ПАРЛАМЕНТТЕ БӘСЕКЕЛЕСТІКТІ ДАМЫТУ БОЙЫНША ЗАҢНАМАЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ АЛТЫНШЫ ПАКЕТІ ТАНЫСТЫРЫЛДЫ
17 наурызда Парламент Мәжілісінде «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бәсекелестік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасының таныстырылымы өтті.
Бұл өзгерістер Мемлекет басшысының 2023 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру шеңберінде негізгі тауар нарықтарын монополиясыздандыру мақсатында әзірленді.
Заң жобасында 7 базалық бағыт айқындалған: тұрақты монополиялық құрылымы бар тауар нарықтарында — бұл баға бақылауын күшейту, тергеп-тексеру тиімділігін арттыру, заң бұзушылықтардың алдын алу; монополиядан арылту шеңберінде - тауар нарықтары мен бірігу жөніндегі мәмілелерді талдауды жетілдіру, кәсіпкерлікке мемлекеттің араласуын қысқарту.
Отын-энергетика кешені, көлік және байланыс нарықтары сияқты монополиялық тауар нарықтарындағы бағаларды бақылауды күшейту аясында нарықтың басқа қатысушыларының бағасынан асып кету қажеттілігі туралы талапты алып тастап, монополиялық жоғары баға белгілеу үшін тергеуге шығуды жеңілдету ұсынылады.
Халықаралық тәжірибе мен цифрлық нарықтардың әсерін ескере отырып, үстемдікті анықтаудың жаңа критерийлері енгізілуде. Монополиялық құрылымға байланысты табиғи монополиялар мен энергетикалық көмірдің технологиялық байланысты қызметтерінің бағаларын реттеуді енгізу көзделген.
Бұл ретте бәсекелестік тауар нарықтарындағы, оның ішінде азық-түлік нарықтарындағы, бөлшек сауда және қызмет көрсету нарықтарындағы бағалық бақылаудан реттеуден кезең-кезеңімен кету орын алады.
Тергеп-тексерулердің тиімділігін арттыру үшін тергеу тәжірибесінің әдістемесі мен жалпылауын енгізу ұсынылады. Монополияға қарсы тергеулер өз тиімділігін көрсетті, өйткені олардың нәтижелері бойынша бағаны төмендету және басқа да бұзушылықтарды жою бойынша шаралар қабылдануда. Бірыңғай әдістемені енгізу жүргізілетін тергеулердің біркелкілігін қамтамасыз етуге және олардың нәтижелілігін арттыруға мүмкіндік береді.
Ескерту құралдарын дамыту шеңберінде монополияға қарсы аудитті енгізу ұсынылады. Қазіргі уақытта Қазақстанда 5 мыңнан астам тауар нарығы жұмыс істейді, онда екі миллионнан астам тіркелген кәсіпкерлер жұмыс істейді. Кәсіпкерлік субъектілерінің бір пайызынан аспайтын қызметі монополияға қарсы орган бақылайды. Сондықтан заң бұзушылықтардың алдын алу құралдары ерекше маңызға ие болады. Монополияға қарсы аудит сияқты механизм бизнеске заң бұзушылықтарды өз бетінше анықтауға және жоюға мүмкіндік береді. Комплаенстың ішкі актілерін келісу оларға тиімді ескерту жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Заң жобасы сондай-ақ монополияға қарсы істер және өзге де құқық бұзушылықтар бойынша тұтынушыларға қаражатты қайтаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ұжымдық талап қою институтын енгізуді ұсынады. Бұл өте маңызды. Өйткені соңғы екі жылда мемлекет бюджетіне монополияға қарсы айыппұлдар түрінде 11 млрд теңге түсті, алайда тұтынушылар бірде-бір теңге алған жоқ.
Кәсіпкерлікке мемлекеттің қатысуын қысқарту бойынша жүргізіліп жатқан ауқымды жұмыс шеңберінде заң жобасында стратегиялық және әлеуметтік объектілерді қоспағанда, Мемлекеттік кәсіпорындарды құрудың бес жылдық мерзімін белгілеу көзделеді.
Бұл ретте кәсіпорындарды дамыту жоспарларында олардың тиімділігін бағалауға мүмкіндік беретін нысаналы көрсеткіштер белгіленетін болады.