Жаңа Кодекстің ерекшеліктері мен тетіктері және әкімшілік істерді қарау практикасы

Жаңа Кодекстің ерекшеліктері мен тетіктері және әкімшілік істерді қарау практикасы

2021 жылғы 1 шілдеден бастап Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс (бұдан әрі мәтін бойынша - Кодекс) қолданысқа енгізілді.

Кодекстің негізгі мақсаты мен артықшылықтары мемлекетпен дауларда жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау болып табылады, әкімшілік органдармен жария-құқықтық қатынастардың процестік тәртібін реттейді.

Сонымен, Кодексте екі бөлік қарастырылған – Әкімшілік рәсімдер және әкімшілік процесс.

Бірінші бөлікте өзінің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін немесе басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыруға жәрдемдесу туралы арызды және әкімшілік актімен, әкімшілік әрекетпен (әрекетсіздікпен) бұзылған құқықтарды, бостандықтарды немесе заңды мүдделерді қалпына келтіру немесе қорғау туралы шағымдарды қарау тәртібі регламенттелген.

Іс жүзінде әкімшілік рәсім – бұл сотқа дейінгі тәртіп.

Екінші бөлік жария-құқықтық дауларды мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотта қарауды реттейді.

Әкімшілік талап қоюдың 4 түрі көзделген:

- дау айту;

- мәжбүрлеу;

- әрекет жасау;

- тану туралы талап.

Бұл ретте Кодексте белгіленген талап қою мерзімдерін сақтау қажет.

Атап айтқанда, әкімшілік талап қоюдың 3 түрі (дау айту, мәжбүрлеу, әрекет жасау туралы) шағымды қарау нәтижелері бойынша шағымды қарайтын органның шешімі тапсырылған күннен бастап бір ай ішінде және іс-әрекет жасалғаны туралы тұлғаға белгілі болған, сондай-ақ іс-әрекет жасау үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзім аяқталған күннен бастап іс-әрекет жасалғаны туралы талап беріледі әрекеттер.

Тану туралы әкімшілік талап бес жыл немесе үш ай ішінде беріледі (талапқа байланысты).

Кодекстің маңызды ерекшелігі соттың белсенді рөлі болып табылады, яғни сот талапкерге әділ шешімге қол жеткізуге көмектеседі, сондай-ақ әкімшілік органдарды өзінің функционалдық міндеттерін тиісінше орындауға мәжбүр етеді.

3 түрі бойынша дәлелдеу ауыртпалығын (дау айту, мәжбүрлеу, іс - әрекет жасау туралы) жауапкерлер-әкімшілік органдар көтереді.

Новеллаларға Кодексте процестің кез келген сатысында татуластыру рәсімдеріне рұқсат етілгенін қосу керек.

Прокурорлар салықтық, кедендік, бюджеттік қатынастардан, қоршаған ортаны қорғау саласындағы қатынастардан туындайтын талап қоюлар бойынша, сондай-ақ әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) физикалық, психикалық және өзге де мән-жайларға орай құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін өзі дербес қорғауды жүзеге асыра алмайтын адамдардың немесе шектелмеген тұлғалар тобының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектеуі мүмкін болғанда не прокурордың қатысу қажеттігін сот танығанда процеске кіріседі.

Талдау көрсеткендей Кодекс енгізілген күннен бастап қаралған әкімшілік істердің саны артып келеді, қатысушылар Кодекстің мүмкіндіктерін белсенді пайдалануда.

Мысалы, егер 2021 жылдың 2-ші жартыжылдығында барлығы 239 әкімшілік іс шешім шығарумен қаралған болса, оның 113-і немесе 47,2%  талаптарды қанағаттандырумен, ал ағымдағы жылдың 1-тоқсанында 134 әкімшілік іс оның 62-сі немесе 46,2% қанағаттандырылды.

Сот орындаушыларының әрекеттеріне басым көпшілігі шағымдануда (2021- 68, 2022 - 34), (2021 - 42, 2022 - 13) және жер даулары бойынша (2021 - 48, 2022 - 32) істер жалпы санының 2021 жылы 66,1% - ын, 2022 жылы 58,9%  құрайды.

2021 жылы сот орындаушыларының әрекеттеріне қойылған 68 талаптың 30 немесе 44,1% қанағаттандырылды, ағымдағы жылдың 1 тоқсанында 34 талаптың 11-і немесе 32,3% қанағаттандырылды.

Осыған ұқсас, 2021 жылы 42 талаптың 10-нан, ал а.ж. 1-тоқсанында салық органдарының әрекеттері мен актілерін заңсыз деп тануға байланысты 13 талаптың 5-і қанағаттандырылды.

Жер мәселелері бойынша 2021 жылы (48–дің) 34 талап арыз  қанағаттандырылды немесе 70% - дан астамы, 2022 жылғы 1 тоқсанда-11 талап арыз (32-ден) немесе 34,3%, бұл ретте 21 немесе 65,6% қанағаттандырудан бас тартылды.

Мемлекеттік органдар шешім қабылдау кезінде жіберілген бұзушылықтарға байланысты сот 2021 жылы - 36, а.ж. 1 тоқсанында-13 жеке ұйғарым шығарды, олар бойынша кінәлілер жауапкершілікке тартылды.

Тағы бір маңызды тетік-сот актілерін бақылау. Сот актісін орындамағаны үшін сот ақшалай өндіріп алу қолданады.

Осылайша, Кодексте көзделген өтініштер мен жария-құқықтық дауларды қарау тетіктері, азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз ету, әкімшілік органдар жұмысының тиімділігін арттыру. Кодексте бекітілген нормалар қабылданған Кодекстің дұрыстығы мен қажеттілігіне сенімділік береді.

 

Шымкент қаласының прокуратурасы