывается как разница, подлежащая к оплате коммунальных услуг. Например, на одного человека у нас допускается примерно 30 квадратных метров, и мы берем по норме за квадратный метр. Граждане должны предоставить квитанции за предыдущий квартал. К примеру, сейчас в управлении документы принимают за третий квартал, заявители должны нести квитанции за июль-сентябрь. Часто обращаются одинокие пенсионеры, инвалиды, малообеспеченные и многодетные семьи", – отметила Нургуль Джундибаева, руководитель отдела по назначению социальных пособий района Есиль Астаны.
По ее словам, в среднем размер жилпомощи за квартал составляет от 15 тыс. до 18 тыс. тенге. В отопительный сезон выходит хорошая социальная помощь – бывает, до 25 тыс. тенге за квартал. В летний период обычно выходит 6-10 тыс. тенге. Суммы варьируются и зависят от совокупного дохода граждан.
При назначении жилищной помощи учитываются расходы на оплату коммунальных услуг: водоснабжение, канализацию, газоснабжение, электроснабжение, теплоснабжение, мусороудаление, обслуживание лифтов.
При назначении жилищной помощи за норму площади жилья, обеспечиваемую компенсационными мерами, принимается норма предоставления жилья, установленная жилищным законодательством Республики Казахстан, 18 квадратных метров на человека. Для одиноко проживающих малообеспеченных семей (граждан) за норму площади жилья принимается 30 квадратных метров, но не менее однокомнатной квартиры или комнаты в общежитии.
Документы на получение жилищной помощи от государства можно подавать через электронное правительство и ЦОН. Для этого необходимо иметь ключ ЭЦП. Ранее, еще в первом полугодии, текущего года эту услугу можно было получить в местных исполнительных органах.
Из документов необходимо иметь: удостоверение личности, 20-значный номер банковского счета, справки о доходах, справки о пенсионных отчислениях, справки с места работы либо справки о регистрации в качестве безработного лица, сведения об алиментах на детей и других иждивенцев, счета о ежемесячных взносах на управление объектом кондоминиума, счета на потребление коммунальных услуг, квитанции-счета за услуги телекоммуникаций или копии договора на оказание услуг связи, договор купли-продажи (в собственности должно быть единственное жилье по республике), заявление на жилищную помощь, квитанции за предыдущий квартал.
К местным исполнительным органам часто обращаются и те, кто арендует жилье, но, к сожалению, эта услуга не предусмотрена для арендаторов. Полную консультацию граждане могут получить в управлениях занятости и соцзащиты. Туда они также могут обратиться, если вдруг у них возникнут спорные вопросы по поводу размера возмещения.
Нургуль Джундибаева детально рассказала о процедуре получения возмещения оплаты коммуслуг.
"Из ЦОН документы дальше поступают к нам, и мы уже формируем макет этих документов и назначаем жилищную помощь. Если по доходам человеку полагается жилпомощь, мы направляем уведомление, в каком размере он ее получит. В случае если не хватает каких-либо документов, специалисты звонят и информируют об этом заявителей. Оплата поступает каждые три месяца. А если доходы заявителя позволяют нести затраты на выплату комуслуг, то мы направляем уведомление об отказе", – подчеркнула руководитель управления.
Кроме того, согласно правилам оказания социальной помощи, установления размеров и определения перечня отдельных категорий нуждающихся граждан Астаны от 3 октября текущего года, из средств местного бюджета предоставляется социальная помощь на оплату коммунальных услуг, содержания жилья ветеранам ВОВ, ветеранам боевых действий на территории других государств, жертвам политических репрессий из числа участников событий 17-18 декабря 1986 года в Казахстане, реабилитированным в порядке, установленном Законом РК "О реабилитации жертв массовых политических репрессий".
С начала 2023 года жилищная помощь оказана 39,5 тыс. казахстанских семей на сумму 873,3 млн тенге. Доля компенсации затрат на коммунальные услуги для нуждающихся граждан в среднем по республике составила 51,8%.
В свете роста цен на продукты питания и прочие услуги, а также невысокой доходности населения inbusiness.kz решил подробно узнать, каким образом можно получить возмещение затрат на выплату коммунальных услуг, тарифы на которые в 2023 году были существенно подняты. Особенно сложно оплачивать подорожавшие комуслуги малообеспеченным слоям населения.
Согласно изменениям, жилищная помощь теперь будет выплачиваться, если уровень расходов на коммунальные услуги превышает 10% от среднего ежемесячного совокупного дохода семьи или гражданина. Ранее этот показатель составлял от 2% до 20% в зависимости от региона. При этом акиматы по-прежнему имеют право снижать предельно допустимый уровень ниже 10%. Об этом inbusiness.kz сообщили в министерстве нацэкономики РК.
Так, например, если средний ежемесячный совокупный доход семьи или гражданина составляет 100 тыс. тенге, а расходы на коммунальные услуги – 15 тыс. тенге (свыше 10% от дохода), то потенциальный получатель жилищной помощи имеет право на компенсацию разницы за счет средств местного бюджета.
Таким образом, принятая норма позволит расширить охват потенциальных получателей жилищной помощи и уменьшить финансовую нагрузку на малообеспеченных граждан, пояснили в ведомстве.
