СҚО-дағы экологиялық проблемалар және оларды шешу жолдары туралы ақпарат

Қазіргі уақытта Солтүстік Қазақстан облысындағы экологиялық жағдай тұрақты.

СҚО-да экологиялық проблемаларды тиімді шешу және экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында «2020-2025 жылдарға арналған Солтүстік Қазақстан облысының экологиялық проблемаларын кешенді шешу жөніндегі жол картасы» (бұдан әрі – Жол картасы) әзірленді, оны ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі бекітті және облыс әкімімен келісілді. Жол картасына сәйкес экологиялық жағдайды кезең-кезеңмен жақсарту жеті бағыт бойынша жоспарланған:

1. Атмосфераға ластаушы заттар эмиссиясын қысқарту;
2. Жасыл белдеуді дамыту, көгалдандыру және көркейту;
3. Қалдықтарды басқару;
4. Су ресурстарын реттеу;
5. Радиоактивті ластану;
6. Жер қойнауын пайдалануға;
7. Қоршаған орта жағдайына мониторинг.

Бүгінгі таңда Солтүстік Қазақстан облысында 4 экологиялық проблема бар.

1. Облыста пайдаланылған уран кен орындарының болуы. СҚО аумағында 6 (алты) игерілген уран кен орындары мен кеніштер орналасқан (Айыртау ауданында – Грачев, Косачинное, Дергачевское; Ғ.Мүсірепов ат. ауданында – Шоқпақ, Ақан-Бұрлық, Тоқсан би ауылына жақын орналасқан атауы жоқ кеніш).

• қазіргі уақытта аудан әкімдіктері Ғ. Мүсірепов ат. және Айыртау ауданының уран кеніштері коммуналдық меншікке қабылданып, ауылдық округ әкімдіктерінің балансына бекітілді.

Топырақтың, ауаның, судың радиациялық өлшеулерін жүргізуге алдын ала 1,233 млн. теңге қажет болады, бұл сома 2021 жылға арналған аудан бюджетінде жоспарланған.

Баланс ұстаушылар бұрынғы уран кеніштерінің аумағында қорғаныс жабындарын, қоршауларды қалпына келтіру және ескерту белгілерін орнату бойынша жұмыстарды жүргізуге ЖСҚ дайындауы қажет.

2. Петропавл қ. ҚТҚ полигонын пайдалану мерзімінің шектелуі. Қатты тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинау, сұрыптау және өңдеу мәселесі. Облыс аудандарында рәсімделген, заңдастырылған ҚТҚ полигондарының болмауы, стихиялық қоқыстардың пайда болуы.

2024 жылы Петропавл қаласының қатты тұрмыстық қалдықтар полигоны үшін қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат беру мерзімі аяқталады. Қазіргі уақытта полигонның толымдылығы 80%-дан астамын құрайды.

Петропавл қаласының әкімдігі қазіргі заманғы жаңа полигон салу үшін жаңа жер учаскесін айқындап, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған полигонды рекультивациялауды жүргізуі қажет.

Облыс бойынша 303-ке 456 ҚТҚ орналастыру объектісі (АЕМ-де шартты түрде ұйымдастырылған қоқыс үйінділері), оның ішінде жер актілері және 15-ке рұқсат беру құжаттамасы бар. Аудан орталықтары мен ірі елді мекендерде ҚТҚ-ның жаңа заманауи полигондарын ресімдеу және салу қажет.

Облыс аудандарында қалдықтарды жинау және шығару, сұрыптау, қайта өңдеу, көму жүйесі, сондай-ақ жалпы коммуналдық қалдықтарды басқару инфрақұрылымы нашар дамыған. ҚТҚ-ны бөлек жинауға арналған контейнерлер және қайталама шикізатты қабылдау пункттері жоқ, қоқысты сұрыптау кешендері мен станциялары жоқ, бірқатар аудандарда қалдықтарды есепке алу жоқ. Аудан әкімдіктері ҚТҚ-ны бөлек жинауды енгізу бойынша шаралар қабылдауы қажет.

Тиісті инфрақұрылымның және қалдықтарды шығару мен кәдеге жаратуды жинау жүйесінің болмауы апатты рұқсат етілмеген қоқыс үйінділерінің жүйелі түрде түзілуіне әкеп соғады. 2021 жылғы маусымда ғарыштық мониторинг құралдары бойынша 191 санкцияланбаған стихиялық полигон және 33 белгіленген шекараны бұза отырып анықталған, барлығы 224 полигон оның ішінде:

Петропавл қаласында – 60, Қызылжар ауданында – 135, Аққайың ауданында – 9, Есіл ауданында – 3, Мамлют ауданында – 17.

