КОНГЛОМЕРАТ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Конгломерат термині латынның "conglomerates" сөзінен шыққан, бір нәрсенің жиналуы немесе жинақталуы дегенді білдіреді.
Бұл кез-келген объектілердің біртұтас бірігуін білдіреді.
Айтылды:
Мемлекет басшысы 2022 жылғы 1 қыркүйектегі «Әділ мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» Жолдауында бір-бірімен байланысты нарық субъектілері экономикалық шоғырлануға рұқсат алуға міндетті екенін атап өтті және заңнамалық деңгейде «конгломерат» ұғымын айқындауды, конгломераттың барлық мәмілелеріне, оның ішінде нарықтық емес бағаларды қолдану белгілеріне мұқият тексеру жүргізуді қамтамасыз етуді тапсырды.
«Конгломераттың барлық мәмілелері, соның ішінде нарықтық емес бағаларды қолдану белгілері үшін мұқият тексерілуі керек.»
Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Қ. Тоқаев
Не істелді:
Конгломерат біртұтас бақылаудағы кәсіпорындардың, фирмалардың, несиелік мекемелердің салалық немесе технологиялық белгілері бойынша бір-бірімен байланысы жоқ әртараптандырылған корпорацияны білдіреді.
Белгілі конгломераттың бір мысалы - General Electric. Бастапқыда (XIX ғасырдың аяғынан бастап) бұл компания электроника шығарды. Кейіннен ол бизнесті энергетика, жылжымайтын мүлік, қаржы, БАҚ және денсаулық сақтау салаларында жұмыс істейтін өз фирмалары арқылы кеңейтті. Компания бірнеше бөлек бөлімшелерден тұрады. Олардың барлығы дербес әрекет етеді, бірақ бір-бірімен байланысты.
Әдетте, әлемдік тәжірибеде классикалық конгломераттың қызметі монополияға қарсы органдардың бақыланбайды. Өйткені конгломераттың құрамына кіретін компаниялар экономиканың әртүрлі, бір-біріне байланысты емес салаларында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырады және олардың бір топта болуы тиісті тауар нарықтарын бақылауға, оның ішінде айтарлықтай әсер етуге мүмкіндік бермейді, оның ішінде тауар айналымының жалпы шарттарына да.
Мемлекет басшысының тапсырмасын іске асыру үшін Агенттік монополияға қарсы реттеу тұрғысынан өзекті конгломерат ұғымын айқындау жөнінде түзетулер әзірледі, атап айтқанда конгломераттың мынадай анықтамалық белгілері айқындалды:
Біріншіден, тауар нарығында үстем (монополиялық) жағдайдың болуы (үлесі болмаса, субъект БҚДА қызығушылық танытпайды, өйткені ол «нарықтық билікке» ие емес);
Екіншіден, субъектінің іргелес тауар нарықтарында бір мезгілде болуы.
Анықтама: көрсетілген белгілердің арқылы Орталық Азия Электр Энергетикалық корпорациясы, Қазақстандық Коммуналдық жүйелер, сондай-ақ Самұрық-Энерго, ҚазМұнайГаз, Қазақтелеком, ҚТЖ сияқты ірі ұлттық компаниялар және өзге де компаниялар конгломераттардың жарқын үлгісі.
Мұндай конгломераттардың пайда болуы нарықтық шоғырланудың жоғары деңгейіне, тауар нарықтарына кіруге кедергілердің пайда болуына, мемлекет тарапынан таңдап қолдап-қолпаштау мен фаворитизмге әкеледі.
Шектеулі ресурстар мен инфрақұрылымды пайдалана отырып, компаниялардың монополиялық топтары басқа субъектілердің тиісті және сабақтас тауар нарықтарына қолжетімділігін шектейді.
Конгломерат ұғымынан басқа, Агенттік конгломераттардың тізімін, сондай-ақ олардың қызметіне талдау мен мониторинг жүргізуді ұсынды.
Осы мақсаттар үшін конгломераттар монополияға қарсы органның сұрау салуы бойынша тауарларды өндіру, өткізу көлемі, сату бағалары және (немесе) сабақтас тауар нарығында пайдаланылатын тауарларды өткізу кезіндегі шығындар мен пайда туралы ақпарат беретін болады.
Бұл ақпарат Кәсіпкерлік кодекстің 174-бабында белгіленген шектеулерді сақтау, атап айтқанда монополиялық жоғары (төмен) немесе Монопсониялық төмен бағаларды белгілеу, ұстап тұру, нарық субъектілерімен немесе тұтынушылармен объективті түрде негізделген себептерсіз тең мәнді келісімдерге әртүрлі бағаларды не әртүрлі шарттарды қолдану және т. б. тұрғысынан қаралатын болады.
Көрсетілген фактілер анықталған жағдайда монополияға қарсы орган Кәсіпкерлік кодекстің 226-бабына сәйкес ден қою шараларын қабылдайтын болады.
Бұдан басқа, БҚДА конгломераттарын құруды бақылауды қамтамасыз ету мақсатында Кәсіпкерлік кодекстің 205-бабына бірігу және «сіңіру» кезіндегі бәсекелестіктің жай-күйіне талдау жүргізу бойынша түзету ұсынылды.
Қазіргі уақытта бұл түзетулер мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдарда келісу рәсімдерінен өтіп жатыр.