Главное условие – получатель должен иметь в собственности только одно жилье на территории РК либо быть нанимателем жилья из государственного жилфонда или арендованного местным исполнительным органом в частном жилфонде.
"За последние 4 года, по данным акиматов, жилищная помощь выплачена свыше 174 тыс. абонентов на общую сумму 5 млрд тенге. Так, в разрезе годов, в 2019 году жилпомощь оказана 54 431 абоненту на сумму 1,6 млрд тенге. В 2020 году 36 714 абонентам на сумму 1,06 млрд тенге. В 2021 году 29 626 абонентам на сумму 1,15 млрд тенге. В 2022 году 53,5 тыс. абонентов на сумму 1,18 млрд. тенге. Всего по итогам 3 кварталов 2023 года, по данным акиматов, жилищная помощь оказана 39,5 тыс. семей на сумму 873,3 млн тенге (при расходе 1685 млн тенге), доля компенсации затрат на коммунальные услуги для нуждающихся граждан в среднем по республике составила 51,8%", – отметили в МНЭ РК.
Как проинформировали inbusiness.kz в управлении труда и соцзащиты населения Астаны, с начала года в столице жилищная помощь оказана 632 семьям (1004 человека) на сумму 21,3 млн тенге. Как правило, основные категории получателей – пенсионеры, многодетные семьи, люди с инвалидностью, семьи, воспитывающие детей с инвалидностью, неполные семьи. В целом за получением жилищной помощи может обратиться любой, кто оказался в трудной жизненной ситуации. Средняя сумма выплаты составляет до 18 тыс. тенге за квартал.
Малообеспеченным семьям, постоянно проживающим и зарегистрированным в Астане, у которых в праве собственности находится единственное жилье на территории Казахстана, предусмотрена жилищная помощь из средств местного бюджета. При этом помощь предоставляется тем, у кого расходы на оплату коммунальных услуг превышают предельно допустимый уровень расходов семей. По городу Астане это составляет 5% среднемесячного совокупного дохода семьи за один квартал.
"Документы на возмещение комуслуг в виде оплаченных квитанций мы принимаем за предыдущий квартал. Размер жилищной помощи рассчитывается как разница, подлежащая к оплате коммунальных услуг. Например, на одного человека у нас допускается примерно 30 квадратных метров, и мы берем по норме за квадратный метр. Граждане должны предоставить квитанции за предыдущий квартал. К примеру, сейчас в управлении документы принимают за третий квартал, заявители должны нести квитанции за июль-сентябрь. Часто обращаются одинокие пенсионеры, инвалиды, малообеспеченные и многодетные семьи", – отметила Нургуль Джундибаева, руководитель отдела по назначению социальных пособий района Есиль Астаны.
По ее словам, в среднем размер жилпомощи за квартал составляет от 15 тыс. до 18 тыс. тенге. В отопительный сезон выходит хорошая социальная помощь – бывает, до 25 тыс. тенге за квартал. В летний период обычно выходит 6-10 тыс. тенге. Суммы варьируются и зависят от совокупного дохода граждан.
При назначении жилищной помощи учитываются расходы на оплату коммунальных услуг: водоснабжение, канализацию, газоснабжение, электроснабжение, теплоснабжение, мусороудаление, обслуживание лифтов.
При назначении жилищной помощи за норму площади жилья, обеспечиваемую компенсационными мерами, принимается норма предоставления жилья, установленная жилищным законодательством Республики Казахстан, 18 квадратных метров на человека. Для одиноко проживающих малообеспеченных семей (граждан) за норму площади жилья принимается 30 квадратных метров, но не менее однокомнатной квартиры или комнаты в общежитии.
Документы на получение жилищной помощи от государства можно подавать через электронное правительство и ЦОН. Для этого необходимо иметь ключ ЭЦП. Ранее, еще в первом полугодии, текущего года эту услугу можно было получить в местных исполнительных органах.
Из документов необходимо иметь: удостоверение личности, 20-значный номер банковского счета, справки о доходах, справки о пенсионных отчислениях, справки с места работы либо справки о регистрации в качестве безработного лица, сведения об алиментах на детей и других иждивенцев, счета о ежемесячных взносах на управление объектом кондоминиума, счета на потребление коммунальных услуг, квитанции-счета за услуги телекоммуникаций или копии договора на оказание услуг связи, договор купли-продажи (в собственности должно быть единственное жилье по республике), заявление на жилищную помощь, квитанции за предыдущий квартал.
К местным исполнительным органам часто обращаются и те, кто арендует жилье, но, к сожалению, эта услуга не предусмотрена для арендаторов. Полную консультацию граждане могут получить в управлениях занятости и соцзащиты. Туда они также могут обратиться, если вдруг у них возникнут спорные вопросы по поводу размера возмещения.
Нургуль Джундибаева детально рассказала о процедуре получения возмещения оплаты коммуслуг.
"Из ЦОН документы дальше поступают к нам, и мы уже формируем макет этих документов и назначаем жилищную помощь. Если по доходам человеку полагается жилпомощь, мы направляем уведомление, в каком размере он ее получит. В случае если не хватает каких-либо документов, специалисты звонят и информируют об этом заявителей. Оплата поступает каждые три месяца. А если доходы заявителя позволяют нести затраты на выплату комуслуг, то мы направляем уведомление об отказе", – подчеркнула руководитель управления.
