БҚДА АЛҚА ОТЫРЫСЫ: ЭЛЕКТР ЭНЕРГЕТИКАСЫ НАРЫҒЫН МОНОПОЛИЯЛАУ. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫН БІРЫҢҒАЙ САТЫП АЛУШЫ БОЛА МА?
2023 жылғы 3 ақпанда Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі өткен жылғы жұмыс қорытындылары бойынша кеңейтілген алқа жиынын өткізді. Отырыс офлайн форматта М. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті алаңында өтті. Оған ҚР Президенті әкімшілігінің, қоғамдық ұйымдардың, қауымдастықтардың өкілдері және БҚДА-ның барлық аумақтық бөлімшелерінің басшылары қатысты.
ҚР Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің Төрағасы М. Т. Омаров алқа отырысында Электр энергетикасы нарығын монополияландыру және оның салдарын азайту бойынша қабылданып жатқан шаралар туралы хабарлады.
Қазақстанда электр энергиясын өндірудің жаңа қуаттарын құруға және жұмыс істеп тұрғандарын жаңғыртуға инвестициялар тарту қажеттілігіне байланысты электр энергиясын Бірыңғай сатып алушының тұжырымдамасы іске асырылатын болады.
Электр энергетикасы нарығын монополиялау Сауда-саттықты ұйымдастыруға, энергияны бөлуге және бірыңғай сатып алушының қызметіне байланысты жаңа тәуекелдер туғызады.
Осылайша, электр қуатымен Сауда-саттықты талдау станциялар арасында бәсекелестік күрестің жоқтығын көрсетеді. Өткен сауда-саттықтың қорытындысы бойынша бір Степногорск станциясын қоспағанда, барлық 23 станция рұқсат етілген ең жоғары бағамен (590 мың тг/МВт) өтінімдер ұсынды.).
Бұған Самұрық-Энерго тобына кіретін ГРЭС-1 Мемлекеттік станциясы тарапынан бәсекелестіктен бас тарту фактісі ықпал етті, ол сауда-саттыққа қатысушылардың соңғысы қолда бар қуаттың тек 48% -сата отырып, өтінім берді.
Осы факт бойынша сауда-саттық нәтижелері электр энергиясын өндірушілер арасындағы картельдік сөз байласу белгілерінің болуы тұрғысынан зерделенеді.
Сондай-ақ, монополияға қарсы органның ЖЭК-тен қуат пен электр энергиясын бірыңғай сатып алушының қызметіне қатысты сұрақтары бар.
Егер ЖЭК-тің электр энергиясын сатып алуды ұйымдастыру жөніндегі қызметтердің құнын мемлекет қоғамдық маңызы бар нарық субъектісінің қызметі ретінде реттеліп отырса, онда қуаттылықты Бірыңғай сатып алушы ретіндегі қызметтердің құнын мемлекет реттемейді.
Сонымен қатар, станциялар арасында бөлінбеген қуат тұтынушыларының қалдықтарын оператор компанияның қаржылық кірісі ретінде қарастырады, бұл табыс салығының 20% өндіріп алуға әкеледі. Демек, қуат тұтынушылары табыс салығын ұстай отырып, қаражатты толық қайтармайды.
Сонымен қатар, заңнамада қуатты тұтынушылар ретінде әрекет ететін энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың өздері алынған қаражатты электр энергиясының түпкі тұтынушыларына – халыққа және кәсіпкерлерге қайтару жөніндегі міндеттемелері жоқ.
Бірыңғай сатып алушының қуатты тұтынушылардың қаражатын олар қайтарылғанға және олар бойынша сыйақы алғанға дейін депозиттерге орналастыру тәжірибесі қалыптасты.
Сауда-саттықты картелизациялау, электр энергиясын бөлу кезінде және оператордың қызметінде теріс пайдалану тәуекелдерін ескере отырып, монополияға қарсы орган өткізілетін сауда-саттықтың ашықтығын қамтамасыз ету, баға ұсыныстары мен нәтижелерін, жабдықтаушы ұйымдар арасында электр энергиясын бөлу өлшемшарттарын жариялау, бірыңғай сатып алушы қызметтерінің құнын реттеу және тұтынушыларға қаражаттың толық қайтарылуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдайды.