Еліміздегі мемлекеттік басқарудың жаңа мәдениеті «Ең алдымен адамдар» қағидатына негізделеді. Мұндағы басымдықтардың бірі – мемлекеттік қызметтің барынша үйлесімді үлгісіне көшу. Бүгінде Мемлекет басшысының мемлекеттік қызметті жаңғырту тапсырмасын жүзеге асыру аясында 4 заң қабылданып, бірқатар заңға тәуелді актілер дайындалды. Енді мемлекеттік қызметшілерге қойылатын талаптар күшейтіледі. Мемлекеттік қызметті заман талабына сай түбегейлі жаңғырту тек құқықтық-нормативтік құжаттарға өзгертулер енгізумен шектелмейді. Мұндағы басты міндеттің бірі – мемлекеттік қызметшінің кәсіби-тұлғалық болмысын жетілдіру. Ол үшін мемлекеттік қызметшіге саналы тұрғыда өзгеріс қажет. Бұл ниет қалаулары мен ұстанымдық қағидаттарын өзгерту талабын тудырады. Алда осы арнадағы жұмысты жандандыруды көздеп отырмыз.
Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайда: «Халқымыздың сана-сезімі, құндылықтары түбегейлі жаңаруы керек. Сонда ұлттың жаңа сапасы қалыптасады. Бір сөзбен айтқанда, барша еліміз жаңарады», деп саналы өзгеріске деген қажеттіліктің пісіп-жетілгенін айтқан болатын.
Өкінішке қарай, бүгінде мемлекеттік қызметшілердің Әдеп кодексінен өзге, олардың қоғамдағы болмысы мен тұлғасына қатысты саналы жаңғыруға бағытталған бірде-бір құжат жоқ. Сондықтан еліміздегі мемлекеттік қызметшілердің саналы тұрғыдан жаңғыруына ықпал ететін, олардың ұстанымдары мен құндылықтарын жүйелейтін арнайы Доктрина жобасын дайындауды қолға алдық. Онда мемлекеттік қызметшілердің қоғамның сұранысына жауап бере алатын мақсатты дағдылары, құндылықтық ұстанымдары топтастырылды. Бұл құжат мемлекеттік қызметшілердің саналы, рухани-адамгершілік тұрғыдан өзгеруіне түрткі болуға бағытталып, олардың мемлекеттік басқару жүйесіндегі қызметін сапалы түрде кәсібилендіруді көздейді.
Мемлекеттік қызметшілердің тұлғалық болмысын жетілдіруге қатысты әлемдік тәжірибені зерделегенде баршаға ортақ, әмбебап, үздік тәжірибе немесе қандай да бір үлгілі стандарттың жоқ екенін көреміз. Мәселен, белгілі бір елде тиімділігін көрсететін жүйе басқа елде тиімді болмауы мүмкін. Халықаралық тәжірибеден аңғаратынымыз – мемлекеттік қызметтің біртұтас және тиімді жүйесін құру әр елдің тарихи, мәдени, ұлттық және басқа да өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып жүргізілетіні. Сондықтан отандық мемлекеттік қызметшілердің тұлғалық болмысын жетілдіру өзге елдердің тәжірибесіне арқа сүйеп қана қоймай, еліміздің дәстүрлі-мәдени, әлеуметтік-тарихи факторларын, ұлттық құндылықтарын ескере отырып жүзеге асырылуы қажет.
Қазіргі біздің қоғам мемлекеттік қызметшілерден елдік және қоғамдық мүдделерге әділ және адал қызмет етуін, өз күш-жігерін, білімі мен тәжірибесін отанымыздың дамуына жұмсауын күтеді. Мемлекеттік қызметшінің тұлғалық жетілуі – тұтастай қоғам өзгеруінің алғышарты. Мемлекеттік қызметшінің тұлғалық болмысы қоғамға үлгі болуы қажет. Ол үшін мемлекеттік қызметші кәсіби, тұлғалық ізгі қасиеттерді бойына жинақтап, іс жүзінде оның нәтижесі көрініп тұруы керек.