Кроме того, согласно правилам оказания социальной помощи, установления размеров и определения перечня отдельных категорий нуждающихся граждан Астаны от 3 октября текущего года, из средств местного бюджета предоставляется социальная помощь на оплату коммунальных услуг, содержания жилья ветеранам ВОВ, ветеранам боевых действий на территории других государств, жертвам политических репрессий из числа участников событий 17-18 декабря 1986 года в Казахстане, реабилитированным в порядке, установленном Законом РК "О реабилитации жертв массовых политических репрессий".
ҚР-дағы тұрғын үй көмегі. 2023
ҚР-да халықтың әлеуметтік осал топтарын қорғау және қолдау мақсатында тұрғын үй көмегінің жүйесі жұмыс істейді. Бұл аз қамтылған азаматтардың отбасылық бюджетіне тұрғын үй және коммуналдық шығындардың қысымын жеңілдетуге арналған арнайы төлем.
Тұрғын үй көмегі жергілікті бюджеттерден төленеді және мына шығындарды өтеуге бағытталған:
• кондоминиум мүлкін басқару және нысанның ортақ мүлкін күтіп-ұстау, оның ішінде күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін;
• коммуналдық қызметтерге (жылу, электр, су, газбен қамту, кәріз) және байланыс қызметтері (телекоммуникация желісіне қосылған телефондар үшін абоненттік төлемнің өсуі).
Мұндай отбасылық шығынедардың рұқсат етілетін шекті мөлшерін жергілікті мәслихат белгілейді. Заңға сәйкес, бір тоқсандағы отбасының орташа айлық жиынтық табысының 10%-нан аспауы керек. Бұл сомадан артық болса мемлекет өтемақы төлейді. Тұрғын үй көмегінің мөлшерін есептеу мысалын төменде көруге болады.
Ескерту: бұрын шекті мән отбасының орташа айлық жиынтық табысының 20%-нан аспауы тиіс болған. Тұрғын үй көмегін есептеу тетігінің шекті мәнін төмендету қазақстандықтар үшін тиімді: көмек көлемі ұлғайып, халыққа көмек көлемі көбейеді.
Мәслихаттардың шығындардың рұқсат етілген шекті деңгейін 10%-дан төмен түсіруге мүмкіндігі бар — бұл тармақ олардың қалауына қалдырылған. Бұл жағдайда тұрғын үй көмегінің мөлшері артады.
Азаматтардың коммуналдық қызметтерге шығындары өссе, олардың шығындарының өтемақысы да тиісінше артады. Осылайша, аз қамтылған азаматтардың шығындары өзгермейді.
Тұрғын үй көмегін алу үшін «„Азаматтарға арналған үкімет“ мемлекеттік корпорациясы» КЕАҚ-на және eGov.kz арқылы онлайн өтініш беруге болады.
2022 жылы мемлекет 53,6 мың қазақстандық отбасына (бір жылда 80,8% көбейген) 1,2 млрд теңге (бір жылда 2,8% көбейген) тұрғын үй көмегін төледі. Екі жылда 83,2 мың отбасы тұрғын үй көмегін алып, жалпы сомасы 2,3 млрд теңгеден асты.
Тұрғын үй көмегін алған отбасылардың ең көп саны Қызылорда облысында болды: 2022 жылы 10,5 мың отбасы, 2021 жылы 4,6 мың отбасы. Алушылардың айтарлықтай саны Қостанай (2022 жылы 6 мың отбасы және 2021 жылы 3 мың отбасы), Жамбыл (2022 жылы 7,9 мың отбасы және 2021 жылы 4 мың отбасы), Қарағанды (2022 жылы 4,7 мың отбасы және 2021 жылы 2,3 мың отбасы), Алматы (2022 жылы 4,1 мың отбасы және 2021 жылы 1,3 мың отбасы) облыстарында байқалды.
2022 жылы аталған өңірлердегі көмек көлемі Қызылорда облысында 312,1 млн теңге, Қостанай облысына 68,1 млн теңге, Жамбыл облысына 31,9 млн теңге, Қарағанды облысына 75,3 млн теңге, Алматы облысына 110,9 млн теңге болды.
Биыл бірінші жартыжылдықта 30,8 мың отбасы тұрғын үй көмегін алды, жалпы сомасы 630,5 млн теңге.
Алушылардың басым бөлігі Жамбыл облысында тұрады: 5,5 мың отбасы, тұрғын үй көмегінің көлемі 76,7 млн теңгені құрады. Одан кейінгі орында Қызылорда облысы: 4,4 мың отбасы және оларды қолдауға 139,6 млн теңге берілді. Қарағанды облысы тұрғын үй көмегін ең көп алушылар тұратын өңірлердің үштігін жапты: 3,8 мың отбасы және 47,6 млн теңге.
Бұл ретте, тұрғын үй көмегінің жалпы көлемі бойынша Түркістан облысы үздік үштікке енді: төлемдер көлемі 91,1 млн теңгені, ал отбасы саны — 2,2 мың.
Осылайша, тарифтер өзгерсе, шығындарды өтеу үшін тұрғын үй көмегінің мөлшері пропорционал өзгереді.
