Жарнама индустриясындағы зияткерлік меншік
Жарияланғаннан кейін қоғамдық игілікке айналатын ақпарат пен білімге қатысты ғылыми зерттеулер мен әзірлемелердің нәтижелері сияқты, шығармашылық индустриялардың өнімдері – шығармашылық идеялар, ұрандар, жарнамалық кампаниялар, дыбыс, музыка және т.б. – сонымен қатар қоғамдық игіліктердің сипаттамаларына ие және бір рет жарияланғаннан кейін қоғамдық игілікке айналады. жарияланған, тануға және еліктеуге болады. Ұран, логотип немесе шығармашылық идея көпшілік алдында көрсетілгеннен кейін, оларды үшінші тұлғалар айтарлықтай шығынсыз көшіруге және пайдалануға болады.
Демек, зерттеу және әзірлеу нәтижелері, технологиялық инновациялар және пайдаланушыларға бәсекелестік артықшылық беретін және патенттермен, пайдалы модельдермен немесе өнеркәсіптік үлгілермен заңсыз немесе қажетсіз пайдаланудан қорғалуы мүмкін өнімдер сияқты, шығармашылық индустриялар (соның ішінде шығармашылық маңызды компоненттердің бірі болып табылатын жарнамалар) да өз нәтижелерін ықтимал бұзушылардан қорғауы керек.
Мұндай қорғау инновация мен шығармашылықты ынталандыратын зияткерлік меншік жүйесінде бар. Жоғарыда айтылғандай, жарнама индустриясы жеке шығармашылық пен зияткерлік меншік құқығы барған сайын маңызға ие болатын қызмет көрсету саласының негізгі құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады.
Бұл жарнама секторына жарнама мамандары, жарнамалық және жарнамалық-үгіт-насихат агенттіктері, медиа агенттіктер, жарнамалық медиа (жарнама кеңістігін жеткізушілер) және жарнама өндірісіне қатысатын продюсерлер сияқты ойыншылар жиынтығы кіретіндігімен түсіндіріледі.
Бүгінгі жарнама біздің өміріміздің ажырамас бөлігі болып табылады. Әлемдік жаһанданудың белсенді күшеюі, әлемдік сауданың өсуі, сондай-ақ тауарларды жарнамалау мүмкіндіктерінің дамуы жарнамада авторлық құқық объектілерін қорғау және пайдалану мәселесі барған сайын өзекті болып отырғанын білдіреді.
Жарнама жасау көбінесе үшінші тұлғалардың зияткерлік меншігін пайдаланумен тығыз байланысты, бұл кейде авторлық құқықтың бұзылуына әкеледі. Дегенмен, жарнама өнімдерінің дизайнына жауапты адамдар бұл туралы әрдайым біле бермейді. Сондықтан, жарнама жасау кезінде басқалардың авторлық құқығын бұзбауды және жазадан аулақ болуды, сондай-ақ жасалған жарнамалық өнімді болашақта заңсыз көшіруден қорғауды түсіну маңызды.
Өздеріңіз білетіндей, кез-келген жарнаманың түпкі мақсаты-тұтынушы. Сондықтан көптеген өндірушілер мұндай жарнаманы жасауға тырысады, оның түпкі нәтижесі сатылымның өсуі болады. Мұндай тілек көбінесе жарнамада үшінші тұлғалардың зияткерлік меншігін пайдалануға әкеледі, бұл бірқатар өзекті мәселелерді тудырады: жасалған жарнамалық өнімдерге авторлық құқықтың белгісіздігіне байланысты мәселелер; жарнамалық өнімде басқа адамдардың туындыларын және басқа зияткерлік меншік объектілерін (мысалы, фирмалық атаулар, сауда белгілері және т.б.) пайдаланудың заңдылығы туралы мәселе.
Бірінші тармақты қарастыра отырып, жарнамалық шығармашылықтың
нәтижелері сабақтас құқықтардың (театрландырылған қойылымдар, бейнежазбалар, фонограммалар және т.б.), авторлық құқықтардың (өнер туындылары), сондай-ақ басқа да айрықша құқықтардың объектілері болуы мүмкін екенін атап өткен жөн. Бұл жағдайда жарнама нысанасына құқықтардың иесі кім болатынын, сондай-ақ жарнама нысанасы айрықша құқықтардың қай санатына жататынын түсіну қажет.
Осы негізде құжаттарды дұрыс және заңды түрде сауатты рәсімдеу кезінде, сондай-ақ жарнама беруші мен жарнама өндіруші арасындағы қарым-қатынас кезінде жарнама нысанасына құқықтарды клиентке беруді дұрыс ұйымдастыру туралы сұрақтар жиі туындайды.
Заңнаманы талдау авторлық құқыққа ие жарнама өнімдерінің келесі тізімін анықтауға мүмкіндік береді: жарнамалық плакаттар, баспа өнімдері, фотосуреттер, жапсырмалар, логотиптер, белгілер және т.б.; жарнамалық бейне және аудиороликтер; жарнамалық мақалалар; жарнамалық музыкалық өнімдер, ұрандар.
