Жазаны қатаңдату әйелдер мен балаларға қатысты құқық бұзушылықтар үшін
2024 жылғы 15 сәуірде ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы тұруға бағытталған заңға қол қойды.
Жалпы заңда 15 заңнамалық актіге, оның ішінде жеті кодекс пен сегіз заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу көзделген.
Заң кәмелетке толмағандарға қатысты күш көрсету және қатыгездікпен қарауға байланысты қылмыстар туралы істер шеңберінде тараптардың татуласу мүмкіндігін жоққа шығарады.
Басқа жаңалықтардың ішінде - тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына көмек көрсететін отбасын қолдау орталықтарын құру және буллинг (басқа балаларды қорлау/қорқыту) үшін әкімшілік жауапкершілік.
Сондай-ақ білім беру мекемелері енді құқық қорғау органдарына балаларға немесе балаларға қарсы жасалған қылмыстар туралы хабарлауға міндетті.
Сонымен қатар, заңға отбасылық-тұрмыстық жанжалдардың алдын алу және агрессорды бірден үйден шығып, құрбандарға жақындамау үшін дереу қорғау туралы норма енгізу мүмкін болмады. Заңға сәйкес, ол сот шешіміне дейін сол пәтерде тұра алады.
Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодекске жаңа тармақшалар қосылды, мемлекеттік отбасы саясатын қалыптастыру бойынша басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган болып табылады.
Отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша «111» байланыс орталығы іске қосылды, ол ақпараттандыру саласындағы уәкілетті органмен айқындалған және отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша ақпараттық-анықтамалық, ұйымдастырушылық, психологиялық қызмет функцияларын орындайды.
Сондай-ақ, кодекс отбасын қолдау орталықтарының мәртебесі мен функцияларын айқындайтын жаңа баппен толықтырылды.
Отбасын қолдау орталықтары аудандардағы және қалалардағы аудандардағы жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі жергілікті атқарушы органдардың жанынан құрылады немесе ұйымдастырылады.
Отбасын қолдау орталықтары:
мемлекеттік отбасылық саясат шараларын, оның ішінде неке мен отбасын сақтау, отбасылық жанжалдарды шешу жөніндегі шараларды іске асыру;
өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдарды (отбасыларды) мемлекеттік органдардың өз құзыреті шегінде, оның ішінде ықпалдастырылған модель арқылы қолдаумен қамту жөніндегі жұмысты үйлестіру;
өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдарға (отбасыларға) әлеуметтік, заңдық және психологиялық қолдау көрсетуге жәрдемдесу;
тұрмыстық зорлық-зомбылық белгілері бар адамдарға бір айға дейінгі мерзімге олардың уақытша тұру мүмкіндігімен қолдау көрсету;
мемлекеттік отбасылық саясаттың бағыттары мен шаралары туралы ақпараттық-түсіндіру жұмысын;
мемлекеттік отбасы саясатын іске асыру, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу мәселелері бойынша жергілікті атқарушы органдармен, ұйымдармен, волонтерлермен, консультативтік-кеңесші органдармен өзара ic-қимыл жасау;
мемлекеттік отбасылық саясат үрдістерінің мониторингі мен талдауы;
өз құзыреті шегінде халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі жергілікті атқарушы органның үйлестіруімен білім беру, денсаулық сақтау, ішкі істер органдарының қатысуымен өмірлік қиын жағдайда жүрген адамдарды (отбасыларға) ерте анықтау және қолдау көрсетуді ұйымдастыру жөніндегі ұтқыр топтардың жұмысын ұйымдастыру;
тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу жөніндегі өзге де шараларды іске асыру жатады.
Отбасын қолдау орталықтары өз қызметін мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жүзеге асырады.
Отбасын қолдау орталықтарының қызметін үйлестіруді және әдістемелік басшылықты мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
Отбасын қолдау орталықтары бюджет қаражаты және ҚР заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен қаржыландырылады.
67-1-бап «111» байланыс орталығының жұмысын айқындайды.
«111» байланыс орталығы отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша ақпараттық-анықтамалық консультациялар, ұйымдастырушылық, психологиялық көмек көрсетеді, келіп түскен өтініштер бойынша орталық мемлекеттік органдарды, жергілікті атқарушы органдарды хабардар етеді және азаматтарға өтініштердің орындалу мәртебесі туралы ақпарат береді.
Ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган:
«111» байланыс орталығының қызметін ұйымдастырады және қамтамасыз етеді;
111 байланыс орталығы қызметінің және оның орталық мемлекеттік органдармен, жергілікті атқарушы органдармен өзара іс-қимылының қағидаларын әзірлейді және бекітеді.
Орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдар отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзара іс-қимыл жасайды және «111» байланыс орталығына өтініштерді қарау қорытындысы бойынша қабылданған шаралар туралы ақпарат береді.
Қылмыстық кодекс
Қылмыстық кодексте 3-бап кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылыққа байланысты қандай қылмыстар болып табылатынын айқындайтын тармақпен толықтырылды.