3. Есіл өзенінің жайылмасында орналасқан Новоишимское, Явленка, Бескөл ауылдарындағы кәріз желілері мен тазарту құрылыстарының тозуы, Мамлютка, Булаев, Сергеевка, Тайынша шағын қалаларында кәріз жүйелерінің болмауы. Облыс аудандарында барлық стандарттарға сай келетін заңдастырылған сарқынды су жинағыштардың болмауы.

Қазіргі уақытта облыста шағын қалаларда, сондай-ақ ауылдық елді мекендерде су бұру проблемасы бар. Бүгінгі күні 13 ауданның су бұру желісі орталықтарының тек 4-інде ғана бар (Новоишимское, Явленка, Бескөл, Саумалкөл), ал кәріздік тазарту құрылыстары (КТҚ) Саумалкөл ауылында ғана бар. Барлық су бұру желілері кеңес заманында салынған және тозуы жоғары.

3 жыл ішінде (2018-2020 жылдар) жобаны іске асыруға 1 938,7 млн. теңге бағытталды. Ағымдағы жылы жұмыстарды жалғастыруға 207 млн. теңге бөлінді. Қазіргі уақытта жобалық-сметалық құжаттама түзетуден өтіп, сараптамаға жолданды.

Жергілікті бюджет қаражаты есебінен КТҚ (Сергеевка қ.) құрылысы бойынша жоба әзірленді. Уақытша мораторийге байланысты жоба бойынша одан әрі шаралар қабылданбайды.

Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Құрылыс және ТКШ істері комитетінің (ИИДМ) атына Сергеевка қаласында кәріз тазарту құрылыстарын салуға мораторийді алып тастау туралы өтінішпен хат жолданды. «Нұрлы Жер» мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жауап алынды (ҚР Үкіметінің 2019 ж. 31.12. № 1054 қаулысы) барлық ауылдарды сумен жабдықтау қызметтерімен 100% қамтамасыз еткеннен кейін ірі ауылдық елді мекендердің су бұру жүйелерін салу және реконструкциялау мәселелері шешілетін болады. Сондай-ақ, ең алдымен, облыстың шағын қалаларында және Есіл өзенінің бойында орналасқан аудан орталықтарында кәріз желілері мен тазарту құрылыстарын салу қажет.

4. Петропавл қаласы бойынша атмосфералық ауаның күкіртсутегімен ластануы. Атмосфералық ауадағы күкіртсутегінің ШРК артуының негізгі көзі «Қызылжар су» ЖШС балансындағы «Биопруд» сарқынды су жинақтағышы болып табылады.

2017 жылдың тамыз айынан бастап кәріздік тазарту құрылғыларына түсетін ағынды сулардан қалқыма бөлшектерді жоюға бағытталған механикалық тазарту жұмыстары іске қосылды. Механикалық тазарту жинақтағыш тоғандарда тұндыру және булану жолымен ағынды суларды кейіннен табиғи биологиялық тазартуға дайындайды. Тазартудың толық схемасы (механикалық және биологиялық) іске қосылғаннан кейін қала аумағына күкіртсутектің иісінің түсу қаупі айтарлықтай азаяды.

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің тапсырмасына сәйкес Қазақстанда КТҚ салу және реконструкциялау жөніндегі бірыңғай жоба іске асырылуда.

Бастапқыда Петропавл қаласы 2021 жылы іске асырыла бастаған жобаны іске асырудың екінші кезеңіне кіреді деп жоспарланған болатын. Алайда, «ТКШ ҚазОрталығы» АҚ өкілдерінің ақпараты бойынша, қазіргі уақытта жобаны іске асыру тұжырымдамасы өзгерді, облыс орталығында жобаны қаржыландыру тетігі пысықталуда.

«Қызылжар су» ЖШС күкіртсутегінің шығарылуын азайту үшін Петропавл қаласынан едәуір үлкен қашықтықта орналасқан «Горький» жинағыш-тоғанға жинақталған сарқынды суларды айдау есебінен «Биопруд» жинақтағыш-тоғанындағы су деңгейі кезең-кезеңімен төмендеп келеді. Сақтау тоғанындағы су деңгейінің төмендеуі тұндыру процестерін және «Биопруд» жинақтаушы тоғанында төменгі тұнбаның пайда болуын азайтуға мүмкіндік береді.

Кәріздік тазарту құрылыстарын қайта жаңартудың 4-кезеңін аяқтау, су жинақтаушы тоғанды жиналған түптік тұнба шөгінділерінен тазарту, сарқынды суларды тазарту кезінде биологиялық тазартудың қосымша сатыларын қолдану қажет.