Дереккөз: https://finprom.kz/ru/article/eki-zhylda-az-amtyl-83-my-otbasy-kommunaldy-tlemderge-temay-aldy
ҚР-дағы коммуналдық инфрақұрылым мен желілерді жаңартуға азаматтар, мемлекет және салалық кәсіпорындар инвестиция салуда
Халықтың өмір сүру сапасы мен қауіпсіздігінің негізгі элементтерінің бірі коммуналдық қажеттіліктерді уақтылы қамтамасыз ету. Қазақстанда бұл саладағы проблемалар бұрыннан бар және ушыққан. ҚР инженерлік инфрақұрылымы өткен ғасырдың 60–70 жылдарында салынған және оның үштен екісінен астамының тозығы жеткені таңқаларлық емес. Сонымен қатар, қалалар өсіп келеді, халық саны артып келеді, тиісінше, мемлекеттік қызметтерге деген қажеттілік артып келеді, бұл желілерге жүктеменің артуына алып келеді, бұл өз кезегінде тозу деңгейін арттырады.
Айтпақшы, бұл мәселе басқа ТМД елдері мен әлемге де тән. Мәселен, көршілес Ресейде жағдай қиын болғанымен, бізден жақсырақ — онда желілік тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық нысандарының 40%-дан астамын ауыстыру қажет болса, Қырғызстанда жағдай нашар, онда 2020 жылы электр станцияларының тозуы 80% болған.
Қазақстанның коммуналдық инфрақұрылымы жаңартылып, жөнделуі керек, салаға сапалы кадрларды тарту үшін қызметкерлердің жалақысын көтеру керек, иесіз желілерді ретке келтіретін кез келді. Бұл шаралардың барлығы қазақстандықтарға коммуналдық салада сапалы қызмет көрсету үшін қажет. Дәл осы мақсатта елімізде «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы бар, оған сәйкес 2023–2029 жылдары электр, жылу және сумен жабдықтау, сондай-ақ инженерлік желілерді жаңғыртуға және кәріз жүйесі мен тозуды 2029 жылмен салыстырғанда 20%-ға азайтуды қамтамасыз ету үшін ауқымды инвестиция тарту күтілуде.
Ескерту: қолданыстағы бағдарламаның ҚР-да 2009–2015 жылдары жұмыс істеген ұқсас бағдарламадан айырмашылығы, ол тек электр энергиясын өндіру секторынан басқа, барлық инженерлік желілерді желілер арқылы тасымалдауды қамтитындығымен ғана емес. Жаңа тарифтік саясат тұтынушының мүддесін бірінші орынға қояды: атап айтқанда, тиімді бағамен сапалы қызмет көрсету.
Табиғи монополиялар субъектілері тарифтерді белгілеу шеңберінде бүгінгі күні тозу деңгейіне қарай үш санатқа бөлінеді: қызыл (тозу деңгейі 65%–70%-дан жоғары), сары (тозу деңгейі 55%–65%) және жасыл (тозу деңгейі 55%-дан аз).
Желінің тозу деңгейі жоғары қызыл аймақтағы кәсіпорындар үшін басымдық ретінде инвестиция тартылады. Қазір осындай 87 кәсіпорын бар, оның ішінде қосымша инвестицияларды ескере отырып, 76 кәсіпорынға жаңа тарифтер мен инвестициялық бағдарламалар бекітілген (толығырақ және егжей-тегжейлі төмендегі инфографикадан қараңыз).
Сары және жасыл аймақтарда орналасқан кәсіпорындар,а 2023 жылы бекітілген инвестициялық бағдарламалар аясында жөндеу жұмыстары жоспарлы түрде жүргізілуде. Ол кәсіпорын бойынша жұмысшыларының жалақысын көтеруге және иесіз желілер мен құрал-жабдықтарды ұстау шығындарын қоса алғанда, басымдық берілген.
Нақтырақ айтсақ, биыл 267 млрд теңге инвестиция тарту жоспарланса, оның үштен біріне жуығы қызыл аймақтағы кәсіпорындарды жөндеуге және жаңғыртуға бағытталады. Нәтижесінде, 2024 жылдың өзінде бірқатар кәсіпорындар қызыл аймақтан шығып, тәуекелдердің төмендеуімен сары аймаққа көшеді.
Жалпы, 2023 жылдың екінші тоқсанында бағдарламаны іске асыру аясында ҚР Ұлттық экономика министрлігі қысқа мерзімде биыл 1 шілдеден бастап тарифтер мен инвестициялық бағдарламаларды өзгертуге ТМС-дан 212 өтінімді мақұлдады. Сонымен қатар, электр энергиясын өндіру тарифінің өсуі (27%), кәсіпорын қызметкерлерінің жалақысының өсуі (50%–100%), тауарлық газдың көтерме бағасының өсуі бағаның өсуі (12%) және стратегиялық тауарлардың — көмір, мазут, жағармай және т. б. қосымша факторлар болды.
Нәтижесінде коммуналдық қызмет тарифтерінің өзгеруі тұтынушылар мен кәсіпорындар мүдделерінің теңгерімін ескере отырып, орташа 10%-дан 30%-ға дейін айтарлықтай қалыпты болып шықты. Бұл ауданы 60 шаршы метр екі бөлмелі пәтердің орташа түбіртегіне шамамен 3-4 мың теңге қосымша ауыртпалық.
