Меню
Жалпы мәліметтер
Алматы қаласы-еліміздің ең ірі қаласы, республиканың оңтүстік-шығысында Іле Алатауы тауларының солтүстік етегінде және Тянь-Шаньның солтүстік жотасында орналасқан. Қаланың координаттары шығыс ендікте -77° және солтүстік ендікте - 43°. Жер аумағы 683,5 км2 шамасында.
Алматы халық саны бойынша Қазақстанның ең ірі қаласы және өңірі болып табылады, қалада 2023 жылғы 1 қаңтарда 2 161 695 адам тұрады. Халық тығыздығы бір шаршы километрге 3163 адам.
Алматы қаласының этникалық құрылымында қазақтар басым, олардың үлесі 62,4%, орыстар – 20,5%, ұйғырлар – 5,4%, корейлер – 1,8%, татарлар – 1,5%, әзірбайжандар – 0,9%, украиндар – 1%, басқа ұлт өкілдері – 6,5%.
Әкімшілік бөліну
Алматы қаласы 8 ауданнан тұрады: Алатау, Алмалы, Әуезов, Бостандық, Жетісу, Наурызбай, Медеу, Түрксіб.
Қала тарихы
Алматы қаласы орналасқан аумақ ежелгі заманнан бері түрлі тайпалар мен халықтардың белсенді өмірінің орны болған. Дәл осы жерде бір кездері сақтар өмір сүрген, олардың қорғандарын археологтар қаланың маңында және тіпті аумағында тапқан.
Алматының қазіргі тарихы 1854 жылы Ресей империясының билігі осы аумақта Верный деп аталатын әскери бекініс салу туралы шешім қабылдаған кезде басталды.
1921 жылы Кеңес өкіметі кезінде Верный қаласы Алматы қаласы болып өзгертілді, өйткені бұл аймақ өткен уақытта Алматы деп аталды.
1929 жылы осы уақытқа дейін Қызылорда қаласында болған Қазақ АССР астанасы көшірілді, 1936 жылдан бастап Алматы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының астанасы болды. 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Алматының тарихи атауын қайтарып алған Алматы жас мемлекеттің астанасы болды.
Бұл атақты 1997 жылы Астанаға берген Алматы соған қарамастан еліміздің Негізгі ғылыми, мәдени, өндірістік және қаржы орталығы болып қала береді, оған бару Қазақстанның барлық қонақтары үшін таптырмас саяхат жасау жері болып табылады.
Табиғи-климаттық жағдайлар
Алматы Қазақстанның оңтүстік-шығысында Іле Алатауы тауларының етегінде орналасқан.
Алматының климаты – континентальды. Жалпы қаланың температуралық режимі қыс мезгіліндегі салыстырмалы түрде жоғары температура есебінен Қазақстан бойынша орташа деңгейден әлдеқайда жұмсақ. Бұл ретте ауаның орташа температурасы +10 С-қа тең, бұл Астананың көрсеткіштерінен едәуір жоғары.
Жылына орта есеппен 600-650 мм жауын - шашын түседі, негізгі максимум сәуір-мамыр айларында болады. Тұрақты қар жамылғысының пайда болуының орташа күні 5 қарашадан 30 желтоқсанға дейін болып саналады. Қардың орташа еру күні 15 наурыздан кейін. Жылына 50-70 күн қалада және оның айналасында тұман байқалады.
Экономика
Алматы-Іле Алатауының бөктерінде орналасқан Қазақстанның ең ірі мегаполисі. Алматы қаласы еліміздің ғылыми, мәдени, тарихи, өндірістік және қаржы орталығы болып табылады.
2021 жылғы Жалпы өңірлік өнім көлемі 15 000,1 млрд. теңгені құрады және 2020 жылмен салыстырғанда 6% - ға өсті. Бұл ретте ЖІӨ-дегі үлес 17,9% - құрады.
2021 жылдың қорытындысы бойынша ішкі өңірлік өнім құрылымында ең көп үлес салаларға тиесілі: сауда (34,6%), қаржы және сақтандыру қызметі (9%), жылжымайтын мүлікпен операциялар (8,5%). Бұл салалар қала экономикасының 52,1% құрайды.
