Үш буынды модель

Үш буынды модель

Өткен жылдың 1 қыркүйегінде Мемлекет басшысы өзінің "Қазақстан Жаңа нақты ахуалда: іс-қимыл уақыты" атты Қазақстан халқына Жолдауында елде өкілеттіктерін нақты бөле отырып, үш буынды модельді енгізуді тапсырды.

Үш буынды модель барлық дамыған елдерде қолданылады. Бұл модельде үш Байланыс қылмыстық процеске жауап береді: полиция, прокуратура және сот.

Бұл құрылымдар арасындағы өкілеттіктер нақты анықталған.

Қылмыстық процестің үш буынды моделін енгізу проблемаларын болдырмау мақсатында оны қабылдау алдында бүкіл ел бойынша іске асырылған пилоттық жоба өткізілді. Жоба аясында прокурордың негізгі іс жүргізу шешімдерін енгізу және келісу жүйесі сыналды. Үш буынды модельге көшу сотқа дейінгі тергеп-тексеру тәсілдері мен прокурорлардың да, тергеушілердің де ұйымдастырушылық тұрғыдан дағдыларын өзгертуді талап етеді.

Осыған байланысты, Бас прокуратура сотқа дейінгі тергеп-тексерудің барлық органдарымен бірлесіп, қылмыстық процестің толыққанды үш буынды моделіне кезең-кезеңімен көшуді бастады.

Қылмыстық процесте азаматтардың құқықтарын қорғауды күшейту мақсатында заңнамаға тиісті өзгерістер енгізілді, Мәселен, 2020 жылғы 31 желтоқсаннан бастап қылмыстық іс жүргізу кодексіне заңнамалық түзетулер заңды күшіне енген күні барлық тергеу және прокуратура органдары қылмыстық іс бойынша негізгі шешімдерді электрондық келісуге көшті.

Енді прокурорлар қылмыстық істер бойынша негізгі іс жүргізу шешімдерін келіседі және бекітеді.

Бұл қылмыстық процестің толыққанды үш буынды моделіне көшу кезеңі.

Үш буынды модель-бұл әртүрлі органдардың 3 негізгі тапсырманы орындауы:

  1. қылмыстық құқық бұзушылықты анықтау, жолын кесу, қатысы бар адамдарды анықтау, дәлелдемелерді жинау және бекіту – сотқа дейінгі тергеу органдары;
  2. жиналған дәлелдемелерге тәуелсіз баға беру, Негізгі іс жүргізу шешімдерін қабылдау, сотта айып тағу және ұстау – прокуратура;
  3. жаза тағайындау, тергеу әрекеттерін санкциялау және сотқа дейінгі тергеу органдары мен прокуратураның әрекеттері мен шешімдеріне шағымдарды қарау – сот.

Мұндай шектеу негізсіз заңсыз шешімдерден қорғайтын құқық қорғау кедергілерін тудырады. Үш буынды жүйенің әр кезеңі іс сотқа кірмес бұрын өтуі керек сүзгі ретінде қызмет етеді.

Бұл қылмыстық істі ашық жүргізуге мүмкіндік береді. Азаматтардың конституциялық құқықтарының бұзылуы азайды, іс-әрекеттердің қайта саралануы қысқарды. Прокурорлық қадағалауды жүзеге асырудың тиімділігі артты, статистикалық деректермен айла-шарғы жасау фактілері жойылды.

Солтүстік Қазақстан облысы Тайынша ауданының прокуратурасы