Мемлекеттік қызметшінің күнделікті өмірі оның кәсіби қызметімен тығыз байланысты. Рухани мәдениет пен білім, алған тәрбие адамның тұлғалық болмысын құрап, нәтижесінде оның іс-әрекетіне ықпал етеді. Мұнда зұлымдық пен әділетсіздікке жол бергізбейтін ішкі бақылаушы – ар-ұжданның орны ерекше. Ардан аттамау – адамшылық бастауы. Ізгі қоғам туралы ұзақ ізденген данышпан ойшыл Әбу Насыр әл-Фараби ар-ұжданға жүгінген қоғамда заңдарға жүгінуге қажеттілік азаяды дегенге саятын тағылымды ой қалдырған. Бұл заңдарға жүгінуге жеткізбей, әр адамның ар-ұжданы деңгейінде көптеген сұрақтың шешімі бар екенін айтып отыр. Алдымен адам ішкі ар-ұждан заңдарын жетекшілікке алу керек. Сонда әркім өмір сүруге қажетті, жазылған сыртқы заңдарды бұзудан қорыққандықтан емес, адамшылық парызы үшін түзелу жолында болады. Бұл ой – бүгінгі саналы жаңғырудың да негізіне айналуға тұрарлық идея. Яғни ар-ұждан бақылауын күшейту – қазіргі қоғамдағы әр адамның тұлғалық болмысын жетілдіру бойынша саналы жаңғыруының басты шарты болуы керек.
Мемлекеттік қызметте жұмыс істеу адамнан оны саналы тұрғыдан сезінуді, шын ынта-жігерін, ең бастысы – ниет тазалығын талап етеді. Ел игілігі үшін адал, риясыз қызмет ететін мемлекеттік қызметші нағыз азамат және Отанды сүюдің үлгісі болуға лайық. Ол саналы адам ретінде өз-өзіне «мен өз өмірімді, өзім өмір сүріп отырған қоғамды, мемлекетті жақсарту жолында не істедім?» деген сұрақ қояды. Мемлекеттік қызметшіге тұлғалық болмысын жетілдіру үшін өз-өзіне есеп беру және өзін-өзі тану мәдениетін дамыту маңызды. Бұл жауапкершілікті арттыруға негіз болып, жақсы жаққа өзгеруіне жол ашады. Есеп алу айна тәрізді өзіне сырт көзбен қарап көруге мүмкіндік тудырып, қателіктермен жұмыс істеуге ынталандырады. Мемлекеттік қызметші өзінің кәсіби білімімен пайда келтірумен ғана шектелмей, сонымен қатар адамшылық тұрғыдан басқалар бой түзейтін үлгіге айнала білуі керек.
Мемлекеттік қызметшілердің бойынан Абай бейнелеген «Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» көрініс табуы қажет. Бұл қасиеттер мемлекеттік қызметшінің кәсіби және тұлғалық дамуына айтарлықтай ықпал ете алады. Абай «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, сонда толық боласың елден бөлек» деп осы үш қасиеттің адам бойынан көрініс табуын толысудың, кемел болудың басты шарты ретінде қараған. Ақыл мен қайрат жүрекке бағынуы керек деген байламға келген. Өйткені барлық мейірім, жанашырлық атаулы жүректен шығады. Ойшыл «Дүниеде түпкі мақсатың өз пайдаң болса – өзің шектеулісің» дейді. Өз басының қара қамын ғана ойламай, әрдайым елдік мұратты биік қоя білу, елге адал қызмет ету – адам бойындағы адамшылықтың бір көрінісі. Хакім отыз жетінші қара сөзінде тағы да «Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың, адамдықтың қарызы үшін еңбек қылсаң, Алланың сүйген құлының бірі боласың» деген. Абай ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұстауды «толық адамға» тән сипат ретінде қараған. Осы орайда, Мемлекет басшысының «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласындағы «Абайдың «Толық адам» концепциясы, шындап келгенде, өміріміздің кез келген саласының, мемлекетті басқару мен білім жүйесінің, бизнес пен отбасы институттарының негізгі тұғырына айналуы керек деп есептеймін», деген пікірі біздің қоғам үшін аса маңызды. Абай айтқан, «толық адам» мемлекеттік қызметшінің тұлғалық болмысын жетілдіруде негізгі бағдар болуы қажет.
Әрбір мемлекеттік қызметшінің халыққа сапалы қызмет етуі мемлекеттік қызметке кір келтіретін бюрократияға, формализмге, имитацияға және қызметтің декларативтілігі элементтеріне жол бермеуінен көрінеді. Саналы жаңғыру жолындағы маңызды қадамның бірі – халыққа адал ниетпен қызмет етуге деген ынта-жігерді арттыру. Бұған қоса ұлттық мүддені басым қою, мемлекеттік сана, әділдік, ашықтық, антқа адал болу – бұлар мемлекеттік қызметшілердің саналы тұрғыдан жаңғыруына септігін тигізетін ұстанымдар. Осылар мемлекеттік қызметшінің тұлғалық болмысынан көрініс тапқанда мемлекеттік аппараттың жаңаша сипатта дамуына серпін береді.