2022 жылдың қорытындысы бойынша өнеркәсіп 9,6% - ға өсті, оның көлемі 1 717,3 млрд.теңгені құрады. Бұл ретте өсім өңдеу өнеркәсібі есебінен 1 487,3 млрд. теңгеге дейін қамтамасыз етілді, ол 2021 жылмен салыстырғанда 13% - ға ұлғайды.
Қалада 9,2 мың өнеркәсіптік кәсіпорын тіркелген. Өнеркәсіп көлемінің төрттен бірінен астамын құрайтын негізгі кәсіпорындар «Hyundai Trans Kazakhstan» ЖШС, «Рахат» АҚ, «Қазферросталь» ЖШС, «Еуразиан Фудс Корпорэйшн» АҚ болып табылады.
2022 жылы көтерме сауданың 6,6% - ға және бөлшек сауданың 5,2% - ға ұлғаюы есебінен сауда 6,2% - ға өсті. Саудада 45,6 мың кәсіпорын тіркелген. Негізгі сауда нысандары-Dostyk Plaza, Mega, Atakent Mall, Mart, Magnum, Small, Toimart, Interfood, қаланың 52 базары.
Шағын және орта кәсіпкерлік Алматы қаласы экономикасының іргетасы болып табылады. Мәселен, 2021 жылдың қорытындысы бойынша ЖӨӨ-дегі ШОК ЖҚҚ үлесі 51,4%, жұмыспен қамтылғандар саны 628,7 мың адамды немесе қала экономикасында жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 70% - дан астамын құрады. Барлық ШОБ субъектілерінің өнім шығаруы 10 481,7 млрд. теңгені құрады.
Алматы жоғары инвестициялық тартымдылығымен ерекшеленеді, бұл қалада көптеген жетекші халықаралық компаниялардың болуымен расталады. 2022 жылдың қорытындысы бойынша негізгі капиталға инвестициялар көлемі 1 400,6 млрд.теңгені құрады, өсім 12% – ға (ҚР - 7,8%, Алматы-ҚР-да 2 орын), оның ішінде жеке меншік есебінен 15,3% - ға, оның көлемі 1 170,5 млрд. теңгені құрады.
«Fitch Ratings» агенттігі Алматының рейтингін «ВВВ» деңгейінде растады (тамыз 2022 ж.). Жоғары кредиттік рейтинг Алматыдағы қолайлы инвестициялық ахуалды және өзінің қаржылық міндеттемелерін орындау мүмкіндіктерін растайды.
Мәдениет
Алматы Қазақстанның мәдени астанасы мәртебесін сақтап отыр. Тарихи тұрғыдан маңызды оқиғалардың орталығында бола отырып, еліміздің ең ірі қаласы бола отырып, Алматы мәдени даму идеяларын қалыптастыруды және трендтерді белгілеуді жалғастыруда.
Сонымен, іс-шаралық туризмді дамыту мақсатында жыл сайын классикалық, джаз және этникалық музыканың халықаралық фестивальдері өткізіледі. Spirit of Tengri, оркестрлер фестивалі, Көктөбе Opera, Алма Fest және т. б. танымал болды.
Алматы-еліміздің шығармашылық, креативті қоғамдастығы өкілдерінің көпшілігінің тұратын жері. Қалада 14 шығармашылық одақтың бас кеңселері орналасқан, олардың арасында суретшілер, жазушылар, композиторлар, дизайнерлер, сәулетшілер және басқа да бірлестіктер бар.
Алматыда 29 мұражай, 33 кітапхана, 19 театр, 21 кинотеатр бар. Мұнда Қазақстандағы ең танымал мәдени көрікті жерлер, соның ішінде Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар мұражайы (https://almatymuseum.kz/yhlasa/), Абай атындағы Қазақ ұлттық опера және балет театры (https://www.gatob.kz/), Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік мұражайы (https://csmrk.kz/), Ә. Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы (https://gmirk.kz/ru/), Алматы мұражайы (https://almatymuseum.kz/), ҚР Ұлттық кітапханасы (https://nlrk.kz), Алматы қаласы орталықтандырылған кітапхана жүйесі (http://almatylibrary.kz/), М. Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театры (https://auezov-theatre.kz/ru) және т. б. шоғырланған.
