ESG-тәсіл: ресурстарды ұтымды пайдаланудан орнықты дамуға

Тұрақты дамудың қазіргі заманғы әлемдік тәжірибесі жиі ESG (Environmental, Social, Governance) қағидаттарына негізделеді. Бұл тұжырымдама кәсіпорындардың қызметін қаржылық көрсеткіштер арқылы ғана емес, сондай-ақ олардың қоршаған ортаға, әлеуметтік салаға және корпоративтік басқару жүйесіне әсері арқылы кешенді бағалауды көрсетеді. Жаһандық сын-қатерлер - климаттың өзгеруі, табиғи ресурстардың сарқылуы, бизнестің ашықтығына қоғамның талаптарының өсуі жағдайында ESG енгізу тиімді басқарудың қажетті элементіне айналады.

ESG мәні және құрамдастары

1. Environmental (Экология және қоршаған орта)

Бұл блок кәсіпорынның табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға және қоршаған ортаға теріс әсерді төмендетуге қатысты саясатын қамтиды. Мұнда мыналар кіреді:

парниктік газдар мен ластаушы заттардың шығарындыларын азайту;
қалдықтармен тиімді жұмыс істеу, «айналмалы экономика» (тұйық цикл экономикасы) қағидаттарын енгізу;
суды ұтымды пайдалану және энергия үнемдеу;
экологиялық таза технологияларға инвестициялар.

Осылайша, Е көрсеткіші кәсіпорынның табиғат қорғау саясатының қағидаттарын өзінің өндірістік қызметіне қаншалықты ықпалдастыратынын көрсетеді.

2. Social (Әлеуметтік жауапкершілік)

Әлеуметтік аспектілер ұйымның қызметкерлермен, серіктестермен және қоғаммен өзара іс-қимылын көрсетеді. Негізгі критерийлердің ішінде:

еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы стандарттарын сақтау;
әділ еңбек жағдайлары, қызметкерлер үшін тең мүмкіндіктер;
әлеуметтік маңызы бар жобаларды қолдау және жергілікті қоғамдастықтарды дамыту;
халықтың өмір сүру сапасын арттыруға қосқан үлесі.

Осылайша, S - бұл тек әлеуметтік тұрақтылықтың ғана емес, сонымен қатар компанияның ұзақ мерзімді бәсекеге қабілеттілігінің көрсеткіші.

3. Governance (Корпоративтік басқару)

ESG басқару аспектілері шешім қабылдау жүйесін және компания қызметінің ашықтық деңгейін сипаттайды. Бұл топқа:

сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың болуы;
корпоративтік бақылау және аудит жүйесін қалыптастыру;
іскерлік этика қағидаттарын сақтау;
кәсіпорынның қызметі туралы шынайы және толық ақпаратты жариялау.

Тиімді корпоративтік басқару тәуекелдерді азайтуға, инвесторлар мен серіктестердің сенімін нығайтуға, сондай-ақ бизнестің дағдарысқа тұрақтылығын арттыруға мүмкіндік береді.

Халықаралық контекст

Жаһандық деңгейде ESG 2030 жылға дейінгі кезеңге БҰҰ бекіткен Тұрақты даму мақсаттарын (Sustainable Development Goals, SDGs) іске асырумен тығыз байланысты. ESG негіздерін қалыптастыратын түйінді құжаттар:

Парниктік газдар шығарындыларын азайтуға және жаһандық жылынуды шектеуге бағытталған климат жөніндегі Париж келісімі (2015 ж.).
Жаһандық есеп беру бастамасы (Global Reporting Initiative, GRI) - тұрақты даму саласындағы корпоративтік есептерді дайындауға арналған халықаралық стандарттар.
Табиғат қорғау қызметін басқарудың бірыңғай тәсілін қамтамасыз ететін ISO стандарттары (мысалы, экологиялық менеджмент бойынша ISO 14001).

Бүгінде ірі инвесторлар мен халықаралық ұйымдардың көпшілігі ынтымақтастық туралы шешім қабылдау кезінде ESG-факторларды ескереді. Мұндай практиканы енгізбейтін компаниялар инвестицияларға және халықаралық нарықтарға қолжетімділігін біртіндеп жоғалтады.

Қазақстан үшін маңызы

Айтарлықтай табиғи-ресурстық әлеуетке ие Қазақстан үшін ESG енгізу тұрақты экономикалық дамудың маңызды шарты болып табылады. Үкімет бекіткен «Таза Қазақстан» тұжырымдамасы кәсіпорындарды ресурстарды ұтымды пайдалану туралы есептерді жариялауға ынталандыру қажеттігін атап көрсетеді. Бұл:

экологиялық ақпараттың ашықтығын арттыру;
табиғат пайдаланудың бірыңғай стандарттарын қалыптастыру;
бизнес қызметіне қоғамның сенімін нығайту;
ESG бұрыннан қалыпты болып табылатын халықаралық нарықтарға кірігуге кәсіпорындарды дайындау.

Кәсіпорындар үшін практикалық қадамдар

ESG-тәсілді енгізу үшін кәсіпорындарға:

Ағымдағы процестерді бағалау. Экологиялық аудит жүргізу, ресурстарды тұтыну деңгейін, шығарындылар мен қалдықтардың көлемін анықтау.
ESG стратегиясын әзірлеу. Қоршаған ортаға әсерді қысқарту, әлеуметтік саясатты дамыту және корпоративтік басқаруды жетілдіру жөніндегі мақсаттарды айқындау.
Мониторинг және есеп беру жүйесін қалыптастыру. Есеп дайындау үшін халықаралық әдістерді (GRI, ISO, SASB) пайдалану, нәтижелерді ашық түрде жариялау.
Қызметкерлердің біліктілігін арттыру. Қызметкерлерді экологиялық тұрақтылық және корпоративтік жауапкершілік мәселелеріне оқыту ұзақ мерзімді тиімділікті қалыптастырады.
Серіктестікті дамыту. Мемлекеттік органдармен, үкіметтік емес ұйымдармен және жергілікті қоғамдастықтармен өзара іс-қимыл тәжірибе алмасуға және нәтижелілікті арттыруға ықпал етеді.

Перспективалар

ESG-тәсілді енгізу Қазақстан кәсіпорындары үшін бірқатар артықшылықтарды ашады:

инвестициялық тартымдылықты арттыру;
халықаралық қаржы нарықтарына қол жеткізу;
қоғам тарапынан бедел мен сенімді нығайту;
энергия тиімді технологиялар есебінен экологиялық тәуекелдер мен шығындарды төмендету.

Мемлекет үшін ESG кеңінен енгізу экологиялық тұрақтылықты арттыруды, әлеуметтік тұрақтылықты нығайтуды және халықтың ұзақ мерзімді мүдделеріне бағдарланған қазіргі заманғы экономиканы қалыптастыруды білдіреді.

Осылайша, ESG - бұл жай ғана жаңа аббревиатура емес, бизнестің, қоғам мен мемлекеттің болашағын айқындайтын стратегиялық бағдар. Қазақстанда ESG-қағидаттарын іске асыру орнықты даму мақсаттарына қол жеткізуге және елдің әлемдік экономикалық кеңістікке табысты кірігуіне маңызды қадам болады.