«Жас балаларды» деген сөздер «он алты жасқа толмаған адамдарды» деген сөздермен ауыстырылды.
Түзетулер сондай-ақ қамауға алу кәмелетке толмағандарға, жүкті әйелдерге, жас баласы бар немесе оны тәрбиелеп отырған әйелдерге, жас баланы жалғыз өзі тәрбиелеп отырған еркектерге, 58 жастан асқан әйелдерге, 63 және одан жоғары жастағы еркектерге, бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі бар адамдарға тағайындалмайды және жазаны ауыстыру тәртібімен қолданылмайды.
98-3-бап қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның мінез-құлқына ерекше талаптар белгілейді.
Осылайша, қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп танылған адамның мінез-құлқына 3 айдан 1 жылға дейінгі мерзімге психологиялық көмек көрсетуді көздейтін ерекше талаптар, сондай-ақ толық көлемде немесе бөлек тыйым салу белгіленуі мүмкін:
жәбірленушінің еркіне қарамастан, жәбірленушіні іздестіруге, қудалауға, оған баруға, ауызша, телефон арқылы сөйлесуге және онымен, оның отбасының кәмелетке толмаған немесе әрекетке қабілетсіз мүшелерін қоса алғанда, өзге де тәсілдермен байланыс жасауға;
атыс қаруы мен қарудың басқа да түрлерін сатып алуға, сақтауға, алып жүруге және пайдалануға;
алкогольдік ішімдіктерді, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды пайдалануға құқылы.
Сонымен қатар, зорлық-зомбылық қолданып қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамның мінез-құлқына ерекше талаптар белгіленген кезде жәбірленушіні және оның отбасы мүшелерін күзету және қорғау үшін сот ерекше жағдайларда 30 тәулікке дейінгі мерзімге зорлық-зомбылық қолданып қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға жәбірленушімен бірге тұруға тыйым салу түріндегі құқықтық ықпал ету шарасын қолдануға құқылы.
Бұл ретте сотталған адамның не оған қатысты сотқа дейінгі тергеу тараптардың татуласуына байланысты тоқтатылған адамның мінез-құлқына қойылатын ерекше талаптардың қолданылу мерзімі кезінде оған айына бір реттен төрт ретке дейін профилактикалық әңгімелесу үшін ішкі істер органдарына келу міндеті жүктелуі мүмкін екендігі ескеріледі.
108-1-бап денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру 200 АЕК (738 400 жылы 2024 теңге) мөлшерінде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не 200 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не 50 тәулікке дейінгі мерзімге қамауға алуға жазаланады.
Дене ауруына ұшыратқан, бірақ денсаулыққа жеңіл зиян келтірмеген ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттері үшін 80 АЕК (295 360 теңге) мөлшерінде айыппұл салу не сол мөлшерде түзеу жұмыстары не 80 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тарту не 25 тәулікке дейінгі мерзімге қамауға алу көзделген.
16 жасқа толмаған адамдарға жыныстық сипатта қастандық жасағаны үшін 200 АЕК-ке дейінгі мөлшерде түзеу жұмыстары не 200 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тарту не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз 50 тәулікке дейінгі мерзімге қамауға алу түріндегі жаза белгіленді.
Өзін-өзі өлтіруді насихаттау 200 АЕК айыппұл түріндегі жазаны немесе сол мөлшердегі түзеу жұмыстарын көздейді.
Жәбірленушіге азап келтіру мақсатында ерекше қатыгездікпен, қорлықпен жасалған күш қолдану арқылы дене немесе психикалық азап келтіру, егер бұл денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соқпаса, 1 мыңға дейінгі мөлшерде түзеу жұмыстарына жазаланады. АЕК (3 692 000 теңге) не 600 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға, не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Еңбек кодексі
Еңбек кодексіне тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерге арнаулы әлеуметтік қызмет көрсететін ұйымдарда болған кезеңде қызметкерге жалақысы сақталмайтын, бірақ күнтізбелік 30 күннен аспайтын демалыс беруге міндетті екендігі туралы түзету енгізілді.
Жалақысы сақталмайтын демалыс ұзақтығын көрсете отырып және арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету туралы шарттың көшірмесін ұсына отырып, қызметкердің жазбаша хабарламасы негізінде беріледі.
Әлеуметтік кодекс
Әлеуметтік кодексте өмірлік қиын жағдай дегеніміз - адамның өмірін объективті түрде бұзатын, ол өз бетінше еңсере алмайтын жағдай деген ұғым белгіленеді.
Бұл ретте кодекске өмірлік қиын жағдайға тап болған адамдарды (отбасыларды) ерте анықтауды көздейтін бап қосылды.
Уәкілетті мемлекеттік орган өмірлік қиын жағдайда жүрген адамдарды (отбасыларға) ерте анықтау және қолдау көрсетуді ұйымдастыру (білім беру, денсаулық сақтау, ішкі істер органдары) бойынша субъектілердің қатысуымен, оның ішінде интеграцияланған модель арқылы ұйымдастыру-практикалық іс-шаралар кешенін үйлестіреді деп көзделеді.