Сырымбет мекенi, XIX ғасыр

Қысқаша анықтама: Сырымбет қонысы 19 ғасырдың ағаш сәулет ескерткiшi, Уәлихановтардың рулық иелiгi-қазақ ханы Абылайдың тiкелей ұрпақтары. 1824 жылы 30 сәуiрде Император Александр I жарлығымен Уәли ханның жесiрi Айғанымға (Шоқан Уәлихановтың әжесi) қоныс салынды.

Аңыз: Уәлихановтардың қонысы XIX ғасырдығы орыс дворян игiлiктерiн еске түсiредi. Бұл жайдан-жай емес. Қоныс 1824 жылы 30 сәуiрде Император Александр I жарлығымен және Батыс Сiбiр генерал-губернаторы П. Капцевичтiң бұйрығы бойынша Уәли ханның жесiрi Айғанымға салынды (Шоқанның әжесi). Дана және көреген Айғаным отырықшы өмiрiдiң артықшылықтарын сол кезден- ақ түсiнiп, қыстауды орыс инженерлерiнiң сәулеттiк жобасы бойынша тұрғызған.

Болашақ резиденцияның орны кездейсоқ таңдалған жоқ. 1822 жылдың күзiнен бастап Сырымбет жерi Шоқан Уәлихановтың әжесi, орта жүз ханы Уәлидiң жесiрi Айғанымның тұрақты қыстауы болып саналады. Осы жерде болған сәттен Сырымбеттiң таңқаларлық әсемдiгiн түсiнесiң. Тауларды бойлай өскен қарағайлар ауылды желден қорғап қана қоймай, әдемiлiгiмен көздiң жауын алады.

Ш.Уәлихановтың балалық, жастық шағы осы әжесiнiң қонысында өттi. Болашақ ұлы ғалымның қалыптасуына үйдегi шығармашылық орта оң әсерiн тигiздi. Әжесiнiң арқасында қоныс тек қыстау ғана емес, сонымен қатар көрнектi ақындар, қызықты адамдар жиналатын орталыққа айналды.

Иелiк толық құлдырау мен өрттi бастан кешiрдi. Өрттенiп кеткен кешендi қайтадан қалпына келтiрдi. Дегенмен, кеңестiң билiктiң алғашқы жылдарында қайтадан жаңғырылып, құрылыс материалдары басқа ғимараттарды салуға жұмсалды. 1993 жыл қоныстың екiншi ашылу жылы болып саналады. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Үкiмiмен тарихи резиденция толығымен жөнделдi. Дәлiрек айтқанда, қайтадан тұрғызылды. Қоныстың ашылу салтанатына Сырымбетке үш елдiң президенттерi: Қазақстан Республикасы- Нұрсұлтан Назарбаев, Өзбекстан — Ислам Каримов, Қырғызстан — Асқар Ақаев келдi. Кейiнiрек мемлекеттiк «Мәдени мұра» бағдарламасы қарсаңында тұрғын үй және мешiт жөнделiп, ағаш шарбақ, қақпалар, есiктер мен терезелер ауыстырылды.

Орналасқан жерi: СҚО, Айыртау ауданы, Сырымбет ауылынан оңтүстiк-шығысқа қарай 3 шақырым жерде

Ақпарат көзi: Уалиханова усадьба // Северо-Казахстанская область. Энциклопедия. — Издание 2-е, дополненное. — Алматы: Арыс, 2006. — С. 559. — 672 с.
Казахская ССР: краткая энциклопедия / Бас ред. Р.Н. Нұрғалиев. — Алма-Ата: Бас ред. Казахской советской энциклопедии, 1991. — Т. 4: Язык. Литература. Фольклор. Искусство. Архитектура. — С. 534.
Қазақ КСР Министрлер кеңесiнiң 1982 жылғы 26 қаңтардағы N 38 қаулысы «Қазақ КСР республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткiштерi туралы»