Мемлекеттік сана – мемлекетшіл болу, ұлттық мүдделердің мәнін түсіну. Президент айтқандай, әрбір мемлекеттік қызметші мемлекетшіл болуы керек. Мемлекеттік сана деңгейіне көтерілген адам үшін, мемлекет пен елдік мүдделер – қашанда алдыңғы орында. Бұл – тәуелсіздікті, аумақтық тұтастықты, жерді сақтау, табиғи ресурстарды, мәдени мұраны қорғау сынды іргелі құндылықтарды қабылдап, олармен біртұтас болуды білдіреді. Мемлекетшіл, мемлекеттік сана деңгейінде ойлайтын тұлғалар халық алдындағы жауапкершілікті сезінеді, ұлттық мүдделерге сәйкес ойлайды және әрекет етеді, елдің бүгіні мен болашағы үшін қам жейді. Елдің қамын ойлау – нағыз мемлекетшіл тұлғаға тән басты сипат.
Халқымыздың тарихында елдің болашағы үшін аянбай еңбек етіп, елге қызмет етудің тамаша үлгісіне айналған тұлғалар аз емес. Бұған көптеген мысал келтіруге болады. Мәселен, көрнекті Алаш қайраткері Ахмет Байтұрсынұлы «Ел – бүгіншіл, менікі – ертең үшін» деп өзінің жеке басынан ұлттық мүддені биік қойып, елдің қамы үшін еңбек етіп, шын мәніндегі мемлекетшіл тұлғаға айналған.
Мемлекеттік қызметшілер Отанға қызмет ету мәдениетін дәйекті түрде игеріп, жүзеге асыруы қажет. Елге қызмет ету әркімнің өзіне жүктелген міндетті шынайы және адал орындауынан көрінеді. Мемлекеттік сана деңгейіне көтерілу, ұлттық мүдделерді сақтау үшін тек білімді және құзыретті болу жеткіліксіз. Алаш қайраткері Әлихан Бөкейхан «Ұлтқа қызмет ету – білімнен емес, мінезден» деген. Бұл жерде мінез деп адамның ішкі рухын, адамдардың игілігі үшін елге қызмет етсем деген жүрек қалауын айтып отыр. Шәкәрім айтқандай, халыққа еңбек қылу – адамдық борышың.
Мемлекет басшысы өз Үндеуінде «Мемлекеттік қызметкерлер барынша ашық жұмыс жүргізіп, халыққа шынайы есеп беруі керек. Мемлекеттік қызмет дегеніміз – жеке бастың бақ-дәулетін арттыратын жер емес. Бұл – туған халқыңның алдында айрықша жауапкершілік арқалау деген сөз» дегенде осы адамдық борыштың өлшемі жайлы айтып отыр емес пе?
Мемлекеттік қызметшінің саналы жаңғыруына қажет басты ұстанымның бірі – әділдік. Әділдік – бұл адамға бағдарланған мемлекеттік басқару жүйесіндегі басымдық беріліп отырған негізгі қағида. Орта ғасыр ғұламасы Жүсіп Баласағұн «Құтты білік» шығармасында мемлекетті басқаруға қажет төрт қағиданы негіздеген. Соның ең басына әділетті қойған. Одан кейін дәулет, ақыл-парасат және қанағат. Әділдікті күнге теңеген. Бұл салыстырудың мәні: аспан жарығы барлығына бірдей, біркелкі, ешкімді алаламай нұрын төгетіні сияқты әділдік те күн тәрізді барлығына ортақ игілік.
Әділдіктің мәні – баршаға тең мүмкіндік қалыптастыру. Хакім Абай әділетті – барша ізгіліктің анасына теңеп, ынсап пен ұяттың әділеттен шығатынын айтқан. «Кімде-кімнің әділдігі жоқ болса оның ұяты да жоқ» деп, әділдікті ар-ұяттың өлшемі ретінде қараған.
Қазақ даласындағы әділдіктің символы – билер институты. Билердің әділдігі туралы әңгімелер, мақал-мәтелдер, олардың мемлекеттік ауқымдағы және күнделікті мәселелер бойынша шешім қабылдаудағы даналығы жайында тарихтан көптеген мысал келтіруге болады. Олардың әділдігіне қатысты «Қара қылды қақ жарған» сөз тіркесі қалыптасқан. Бұл әділ шешім шығарудың аса күрделілігі мен нәзіктігін, би төрелігін жүзеге асырудағы ерекшелікті білдіреді. Бабаларымыздан «Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» деген мәтел қалған. Әділ би жоғары шындықтан басқа ешкімге артықшылық бермейді.