Сонымен қатар: халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтары коммуналдық төлемдер бойынша шығындардың бір бөлігін өтеу арқылы коммуналдық қызметтерді төлеуде әкімдіктердің көмегіне иек арта алады. Айта кетейік, 2022 жылы отбасыларға тұрғын үй көмегін көрсету кезінде шығынның рұқсат етілген шекті деңгейі 10%-ға дейін төмендегенін еске сала кетейік.
Коммуналдық қызметтер тарифтерінің өзгеруі қалыпты деңгейде сақталады деп күтілген болатын. Бір жағынан, коммуналдық инфрақұрылымды дамыту және қоғамдық игіліктермен қамтамасыз ету – ең алдымен пайда табуға бағытталған емес, әлеуметтік бағыттағы бизнес. Екінші жағынан, жаңа тарифтер тек тұтынушылар есебінен ғана емес, сонымен бірге мемлекеттік бюджет және монополистердің өз қаражаты есебінен де құрылуда және жасала бермек. Мәселен, биыл жылумен қамтамасыз етуге 130,2 млрд теңгенің 58,7 млрд теңгесі тариф есебінен, бюджет есебінен 68,6 млрд теңгесі, 2,9 млрд теңгесі кәсіпорындардың есебінен салынады делік. Биыл электрмен қамтамасыз етуге 92,2 млрд теңге инвестиция салынуда, оның ішінде тариф есебінен — 88,5 млрд теңге, бюджет есебінен — 3,5 млрд теңге, меншікті қаражат есебінен — 0,2 млрд теңге. Биыл сумен қамтамасыз етуге 29,5 млрд теңге инвестиция салынуда, оның ішінде тариф есебінен — 14,3 млрд теңге, бюджет есебінен — 15 млрд теңге, меншікті қаражат есебінен — 0,2 млрд теңге. Су бұру бойынша көрсеткіштер мынадай: 15,3 млрд теңге күрделі салымның 9,6 млрд теңгесі тариф есебінен, 5,4 млрд теңгесі бюджет есебінен, монополистердің жеке қаражаты есебінен салынған қаражат — 0,3 млрд теңге.
Қазіргі уақытта «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасын жүзеге асыру іске аса бастады. Енді әкімдіктер мен тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық кәсіпорындары жоспарлы және қосымша жөндеу жұмыстарының уақтылы және сапалы орындалуын қамтамасыз етіп, алдағы жылдарда желілердің тозуын азайту үшін құжаттама дайындауы керек.
Жалпы, бүгінде республикада инженерлік инфрақұрылымды дамыту мәселелері алдыңғы қатарға шығып отыр. Дәл осы сектордың өсуі экономиканың барлық басқа салаларын, соның ішінде құрылыс пен өнеркәсіпті дамытудан асып түсуі керек екенін анық түсіну керек, өйткені кез келген жаңа нысан, мейлі ол тұрғын үй кешені немесе зауыт болсын, қажетті инфрақұрылыммен, инженерлік желілермен және энергия және сумен жабдықтау қуаттарымен қамтамасыз етілмесе, ешқашан пайдалануға берілмейді. Шын мәнінде, мемлекеттің болашағы мен қазақстандықтардың кейінгі ұрпақтарының әл-ауқаты инженерлік инфрақұрылымның жағдайы мен қуаттылығына тікелей байланысты.
Мемлекет өз тарапынан барлық қажетті шараларды қабылдады: олар ТМС-ны қаржыландыруды қамтамасыз етті, заңға тиісті өзгерістер енгізді, жөндеу жұмыстарын ұлғайту және жалақыны өсіру мүмкіндігін ашты. Ендігі жерде берілген мүмкіндіктерді дер кезінде пайдалану монополиялардың өздеріне байланысты.
Әзірге ТМС жұмысында белгілі бір сұрақтар мен шағымдар туындады. Айталық, 2021 жылы бақылаушы орган — ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитеті 2020 жылға арналған инвестициялық бағдарлама іс-шаралары мен тарифтік сметаларды іске асыру туралы ТМС есептерін қарады, орындалмағаны анықталды. ТМС міндеттемелерін орындау және нәтижелер бойынша жалпы сомасы шамамен 13,3 млрд теңгеге 300-ден астам ТМС-ге уақытша өтемдік тарифтер (УӨТ) бекітілді. 2022 жылы 2021 жылдың қорытындысы бойынша УӨТ мақұлданған ТМС қазірдің өзінде 336 болып, сомасы 14,1 млрд теңгені құрады. Яғни, монополиялық тәртіп бұзушылар көбейді. Қазіргі уақытта 2022 жылға арналған есептер қарастырылуда және бүгінгі күні УӨТ жалпы сомасы 5,6 млрд теңгеге 296 ТМС үшін мақұлданды. Жұмыс жалғасуда.