Қала аумағында 161 тарих және мәдениет ескерткіші, оның ішінде 33 республикалық және 128 жергілікті маңызы бар ескерткіштер орналасқан. Мемлекеттік галереялармен қатар жеке өнер галереялары мен эксперименталды театрлар дамуда, олардың арасында «Артишок» эксперименталды театры», «Бункер Арт-пана», «Жас Сахна», Esentai gallery, Kazarian Art center, Art Lane, Aspan gallery және т. б. галереялар бар.
Туризм
Жеті өзен аңғарындағы ең көне қалалардың бірі - Алматы қаласы біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында арабтарға, қытайларға, парсыларға, гректерге жақсы таныс болған. Ғасырлар бойы мұнда Ұлы Жібек жолының әр түрлі және көркем керуендері-Шығыс пен Батыс мәдениеттері арасындағы байланыстырушы жол болды.
Алматы Орталық Азиядағы ең дамыған мегаполис болып табылады және Қазақстанға келген әрбір екінші шетелдік туристті тартады. Бірегей табиғи орналасуы, бай тарихи мұрасы және көпмәдениеттілігі арқасында қала туризмді, атап айтқанда тау - кен, іскерлік, оқиға, мәдени және спорттық туризмді кешенді дамыту үшін әлеуетке ие болды.
Жоспарланған іс-шараларды іске асыру сапалы туристік инфрақұрылымды қалыптастыруға және қонақжайлылық пен сервис деңгейін арттыруға, нәтижесінде туристер санын арттыруға мүмкіндік береді.
Алматының туристік әлеуетті дамыту бөлігіндегі басты артықшылығы мегаполистің тау кластеріне 20 минуттық қолжетімділікте орналасуы болып табылады. Әлемде осындай орналасқан 10-ға жуық қала бар. Сонымен қатар, тікелей бәсекелес қалалардың ешқайсысы (Баку, Қазан, Тбилиси, Ереван және Ташкент) мұндай артықшылыққа ие емес.
Алматылықтар мен Оңтүстік елорда қонақтарының иелігінде-5 стадион, ипподром, бірегей мұз айдыны бар «Медеу» биік таулы спорт кешені бар. Алматының орталық стадионы 32 мың көрерменге арналған. Оның жанында жеңіл атлетика манежінің ғимараты және жақсы жабдықталған қысқы жүзу бассейні бар.
Туристік инфрақұрылымды жақсарту мақсатында таулы жерлерде 1000 км-ден астам таулы жаяу маршруттар цифрландырылды, сондай-ақ 7 кемпинг аймағы құрылды. Барлық цифрланған маршруттар 2GIS және View Ranger платформаларында қол жетімді.
Осы маршруттар бойы ақпараттық стендтер, көрсеткіштер, қалқандар, ақпараттық бағаналар, орындықтар мен арбалар орнатылды. Барлық навигациялық стендтерде QR кодтары бар, онда туристер маршруттың күрделілігімен, оның ұзақтығымен және өту уақытымен таныса алады.
Туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін таулы аймақтың шалғай учаскелерінде 15 тау саятшылығы орнатылды, онда туристер алғашқы көмек апаттық жинағын (дәрі қобдишасы, мобильді құрылғыларды зарядтау станциясы, жылы көрпе және бүлінбейтін азық-түлік жиынтығы) ала алады.
Көрікті жерлер тізімімен Алматы қаласы толығырақ https://www.pexels.com/ru-ru/@visitalmaty/, https://disk.yandex.com/d/oim44LhM0KqKQg
Алматы қаласы әкімдігінің сайты https://www.gov.kz/memleket/entities/almaty?lang=ru сайттарында танысуға болады