Әділдік қағидатын сақтау моральдық-адамгершілік таңдаумен, шындықты таба білумен, объективті қорытынды жасай алумен байланысты. Күнделікті өмірде әр адам іс-әрекет жасамас бұрын ойланып, өзі қалағандай ғана емес, сонымен бірге өзін басқаның орнына қоя білуі керек.
Әділеттілік өмірде ешкімге де бөле-жара артықшылық бермейтін баршаға ортақ заңдылық күшіне ие тәртіпке сай әрекет етуден, өзіңізге басқалар қалай қарым-қатынас жасағанын қалағаныңыздай, басқа адамдармен солай қарым-қатынас жасаудан, басқа адамға жеке пайда табу құралы ретінде қарамаудан, жеке мүдделерге қайшы болса да, әділ шешімге кедергі жасамаудан көрініс табады. Әділетті қоғам құрудың негізгі факторларының бірі – мемлекетте заңдар мен құқықтың үстемдігін орнату.
Мемлекеттік қызметшінің саналы жаңғыруындағы басты ұстанымның бірі – ашықтық. Ашықтық – канцеляризмге, бюрократияға, сөзбұйдаға жол бермеу, кемшіліктер, олқылықтар орын алған жағдайда шынайы болу. Ашықтық халық пен мемлекеттік аппараттың арасындағы байланысты нығайтып, ауызбіршілікке жол ашады. Жұртшылық талабымен санасуды, маңызды мемлекеттік шешімдер қабылдау кезінде олардың пікірін ескеруді талап етеді. Ашықтықтан күтілетін нәтиже – қоғам тарапынан сенімге ие болу. Азаматтардың еркіндігі мен демократиялық ұстанымдар құрметтелетін қоғамда әртүрлі көзқарастар білдіруге тыйым салынбайды. Сондықтан пікір алуандылығына ашық, шешім қабылдауда әділ болу басты ұстанымға айналуы қажет.
Мемлекеттік қызметші өз өкілеттіктерін жүзеге асыру барысында азаматтардың қажеттіліктерін танып, олардың үніне құлақ асуы керек. Қабылданатын шешімнің заңдылық, объективтілік ережелеріне және мемлекет мүдделеріне сәйкес келуін ескерген жөн.
«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы ашықтық қағидатымен тығыз байланысты. Мемлекет басшысы «Біз адам мемлекет үшін емес, мемлекет адам үшін» деген негізгі қағиданы айқын ұстанамыз. Біздің қоғам «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» ұғымын үлкен үмітпен қабылдады. Сондықтан мемлекеттік қызметшілер әрбір азаматтың үмітін ақтауға және тілектерін ескеруге барынша күш салуға тиіс» деген сөзінде осы ашықтыққа үндейді.
Мемлекеттік қызметші үшін саналы жаңғырудағы тағы бір іргелі қағидат – мемлекеттік қызметке кіру кезінде беретін антқа адалдық. Ант ету – адамның жауапкершілікті ар-ұжданымен қабылдап алатын рухани-адамгершілік санаттағы салтанатты шара. Ол адамның ар-ұждан бақылауын іске қосып, өз міндетін саналы түрде түсінуді және айтылған сөздері мен жасайтын әрекеттері үшін моральдық жауапкершілікті қабылдауды білдіреді.
Адамзат тарихында антты бұзу, анттан аттау әрқашан айыпталып, мұндай әрекет адамның ар-намысы мен беделіне ойсырата зиян келтіріп отырған. Антты бұзу ел алдында айыпталумен қатар, сенім мен құрметтен жұрдай етеді. Антты қастерлеу, оған ерекше мән беру – халқымыздың болмысына тән қасиет. Халқымызда ант сөзіне қатысты «серт беру», «уәде», «серттесу» ұғымдары бар. Қазақ даласының салт-дәстүрлерін зерттеуші ғалымдар елімізде тағдырлы шешімдер қабылданғанда уағдаластықтарды сөз беру, уәделесу арқылы бекітетін ерекше дәстүрдің болғанын алға тартады. Бұл біздің қашанда антына адал халық болғанымызды білдіреді.
Антқа, берілген уәдеге адалдықты сақтай білу – өнегелі адамға, шын ерге тән қасиет. Анттан аттап кеткен адамдарға жұртшылықтың көңілі суып, олар жағымсыз кейіпке ұшырап отырған. Абайдың тілімен айтқанда «Ант ішіп күнде берген жаны құрсын», яғни сөзінде тұра алмайтын, уәделерін орындай алмайтын адам өз ар-ұжданын, жанын, адамдық қадір-қасиетін түкке тұрғысыз күйге түсіреді. Бұл оның адамдық мәнінің жоғалуына әкеледі.