Бастапқы тақырыпқа қайта оралайық. ҚР ҰЭМ ТМРК жыл сайын инвестициялық бағдарламалар мен тарифтік сметалардың ТМС шараларының орындалуына талдау жасайды. Егер монополист белгілі бір міндеттемелерді орындамаса, мысалы, модернизациялау және дамыту бойынша тарифті алған кезде өзі қабылдаған немесе қандай да бір негізсіз кіріс алса, бұл комитет тарапынан УӨТ енгізуге әкеп соғады — осылайша тарифтері уақытша төмендетілген тұтынушыларға қаражат қайтарылады. ҚР ҰЭМ ТМРК азаматтардың құқықтарын осылай қорғайды.
дереккөз: https://energyprom.kz/ru/a/monitoring/tarifti-investiciya-ajyrbastau-badarlamasyny-oryndaluy
Мемлекет коммуналды нысандарды жөндеуге қаржы іздеп жатқанда, жүйелі түрде қарызын төлемеушілер еліміздің коммуналдық саласының жұмысына нұқсан келтіруде
Қазақстандағы коммуналдық инфрақұрылымның тозуы бұрыннан келе жатқан және жүйелі мәселе. Биыл көктемде ҚР президенті еліміздегі жылу электр станцияларының жартысынан көбіне қауіп төніп тұрғанын, кейбір қалалардағы тозу деңгейі 80%-дан асқанын атап өткен болатын. Республика бойынша жылу желілерінің орташа тозуы шамамен 54%-ды құраса, орталықтандырылған жылумен қамтамасыз етілген 80 қалада бұл көрсеткіш 75%-дан 92%-ға дейін.
Инвестиция тарту арқылы коммуналдық инфрақұрылымды жаңғырту үшін елімізде «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасының жүзеге асырылып жатқанын бұған дейін жазғанбыз.
Сонымен бірге, мемлекеттің күш-жігері мен табиғи монополиялар субъектілері (ТМС) мен оларды реттеуші органдардың іс-әрекеттерінен басқа, коммуналдық қызметтерді — энергия, жылу, сумен қамту және кәрізді тұтынушылардың қызмет ақысын уақытылы төлеуі де маңызды рөл атқаратынын түсіну қажет.
Бүгінгі таңда саладағы өте күрделі және шешімін таппаған мәселе — коммуналдық тұтынушылардың қарызының көптігі. 2023 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша, үш айдан асатын тұтынушылық дебиторлық берешектің жалпы көлемі 61,2 млрд теңгені құрады, оның 15,7 млрд теңгесі — халықтың, 45,6 млрд теңгесі — кәсіпорындардың қарызы.
Соның ішінде жеке тұлғалардың орталықтандырылған жылумен қамту қызметіне қарызы 4,9 млрд теңге, газбен қамту қызметіне — 1,7 млрд теңге, электр энергиясына — 4 млрд теңге, сумен қамту қызметіне — 3 млрд теңге, кәрізге — 2 млрд теңге. Заңды тұлғалардың жылумен қамту қызметіне қарызы 13,4 млрд теңге, газбен қамту қызметіне — 12,5 млрд теңге, электр энергиясына — 14,3 млрд теңге, сумен қамту қызметіне — 3,6 млрд теңге, кәрізге — 1,7 млрд теңгеге жетті.
Салыстырмалы түрде айтсақ: Кентау жылу электр орталығын толықтай жаңғыртуға 14 млрд теңгеден сәл аз ғана қаржы қажет. Бұл сомаға жылу беру маусымының басына дейін 4 қазандық жөнделіп, 6 км жылу магистралі ауыстырылды, жаңа жылға дейін тағы 4 қазандық, келесі жылы 14 км жылу магистралі мен 80 км ішкі желілер жаңартылады және ауыстырылады. Осындай ауқымды жаңғырту үшін қарыздың 23%-дан азы қажет, яғни қарызды толық өтегенде осындай бес ЖЭО-ны ретке келтіріп, Кентау сияқты бес қаланы жылу және электр энергиясымен үздіксіз қамтамасыз етуге болар еді және сонда да қаражат қалады.
Немесе, айталық, бұл қаражатқа 170 км жылу желілерін жөндеуге болатын еді, бұл үлкен көрсеткіш. Бұл жай ғана сан емес екенін ескерген жөн: коммуналдық сала кәсіпорындарының жоғалтқан қаражаты инженерлік инфрақұрылымның жұмысында тікелей көрініс табады. Бұл жасалмаған жөндеу жұмыстары, жаңартылмаған желі және қажетті жаңғыртудан өтпеген жабдықтар. Үлкен сомаларды ескере отырып, біз ұсақ, байқалмайтын кемшіліктер туралы емес, жүйелі мәселе туралы айтып отырмыз.
Қызмет ақысын төлемейтін тұтынушылардың кесірінен коммуналдық сектор зардап шегіп отыр. Оның үстіне мәселе жүйелі, ол биыл ғана туындаған жоқ және жылдарға созылып, өзектілігін сақтап отыр.
Инвестициялық қызметті уақтылы және толық жүзеге асыру тұтынушылардың коммуналдық қызметтерді төлеудегі тәртібіне айтарлықтай байланысты.
Осы аралықта мемлекет пен ТМС өз тарапынан «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасы бойынша елдегі инженерлік желілердің тозу деңгейін төмендету және жұмысын жақсарту бойынша жұмыс жүргізуде. Бұл жерде маңызды артықшылықты атап өткен жөн: 2023–2029 жылдарға арналған қазіргі бағдарламаның 2009–2015 жылдардағы кезеңінен айырмашылығы, ол тек электр энергиясын өндіру саласын ғана емес, сонымен қатар барлық коммуналдық қызметті қамтиды, оның ішінде жылумен, сумен қамту және кәріз бар.
