Тауар шығарылған жердің атауы
Тауар шығарылған жердің атауы (ТШЖА) зияткерлік меншіктің бірегей объектісі болып табылады. "Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы" Заңға (бұдан әрі-заң) сәйкес, ТШЖА - бұл елдің, өңірдің, елді мекеннің, жердің не басқа географиялық көрсеткіштің атауын білдіретін не онда атауы бар белгі, сондай-ақ ерекше қасиеттері, сапасы, репутациясы немесе басқа да сипаттамалары негізінен оның географиялық шығу тегімен, оның ішінде өзіне тән табиғи жағдайлармен және (немесе) адами факторлармен байланысты тауарға қатысты оны пайдалану нәтижесінде белгілі болған және осындай атаудан туындайтын нұсқау.
ТШЖА әрқашан белгілі бір географиялық объектіні көрсетеді, өйткені ол нақты географиялық объектіден бөлінбейді. Тауар өндірісін бір географиялық объектіден екіншісіне ауыстыру мүмкін емес. Тауар белгілерімен ұқсастығына қарамастан, ТШЖА-ның бірқатар белгілері бар, біріншіден, тауарды белгілеуде тауардың белгілі бір аумақтан, өңірден немесе жергілікті жерден шығатындығы көрсетілуі тиіс. Осыған байланысты, заңға сәйкес ТШЖА ретінде елдердің, елді мекендердің, елді мекендердің атаулары, олардың тарихи атауларын қоса алғанда, сондай-ақ басқа да географиялық объектілердің атаулары тіркелуі мүмкін. Екіншіден, ТШЖА белгісі тауардың белгіленуі мен оның ерекше қасиеттері, сапасы, беделі немесе басқа да сипаттамалары арасындағы байланыс болып табылады.
ТШЖА-ның ерекше қасиеттері, сапасы, беделі немесе басқа да сипаттамалары тек қана немесе негізінен осы географиялық объектіге тән табиғи жағдайлармен немесе адами факторлармен не бір мезгілде табиғи жағдайлармен және адами факторлармен айқындалады.
Мысал ретінде ұңғымалардан өндірілетін және судың ерекше химиялық құрамы бар Сарыағаш, Ессентуки, Боржоми минералды суларын келтіруге болады. Адам факторларына қатысты ерекше қасиеттерге мәдени, кәсіби және өндірістік дәстүрлер жатады, яғни адам факторлары деп жергілікті шеберлердің кәсіби дағдыларын түсіну керек. Өкінішке орай, бүгінгі күні ТШЖА мемлекеттік тізілімінде бір ғана ТШЖА тіркелген жоқ, оның ерекше қасиеттері географиялық объектіге тән адами факторлармен байланысты болар еді. Мысал ретінде басқа елдерде тіркелген атауларды келтіруге болады, атап айтқанда: "Вологда шілтері", "Хохлома кескіндемесі", "Палех қобдишалары", "Швед болаты", "Эстондық роялдар".
Тауар таңбаларынан айырмашылығы, тіркелген ТШЖА пайдалану құқығына бірінші болып өтінім берген тұлға ғана емес, басқа да тұлғалар ие бола алады. Шын мәнінде, бірінші өтініш беруші мемлекеттік тізілімде тіркелген өнім сапасының белгілі бір параметрлерін белгілейді. Тіркелген ТШЖА-ны пайдаланғысы келетін тұлға тіркелген параметрлерге сәйкес келетін өз өнімінің сапасын қамтамасыз етуі тиіс. Заңда тауар шығарылған жерге қатысты жаңылыстыруға қабілетті, тауар өндірілген нақты орынды формальды түрде көрсететін, бірақ тауар өндірілген жерге байланысты емес географиялық объектілердің атаулары бар, басқа аумақтан шығарылатыны туралы қате түсінік беретін географиялық объектілердің атаулары болып табылатын белгілерді ТШЖА тіркеуге жол берілмейді. Географиялық объектінің атауын білдіретін және қамтитын, бірақ Қазақстан Республикасында жалпыға бірдей пайдалануға енгізілген, оны дайындау орнына байланысты емес белгілі түрдегі тауардың белгісі ретінде ТШЖА белгісі заңмен танылмайды. Яғни, біз тұтынушы үшін тауардың нақты шығарылған жерін көрсете отырып, оның бастапқы қабілетін жоғалтқан белгі туралы және оның ерекше қасиеттерін көрсететін белгі туралы айтып отырмыз. Бұл әдетте тауар шығарылған жердің атауын кеңінен қолдануға байланысты болады, бұл іс жүзінде өндіріс орнының географиялық атауымен байланысты жоғалтуға әкеледі. Мысалы, Олар "швейцариялық ірімшік", "Бразилиялық кофе", "Жигулев сырасы", "Полтава шұжығы", "Краков шұжығы", "Одеколон" (eau de Cologne, Кельн суы) және т. б. сияқты танымал белгілерді анықтады. Тауар белгілерінен айырмашылығы, ТШЖА-ның ерекшелігі ТШЖА-ны пайдалану құқығының иелері ТШЖА-ны пайдалану құқығын біреуге бере алмайды және ТШЖА-ны пайдалану құқығына лицензия бере алмайды. Тауар шығарылған жердің атауын пайдалану құқығын алу үшін бірінші кезекте сараптама жасау ұйымына өтінім беру қажет. Тіркелгеннен кейін тауар шығарылған жердің атауын пайдалану құқығы иесіне оны пайдаланудың айрықша құқығы тиесілі болады, ол ТШЖА мемлекеттік тізілімінен үзінді көшірмемен куәландырылады. ТШЖА пайдалану құқығының қолданылу мерзімін әрбір 10 жылға ұзарту тауардың ерекше қасиеттері, оның сапасы және басқа да сипаттамалары сақталған жағдайда жүзеге асырылады.
Тереңкөл ауданаралық
әділет басқармасының басшысы А.Сергазинов