Антқа адалдық «адамға бағдарланған» мемлекеттік басқару моделіндегі мемлекеттік қызметшілердің негізгі әдеп қағидаларының бірі – адалдық ұғымына етене жақын түсінік. Адалдық жария түрде айтылатын құндылықтық көзқарастардың іс жүзінде, шын мәнінде, жүзеге асырылуын білдіреді. Адал адам – бұл арлы адам.
Ата-бабаларымыз ар-абыройды баға жетпес құндылыққа балаған. Хакім Абай «Пайда ойлама, ар ойла» деп адам үшін ар-ұжданның бәрінен қымбат, бәрінен биік екенін айтып өткен. Ойшылдың осы сөзін әрбір мемлекеттік қызметші көкейіне құйып, өмірлік ұстанымына айналдыруға тиіс. Әр қызметші өз бойында жасаған іс-әрекеті үшін жауапты болуды жоғары мәдениет ретінде орнықтыруы керек.
Мемлекеттік қызметші жоғарыда айтылғандарды ескеріп, саналы өзгеріске бет бұрса, оның тұлғалық болмысының да уақыт талабына сай жаңа сипатта жаңғырары анық.
Түйіндей келе айтарым, саналы өзгеріс үшін біз бір нәрсені жақсы түсінуіміз керек. Ол – мемлекеттік қызметшілердің жоғары құндылықтарды ұстануы жазадан, сыннан немесе бақылаудан қорыққандықтан емес, өзінің ішкі ерік-жігерімен, ниет қалауымен орындалуы. Сонда ғана саналы өзгеріс іс жүзінде орын алмақ. Ал саналы өзгеріс – мемлекеттік қызметті сапалы жаңғыртудың негізі болмақ. Ең бастысы, бұл біздің жұмыс тәсіліміздің түбегейлі өзгеруіне жол ашады.
Дереккөз: https://egemen.kz/article/342201-memlekettik-qyzmet-dganha-kezenhdegi-manhyzdy-mindet
Қазақстан Республикасының «Ақпараттандыру туралы» Заңының (бұдан әрі – Заң) 7-1 бабының 20-1) тармақшасына сәйкес ҚР ЦДИАӨМ Ақпараттық қауіпсіздік комитеті мемлекеттік техникалық қызмет сараптамаларының негізінде инвестициялық ұсыныстарға және бюджеттік инвестициялардың қаржылық-экономикалық негіздемелеріне ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында қорытындылар береді, сондай-ақ мемлекеттік техникалық қызмет сараптамаларының негізінде .электрондық үкіметтің» ақпараттандыру объектісін құруға және дамытуға арналған техникалық тапсырмаларды ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестікке келіседі.
«Электрондық үкіметтің» ақпараттандыру объектісін құруға және дамытуға инвестициялық ұсыныстың (бұдан әрі – ИҰ), бюджеттік инвестициялардың қаржылық-экономикалық негіздемесінің (бұдан әрі – БИ ҚЭН) және техникалық тапсырманың (бұдан әрі – ТТ) ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігіне сараптамасы – бұл сараптама жүргізу сәтінде қолданыстғы ақпараттық қауіпсіздік (бұдан әрі – АҚ) саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен стандарттардың, сондай-ақ «электрондық үкіметтің» ақпараттандыру объектісінің қорғалу жағдайына ықпал етуге қабілетті басқа да талаптарға құрылымдық, желілік, бағдарламалық-техникалық шешімдердің және т. б. сәйкестігін бағалау жөніндегі жұмыстар кешені.
ИҰ, БИ ҚЭН сараптамасын жүргізу және ТТ келісу тәртібі Инвестициялық ұсыныстарға, бюджеттік инвестициялардың қаржылық-экономикалық негіздемелеріне ақпараттандыру саласындағы сараптаманы жүргізу қағидаларымен (бұдан әрі – сараптама қағидалары) және «Электрондық үкіметтің» ақпараттандыру объектілерін құруға және дамытуға арналған техникалық тапсырмаларды жасау және қарау қағидаларымен (бұдан әрі – ТТ жасау және қарау қағидалары) реттеледі.
Заңның 14 - бабы 1-тармағының 10) тармақшасына сәйкес «Мемлекеттік техникалық қызмет» АҚ мемлекеттік монополия саласына жататын сараптаманы жүзеге асырады.
ИҰ, ҚЭН немесе ТТ сараптамасы барысында жүзеге асырылатын тексерулерді талдау және бағалау нәтижелері бойынша ИҰ, ҚЭН немесе ТТ АҚ саласындағы ҚР НҚА және СТ талаптарына сәйкестігі/сәйкес еместігі туралы қорытынды қалыптастырылады және «электрондық үкіметтің» архитектуралық порталы арқылы жіберіледі.