Қазіргі таңда бағдарламаға 213 ТМС кіреді, оның 67-сі жылумен қамтуға, 45-і электрмен қамтуға, 51-і сумен қамтуға, 50-і су бұруға қатысты. Бұл кәсіпорындар үш санатқа бөлінеді: олардың 87-сі қызыл аймақта (тозу деңгейі 65%–70%-дан жоғары), 46-сы сары аймақта (тозу деңгейі 55%–65%) және 80-і жасыл аймақта (тозуы 55%-дан аз). 2029 жылдың соңына қарай бағдарламаның нәтижесінде қызыл аймақта бірде-бір кәсіпорын қалмауы керек, сары аймақта 63 және жасыл аймақта 150 ТМС болуы тиіс.
Өздеріңіз білетіндей, қазақстандықтарды жылумен, электр энергиясымен, сумен және басқа да коммуналдық қызметтермен үздіксіз қамтамасыз ету үшін еліміздегі тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық инфрақұрылымының қазіргі жай-күйін жаңарту қажет.
Сондай-ақ, осы саладағы еңбекақысы жылдар бойы көтерілмеген білікті мамандардың сыртқа кетіп жатқанын көріп отырмыз.
Осы мәселелерді шешу үшін министрлік «Тарифты инвестицияға айырбастау» бағдарламасын жүзеге асыруда. Оған сәйкес 2023-2029 жылдарға 62 мың шақырым инженерлік желілерді жаңғыртуға бағытталған шамамен 3 трлн. теңге инвестиция тарту көзделіп отыр.
Біздің есептеуіміз бойынша, бұл 2029 жылға қарай желілердің тозуын 20%-ке төмендетуге мүмкіндік береді.
Алдыңғы 2009-2015 жылдардағы «Тарифті инвестицияларға айырбастау» бағдарламасы энергетика саласы объектілерінің инвестициялық тартымдылығын арттыру арқылы электр энергиясын өндіруді дамытуға ғана бағытталған болатын.
Қазіргі бағдарламасының бағыты айтарлықтай кең. Мәселен, ол электр энергиясын өндіруді дамытуға ғана емес, сонымен қатар барлық коммуналдық қызметтерді тұтынушыға жеткізуге, яғни желілерді дамытуға бағытталған. Сонымен қатар, жаңа тарифтік саясатта тұтынушылардың мүдделерін қорғап, негізделген бағамен сапалы қызмет көрсету – басты назарда.
2023 жылы 5,8 мың км инженерлік желілерді жөндеуге шамамен 250 млрд. теңге сомасына инвестициялар тарту жоспарлануда.
Бұдан басқа, ағымдағы жылы электр энергиясын өндіруге тарифтің, кәсіпорын қызметкерлерінің жалақысының, тауарлық газдың көтерме бағасының және көмір, мазут, жанармай сияқты стратегиялық тауарлар құнының өсуі тарифтер деңгейіне әсер ететін қосымша факторлар болып табылады.
2023 жылдың екінші тоқсанында Министрлік ағымдағы жылдың 1 шілдесінен бастап тарифтер мен инвестициялық бағдарламаларды өзгертуге 212 өтінімді қысқа мерзімде бекітті.
Нәтижесінде, тұтынушылар мен кәсіпорындар мүдделерінің теңгерімін ескере отырып, коммуналдық қызметтер тарифтерінің өзгеруі қалыпты болып, орташа есеппен 10-30% құрайды.
Бұл ретте халықтың осал топтары коммуналдық төлемдер үшін шығындардың бір бөлігіне өтемақы беру есебінен әкімдіктердің коммуналдық қызметтерге ақы төлеу жөніндегі көмегіне сене алады.
Бүкіл инженерлік инфрақұрылымның тозу деңгейі:
1) қызыл аймақ;
2) сары аймақ;
3) жасыл аймақ болып үш тәуекелдік топқа топтастырылды.
Осылайша, жылумен жабдықтауда желілердің тозу деңгейі жоғары қызыл аймақтағы кәсіпорындар үшін инвестицияларды тарту басым тәртіппен жүзеге асырылады.
Жылумен жабдықтау саласында 27 кәсіпорын бойынша тозу деңгейі 65%-тен асады, оның ішінде 24 кәсіпорын үшін инвестициялық бағдарламалар бекітілді.
Аталған салаға ағымдағы жылы 112 млрд. теңге инвестициялау жоспарда бар.
Ағымдағы жылы күтілетін нәтиже ретінде желілердің тозуы 58%-тен 55%-ке дейін төмендеп, 2024 жылы қызыл аймақтан 6 кәсіпорын шығады деп көзделуде.
2 бөлмелі пәтер үшін жылу бойынша орташа есеп 1620 теңгеге немесе 20%-ға артады.
Электрмен жабдықтау саласында 19 кәсіпорын бойынша тозу деңгейі 70%-тен асады, оның ішінде 16 кәсіпорын үшін инвестициялық бағдарламалар бекітілді.