Авторлық құқық жасалған туындыны тіркеуден туындамайды, ал оларды жүзеге асыру және қорғау кез-келген формальдылықты немесе басқа формальдылықты қажет етпейді. Шығарманы жасау фактісі автордың авторлық құқығының болуын анықтайды. Бірақ заң практикасында дәл осы факт жиі кедергі болады, өйткені авторлық әлі де дәлелденуі керек. ҚР "Авторлық және сабақтас құқықтар туралы" Заңының 9-бабында авторлық презумпция сияқты норма бар, онда: "ғылым, әдебиет және өнер туындысына авторлық құқық оны құру фактісіне байланысты туындайды. Авторлық құқықтың пайда болуы мен жүзеге асырылуы үшін туындыны тіркеу, туындыны өзге де арнайы ресімдеу немесе қандай да бір формальдылықты сақтау талап етілмейді. Өзінің айрықша мүліктік құқықтары туралы хабарлау үшін автор және (немесе) құқық иесі туындының әрбір данасына орналастырылатын және міндетті түрде үш элементтен тұратын авторлық құқықты қорғау белгісін пайдалануға құқылы: шеңберіндегі латын "С" әрпі, айрықша авторлық құқық иесінің аты (атауы), туынды алғаш жарияланған жылы". Алайда, жарнама саласында бұл мәселені толығымен шешуге ықпал етпейді, өйткені әдетте жарнама объектілерін құру кезінде автордың аты-жөні сирек көрсетіледі, бұл авторлықты дәлелдеу процесін қиындатады.
Осы бапқа ("авторлық және сабақтас құқықтар туралы" ҚР Заңының ҚР Азаматтық кодексінің 9-бабы) сілтеме жасай отырып, туындысы жасалған азамат ғылыми, әдеби немесе көркем шығарманың авторы болып танылады. Жарнаманы жасаған жеке тұлға ғана автор болып саналады, ал заңды тұлға болып табылатын жарнама компаниясы шығарманың авторы бола алмайды. Жалпы, авторлық құқықты екі санатқа бөлуге болады: көбейту, бейімдеу, тарату және т. б. құқықты қамтитын мүліктік құқықтар. д., мүліктік емес құқықтар, соның ішінде авторлық құқықтар, ат қою, қол сұғылмаушылық, қорғау және т. б. тек туындының авторына тиесілі және оған беріле алмайтын жеке мүліктік емес құқықтардан айырмашылығы, мүліктік құқықтар авторлық шарт негізінде үшінші тұлғаларға еркін берілуі мүмкін.
Жарнама саласындағы бәсекелестік өзіндік және бірегейлік сияқты шығармашылық қасиеттерге ие жарнамалық өнімді жасауға әкеледі. Бірден айта кету керек, "зияткерлік қызмет" және "жарнама"ұғымдарын ажырату қажет. Айырмашылық мынада: жарнама белгілі бір жұмыс түрінде көрсетіледі, ал зияткерлік қызмет пен даралау құралдарын жарнамаға оның құрамдас бөліктерінің бірі ретінде жатқызуға болады. Тауарлардың шығу тегі мен сауда белгісі сияқты элементтерді қарастырған кезде олардың жарнамалық мақсаты бар екенін, сондықтан жарнаманың бөлігі мен функциясы болатынын көруге болады.
Екінші мәселе-жарнамалық өнімді жасау және тарату кезінде авторлық құқықты бұзу. Осы саладағы негізгі проблемалардың ішінде мыналар ерекшеленеді: жарнама агенттігі қызметкерінің авторлық құқығын бұзу (ат қою құқығы), туындыны авторлық құқық иесінің (автордың) келісімінсіз пайдалану, пайдалану тәсілдерін бұзу. туындылар (таралым және шарт талаптары), туындыны автормен келісілмеген қайта өңдеу, автордың жеке мүліктік емес құқықтарын бұзу.
Зияткерлік меншіктің бөтен объектілерін пайдалану құқығы ҚР Азаматтық кодексінің 5-бөлімімен, сондай-ақ "Авторлық және сабақтас құқықтар туралы"ҚР Заңымен реттеледі. Заң нормасына сәйкес жарнамалық бизнес объектісі зияткерлік қызметтің қорғалатын нәтижесіне жатады және оны тек қана пайдалануға болады: қызметтік жұмыс режимінде (еңбек шарты бойынша өзінің қызметтік міндеттері шеңберінде автор жасаған әдебиет, ғылым және өнер туындылары); автормен жасалған шарт негізінде – ең қолайлы нұсқа.
Туындыны ішінара пайдалану да автормен келісіліп, келісім немесе келісім түрінде келісіммен заңдастырылуы керек. Алайда, авторлық шартты жасамас бұрын, туындыға авторлық құқықтың мерзімі әлі аяқталмағанына көз жеткізу керек. Авторлық құқық әдетте автордың өмір сүру ұзақтығын және ол қайтыс болғаннан кейін жетпіс жылды құрайды.
Павлодар облысының Әділет департаменті
Тукенов А. Е.