«Ақпараттандыру, ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету салаларындағы мемлекеттік монополия субъектісі іске асыратын қызметтердің бағаларын бекіту туралыә Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2018 жылғы 23 қазандағы № 86/қе бұйрығына 1-қосымшаның нөмірінсіз кестенің 1-тармағына сәйкес 1 ТТ сараптамасын жүргізу құны 194093 теңгені құрайды, 1 ИҰ сараптамасының құны 166366 теңгені құрайды, 1 ҚЭН сараптамасының құны 194093 теңгені құрайды.
2022 жылы сараптама қызметі бойынша міндеттемелерді орындау шеңберінде 200 сараптама жүргізілді, оның ішінде 58 ИҰ сараптамасы және 142 ТТ сараптамасы жүргізілді.
2023 жылдың бірінші жартыжылдығында 125 сараптама жүргізілді, оның ішінде: 16 ИҰ, 3 ҚЭН, 106 ТТ.
Нормативтік-құқықтық актілерге сілтемелер:
-
- Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің «Инвестициялық ұсыныстарға, бюджеттік инвестициялардың қаржылық-экономикалық негіздемелеріне ақпараттандыру саласындағы сараптаманы жүргізу қағидаларын бекіту туралы» 2019 жылғы 29 маусымдағы № 144/НҚ бұйрығы. Сілтеме: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1900019015
- Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің «Электрондық үкіметтің» ақпараттандыру объектілерін құруға және дамытуға арналған техникалық тапсырмаларды жасау және қарау қағидаларын бекіту туралы» 2019 жылғы 29 маусымдағы № 143/НҚ бұйрығы. Сілтеме: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1900018950
- Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының «Ақпараттандыру, ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету салаларындағы мемлекеттік монополия субъектісі іске асыратын қызметтердің бағаларын бекіту туралы» 2018 жылғы 23 қазандағы № 86/қе бұйрығы. Сілтеме: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1800017630
Дербес деректерге қол жеткізуді бақылаудың мемлекеттік сервисі (бұдан әрі – ДҚБ сервисі) – азаматтың дербес деректеріне қол жеткізуге келісімін алуға немесе келісімді кері қайтарып алуға арналған сервис. ДҚБ сервисі дербес деректерге рұқсатсыз қол жеткізуден немесе таратудан қорғайды.
Келісім екі жолмен беріледі:
- азаматқа 1414-тен SMS-хабарлама жіберу арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретте SMS-хабарламаға жауап «511» – «ИӘ», 512 – «жоқ» дегенді білдіреді;
- ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкес аттестатталған (ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестікке сынақтар нәтижелері бойынша акт) жүйелер үшін биометрия, бейне сәйкестендіру, ЭЦҚ, бір реттік парольдер (OTP) арқылы.
ДҚБ сервисімен интеграциялау үшін «Smartbridge» платформасы арқылы өтінім беру қажет.
Қазақстан Республикасының «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» Заңының (бұдан әрі – Заң) 8-1-бабының 1-тармағына сәйкес меншік иелері және (немесе) операторлар, үшінші тұлғалар мемлекеттік органдардың және (немесе) мемлекеттік заңды тұлғалардың дербес деректер бар ақпараттандыру объектілерімен өзара іс-қимыл жасаған жағдайда, Заңның 9-бабының 1), 2), 9) және 9-2) тармақшаларында көзделген жағдайларды қоспағанда, дербес деректерді жинау және өңдеу процестеріне тартылған өздерінің ақпараттандыру объектілерінің мемлекеттік сервиспен интеграциялануын қамтамасыз етеді.
Қазіргі күні ДҚБ сервисімен 85 ақпараттық жүйе ықпалдасқан, оның ішінде: 36 АЖ – мемлекеттік, 9 АЖ – квазимемлекеттік, 40 АЖ – жеке.
Толығырақ ақпарат алу үшін келесі нормативтік-құқықтық актілермен танысу қажет:
- «Дербес деректерге қол жеткізуді мемлекеттік бақылау сервисінің жұмыс істеу қағидалары» Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2022 жылғы 29 сәуірдегі № 144/НҚ бұйрығы (Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 7 мамырда № 27963 болып тіркелді).