Аталған салаға ағымдағы жылы 92 млрд. теңге инвестициялау жоспарда бар.
Ағымдағы жылы күтілетін нәтиже ретінде желілердің тозуы 64%-тен 62%-ке дейін төмендейді деп күтілуде.
Орташа квитанция 660 теңгеге немесе 20%-ке ұлғаяды.
Сумен жабдықтау саласында 15 кәсіпорын бойынша тозу деңгейі 70%-тен асады, оның ішінде инвестициялық бағдарламалар 13 кәсіпорын үшін бекітілген.
Аталған салаға осы жылы 29,5 млрд. теңге инвестицияланады.
Ағымдағы жылы күтілетін нәтиже ретінде желілердің тозуы 63%-тен 58%-ке дейін төмендеп, 2024 жылы қызыл аймақтан 8 кәсіпорын шығады деп жоспарлануда.
Орташа пәтер квитанция 200 теңгеге немесе 25%-ке ұлғаяды.
Су бұру саласында 26 кәсіпорын бойынша тозу деңгейі 70%-тен асады, оның ішінде 23 кәсіпорын үшін инвестициялық бағдарламалар бекітілді.
Бұл саласында 2023 жылы 15,3 млрд. теңге инвестицияланады.
Ағымдағы жылы күтілетін нәтиже ретінде желілердің тозуы 74%-тен 71%-ке дейін төмендеп, 2024 жылы қызыл аймақтан 3 кәсіпорын шығады деп жоспарлануда.
2 бөлмелі пәтер үшін орташа есеп 220 теңгеге немесе 30%-ке ұлғаяды.
Осылайша, барлық коммуналдық қызметтер бойынша орташа есептің ұлғайы шамамен 3-4 мың теңгені құрайды.
Коммуналдық кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында «Табиғи монополиялар туралы» Заңның 22-бабына өзгерістер енгізілді. Атап айтқанда,
Бірінші – коммуналдық сала қызметкерлерінің, яғни сантехник, электрик, дәнекеушілердің жалақысын 50%-тен 100%-ке дейін көтеру. Осылайша, орташа жалақы сала мен өңірге байланысты 135 мың теңгеден 200-300 мың теңгеге дейін өседі. Бұл тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласындағы 200 мыңға жуық жұмысшыға әсер етеді.
Екіншісі – иесіз желілерді кезең-кезеңімен беру.
Осылайша, 25 мың шақырымнан астам коммуналдық желі сенімгерлік басқаруға және коммуналдық меншікке берілуі тиіс.
Қабылданған түзетулер коммуналдық кәсіпорындардың иесіз желілерді ұстауға және пайдалануға жұмсаған шығындарын өтеуге мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде тұтынушылардың қамтылуын арттыруға және көрсетілетін қызметтердің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Жоғарыда атап өтілгендей, жүргізіліп жатқан тарифтік реформа тариф құрудың бүкіл процесінің ашықтығы, есептілігі және жариялылығы қағидаттарына негізделеді.
Барлық іс-шаралар бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.
Табиғи монополиялар саласын реттеудің әрбір кезеңі «Монополист» электрондық базасында цифрландырылған.
Кәсіпорындардың сатып алулары да электрондық форматқа ауыстырылды.
Тұтынушылардың қаражатын мақсатты пайдалануды бақылау жұртшылық пен техникалық сарапшыларды тарта отырып қамтамасыз етіледі.
Тұтынушының құқығы бұзылған жағдайда, оған уақытша өтемдік тарифтер енгізілетін болады. Ал, табиғи монополиялар субъектілері әкімшілік жауапкершілікке тартылады.
Осылайша, коммуналдық төлемдер негізсіз көтерілген жағдайда, қаражат тұтынушыларға кейінгі шоттардағы қайта есептеу арқылы қайтарылады.
Тәуекелдерді басқару жүйесіне негізделген тексеру нәтижелері бойынша материалдар құқық қорғау органдарына және капиталдың алынуын бақылайтын басқа органдарға, соның ішінде Қаржы мониторингі агенттігі мен Қаржы министрлігіне берілуі мүмкін.
2023-2024 жылдың басым міндеттері келесіні қамтиды:
- инвестициялық бағдарламалар іс-шараларының уақтылы және сапалы орындалуын қамтамасыз ету;
- реттелетін коммуналдық қызметтерден инфляцияға салым дәлізінің сақталуын қамтамасыз ету;
- тұтынушылардың табыс деңгейін ескере отырып, «тұтынудың әлеуметтік нормаларын» енгізу;
- тарифтерді тоғыспалы субсидиялаудан біртіндеп бас тартуды қамтамасыз ету;
- тарифтердің негізсіз өсуіне жол бермеу және тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету.
Осылайша, Министрлік өз тарапынан жөндеу жұмыстарын жүргізуге дайындық шаралар қабылдады.
Енді бағдарламаны іске асыру практикалық тұрғыға көшті. Жергілікті атқарушы органдар тұрғын үй коммуналдық шаруашылық кәсіпорындарымен бірлесіп жөндеу жұмыстарын уақтылы және сапалы жүргізуді қамтамасыз етуі, сондай-ақ кейінгі жылдары желілердің тозуын азайту үшін құжаттама дайындауы қажет.