Сілтеме: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200027963
- «Дербес деректерге қол жеткізуді мемлекеттік бақылау сервисімен интеграциялау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің м.а. 2022 жылғы 8 шiлдедегi № 236/НҚ бұйрығы (Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 13 шiлдеде № 28786 болып тіркелді)
Сілтеме: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200028786
Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасын бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік көзделгенін («Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 79-бабы, бұдан әрі - ҚР ӘҚБтК) және дербес деректер қамтылған ақпараттық жүйелердің меншік иесінің немесе иеленушісінің, дербес деректер қамтылған базаның меншік иесінің және (немесе) операторының, сондай-ақ үшінші тұлғаның оларды қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырмауы немесе тиісті түрде жүзеге асырмауы үшін (ҚР ӘҚБтК 641-бабы), сондай-ақ жеке өмірге қол сұғылмаушылықты және Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік көзделгенін атап өтеміз (Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шілдедегі Қылмыстық кодексінің 147-бабы).
Бүгінгі таңда ақпараттандырудың белсенді дамуына байланысты ақпаратты сақтаудың, берудің және өңдеудің қолданыстағы жүйелерінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып отыр. Сонымен қатар, ақпарат объектілеріне зиян келтіруге бағытталған жүйелер де дамып келеді. Сондықтан ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, ең алдымен, тәуекелдердің алдын алуға және келтірілген залалды жоюға бағытталуы тиіс.
Ақпараттандырудың барлық объектілері оны құру, тәжірибелік және өнеркәсіптік пайдалану, дамыту және пайдалануды тоқтату кезеңдерінен өтеді. Бұл өнеркәсіптік пайдалануға енгізер алдында міндетті түрде ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін сынау рәсімінен өтетін ақпараттық жүйелерге де қатысты.
«Ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін сынау нәтижелері бойынша акт беру» мемлекеттік қызметі толығымен автоматтандырылған және «е-лицензиялау» веб-порталы арқылы көрсетіледі.
Субъектілер
- Мемлекеттік органдар
- Жергілікті атқарушы органдар
- Мемлекеттік заңды тұлғалар
- Квазимемлекеттік сектор
- АКИАМО
Объектілер
Ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін міндетті сынауға жататын сынақ объектілеріне:
1) «электрондық үкіметтің» ақпараттық-коммуникациялық платформасында құрылған және (немесе) орналастырылған бағдарламалық қамтылым (бағдарламалық өнім);
2) «электрондық үкіметтің» ақпараттық-коммуникациялық платформасы;
3) мемлекеттік органның, мемлекеттік заңды тұлғаның, квазимемлекеттік сектор субъектісінің интернет-ресурсы;
4) мемлекеттік органның, мемлекеттік заңды тұлғаның, квазимемлекеттік сектор субъектісінің ақпараттық жүйесі;
5) ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның аса маңызды объектілері;
6) мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстарды қалыптастыруға, мемлекеттік функцияларды жүзеге асыруға және мемлекеттік қызметтерді көрсетуге арналған мемлекеттік емес ақпараттық жүйе жатады.
Ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін сынау нәтижелері бойынша актіні уәкілетті орган (бұдан әрі - көрсетілетін қызметті беруші) береді.
Сынақ актісін алу үшін Сізге уәкілетті органға сынақ объектісінің иесі (меншік иесі) бекіткен сынақ объектісінің сипаттамалары туралы сауалнама-сауалнаманы қоса бере отырып, хаттамалардың толық жиынтығымен "Е-лицензиялау" веб-порталы арқылы онлайн өтінім жіберу қажет. Сынақтар актісіне енгізу үшін сынақтың жекелеген түрі бойынша хаттаманың қолданылу мерзімі хаттама берілген күннен бастап бір жылдан аспауға тиіс.
Көрсетілетін қызметті беруші өтініш келіп түскен күні оларды қабылдауды және тіркеуді жүзеге асырады (өтініш беруші Жұмыс уақыты аяқталғаннан кейін, Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес демалыс немесе мереке күндері жүгінген кезде өтініштерді қабылдау келесі жұмыс күні жүзеге асырылады).
Тыңдау туралы хабарлама мемлекеттік қызмет көрсету мерзімі аяқталғанға дейін кемінде үш жұмыс күні бұрын жіберіледі. Тыңдау хабардар етілген күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізіледі.
Тыңдау нәтижелері бойынша көрсетілетін қызметті беруші сынақтар актісін немесе мемлекеттік қызметті көрсетуден дәлелді бас тартуды береді.
Сынақ хаттамаларының оң нәтижелері кезінде өтініш он жұмыс күні ішінде қаралады, бір немесе бірнеше сынақ хаттамаларының теріс нәтижелері кезінде өтініш тіркелген күннен бастап он бес жұмыс күні ішінде қаралады.
Көрсетілетін қызметті беруші көрсетілетін қызметті алушының және қызмет беруші (қызмет берушілердің) өкілдерін талқылауға шақырады және олардың қатысуымен мынадай:
1) сынақ актісін беру туралы;
2) сынақ актісін беруден бас тарту туралы шешімдердің бірін қабылдайды.
«Электрондық үкіметтің» ақпараттық-коммуникациялық платформасының сынақтар актісі бір жылға жарамдылық мерзімімен беріледі.
Ақпараттандыру объектісінің жұмыс істеу жағдайлары мен функционалдығына өзгерістер енгізген кезде ақпараттандыру объектісінің меншік иесі немесе иеленушісі өзгерістерге әкелген жұмыстарды аяқтағаннан кейін көрсетілетін қызметті берушіге барлық жүргізілген өзгерістердің сипаттамасын және сынақтар объектісінің меншік иесінің немесе иеленушісімен бекітілген сынақтар объектісінің сипаттамалары туралы жаңартылған сауалнама-сұраулықты қоса беріп, хабарлама жібереді.
Толығырақ ақпаратты Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2019 жылғы 3 маусымдағы № 111/НҚ бұйрығынан таба аласыз. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2019 жылғы 5 маусымда № 18795 болып тіркелді. «Электрондық үкіметтің» ақпараттандыру объектілеріне және ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның аса маңызды объектілеріне жатқызылған ақпараттық жүйелерге олардың ақпараттық қауіпсіздік талаптарына сәйкестігіне сынақтар жүргізу әдістемесі мен қағидаларын бекіту туралы.
Қазақстан Республикасының цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі мүліктік және моральдық зиян келтіру үшін жеке тұлғалар туралы дербес деректері бар электрондық ақпараттық ресурстарды пайдалануды болғызбау, Қазақстан Республикасының заңдарында кепілдік берілген құқықтар мен бостандықтарды іске асыруды шектеу мақсатында келесіні хабарлайды.
Соңғы уақытта алаяқтардың азаматтардың дербес деректерін несиелерді ресімдеу үшін, соның ішінде әртүрлі тауарларды сатып алу үшін пайдалану жағдайлары жиілеп кетті.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 20 қаңтардағы № 18/669 Жарлығына сәйкес 2023 жылғы 19 наурызда Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауы өтеді.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауында байқаушылар тізімін қалыптастыру жөніндегі қызметпен айналысатын ұйымдарға Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасының талаптарына назар аударып, оларды сақтауы қажет деп санаймыз.
Жиналатын және өңделетін мәліметтердің арасында дербес деректер болғандықтан, оларды жинауды, өңдеуді «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 7-бабының 1-тармағына сәйкес меншік иесі және (немесе) оператор, сондай-ақ үшінші тұлға субъектінің немесе оның заңды өкілінің келісімімен жүзеге асыруға тиіс. Заңның 7-бабының 5-тармағында және 9-бабында көзделген жағдайлар.
Бұл ретте дербес деректерді сақтау Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан базада да жүзеге асырылуға тиіс (Заңның 12-бабының 2-тармағы).
Дербес деректерді шетелдік ақпараттандыру объектілері арқылы жинаған және өңдеген жағдайда, Заңның жоғарыда көрсетілген талаптарынан басқа, субъектінің немесе оның заңды өкілінің дербес деректерді трансшекаралық тасымалдау келісімін алуды қамтамасыз ету қажет (Заңның 16-бабы 3-тармағының 1) тармақшасы).
Бұдан басқа, меншік иесі және (немесе) оператор, сондай-ақ үшінші тұлға дербес деректерді қорғау жөнінде қажетті шаралар қабылдауға міндетті екенін атап өту қажет (Заңның 22-бабы).
Меншік иесінің және (немесе) оператордың, сондай-ақ үшінші тұлғаның дербес деректерді қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асыру тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 3 қыркүйектегі № 909 қаулысымен анықталған.
Заңның 8-бабының 2-тармағында (Заңның 24-бабы 1-тармағының 5) тармақшасында көзделген жағдайларды қоспағанда, субъектінің дербес деректерді жинауға, өңдеуге, жалпыға қолжетімді көздерде таратуға, үшінші тұлғаларға беруге және трансшекаралық тасымалдауға келісімін қайтарып алуға құқығы бар екенін атап өткен жөн, бұл дербес деректерді кейіннен жоюды білдіреді.
Дербес деректерді заңсыз жинау және (немесе) өңдеу, дербес деректерді қорғау жөніндегі шараларды сақтамау немесе тиісінше сақтамау жағдайында «әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 79-бабында және 641-бабы 1-бөлігінің 1) тармақшасында көзделген әкімшілік жауапкершілікке әкеп соғатынын атап өтеміз.