2023 жылдың қорытындысы бойынша экологиялық саясатты іске асыру туралы ақпарат
Табиғатты қорғау шаралары. Павлодар облыстық мәслихатының 19.12.2023 ж. №93/7 шешімімен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 2024-2026 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары бекітілді. Бұл жоспар 10 бөлімнен тұрады (атмосфералық ауаны қорғау, су объектілерін қорғау, жағалау және су экожүйелеріне әсер етуден қорғау, жерді қорғау, жер қойнауын қорғау, қалдықтармен жұмыс істеу, радиациялық, биологиялық және химиялық қауіпсіздік, басқару жүйелері мен ең жақсы қауіпсіз технологияларды енгізу, ғылыми-зерттеу, іздестіру және басқа да әзірлемелер).
Атмосфералық ауа.
Жыл сайын Павлодар облысы бойынша ластаушы заттар шығарындыларының көлемі шамамен 700 мың тоннаны құрайды.
Облыс бойынша шығарындылар динамикасы: 2018 ж. - 709,3 мың тонна, 2019 ж. – 721,5 мың тонна, 2020 ж. – 723 мың тонна, 2021 ж. – 730,2 мың тонна, 2022 ж. – 726,5 мың тонна.
Табиғатты қорғау іс-шараларын іске асыру, отын шығынын азайту және ішінара бірқатар кәсіпорындарда электр энергиясын өндіру мен өндіруді азайту есебінен ластаушы заттардың жалпы шығарындылары 2023 жылы 22,5 мың тоннаға немесе 3,2% - ға төмендеді.
Айта кету керек, Республиканың ең ірі 50 компаниясына 2025 жылдан бастап бірінші болып ең үздік қолжетімді техниканы енгізе отырып, кешенді экологиялық рұқсаттарға (КЭР) көшуге тиіс, облыстың 10 кәсіпорны кірді.
Оның ішінде 4 кәсіпорын ("Алюминий Казахстана" АҚ, АФЗ, «ЕЭК» АҚ электр станциясы бойынша, "ҚЭЗ" АҚ) кешенді экологиялық рұқсаттар алып, ең үздік қолжетімді технологияларды енгізу бойынша міндеттемелер қабылдады.
«Қазгидромет» РМК станциялары атмосфералық ауаға тұрақты мониторинг жүргізуде (Павлодар қ. - 7 бекет, Екібастұз қ. – 2 бекет, Ақсу қ. – 1 бекет).
Қазгидрометтің деректері бойынша 2023 жылы Павлодар қаласында ауаның ластану деңгейі жоғары деп бағаланды (ЕКҚ=9%, СИ=7,6, АЛИ=4); Екібастұз қаласында (ЕКҚ=0%, СИ=1,9, АЛИ=1) және Ақсу (ЕКҚ=0%, СИ=3,1, АЛИ=0,8) - төмен сияқты.
Жаңа объектілерді жобалау кезінде қоршаған ортаның фондық жай – күйін және ауа бассейнінің экологиялық сыйымдылығын айқындау үшін 2022 жылы Павлодар, Екібастұз және Ақсу қалалары үшін шекті жол берілетін шығарындылардың жиынтық көлемі, 2023 жылы-экологиялық нормативтерге кезең-кезеңімен қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері әзірленді.
Көрсеткіштер атмосфералық ауаның, су ресурстарының, топырақтың сапасы, ормандар мен көгалдандырудың жиынтық алаңдары, жердің тозуын азайту, парниктік газдар шығарындыларын азайту сияқты компоненттер бойынша белгіленеді.
Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері жобасы мүдделі жергілікті атқарушы органдармен, орталық мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерімен келісілді. 2023 жылғы 8 желтоқсанда қоғамдық талқылаулар өткізілді.
Облыс мәслихатының КҚКО бекіту туралы шешімінің жобасы әзірленді.
Көгалдандыру.
Техногендік жүктемені нивелирлеу үшін өнеркәсіптік аймақтың да, орман қорының да отырғызу алаңы ұлғаяды.
2023 жылы Павлодар облысының мемлекеттік орман қоры аумағында 2936,1 га алқапқа орман дақылдары отырғызылды, 15,4 млн.дана қарағай көшеттері отырғызылды.
- облыс әкімдігінің мекемелері-68,1 га, 0,4 млн. дана;
- республикалық мекемелер - 2 868,0 га, 15,0 млн. дана.
Су ресурстары. Жыл сайын Шідерті-Өленті экожүйесінің су ресурстарын өтеу мақсатында ол арнадан табиғатты қорғау Қаныш Сәтбаев Шідерті өзеніне жіберіледі.
Су жіберу есебінен 50 мыңнан астам мал басын ірі жеммен қамтамасыз ете отырып, 21,0 мың гектар жайылмалы суару жерлері суландырылады. Сонымен қатар, су жіберу өзен бассейні мен іргелес аумақтың флорасы мен фаунасының, сондай-ақ Әулиекөл жүйесінің 8 көлінің экологиялық тепе-теңдігін сақтауға ықпал етеді.
2023 жылы әзірленген жаратылыстану-ғылыми негіздемеге сәйкес рекордтық көлемде 120 млн. м3 төгінділер жүргізілді. Бұл лиманды суару жерлерін ұзақ уақыт ылғалдандыруға және өнімділікті арттыруға ықпал етеді.
Ертіс өзенінің жайылмасында экожүйені сақтау мақсатында жыл сайын су қоймаларының Жоғарғы-Ертіс каскадынан көктемгі табиғат қорғау ағындары жүзеге асырылады.
2023 жылы табиғатты қорғауға рұқсат беру 16 сәуірде басталып, 24 мамырда 39 күнге созылды. Су ағызудың нақты көлемі 4,11 км3 (жоспар бойынша – 4,59 км3), жайылманың су басу ауданы шамамен 108,6 мың немесе 32,1% құрады.
Облыста жергілікті маңызы бар 219 балық шаруашылығы су айдыны бар (Ертіс өзенінің 137 жайылмасы, 26 дала және 56 ащы-тұзды су айдыны).
69 балық шаруашылығы су айдыны 36 табиғат пайдаланушыға бекітілген
Резервтік қор 150 су айдынын құрайды, оның ішінде 122 тұщы және 28 ащы-тұзды су айдындары.
2022 жылы Павлодар облысының аумағында ғылыми ұйымды зерттеу нәтижесінде балық ресурстарына айтарлықтай әсер ететін шамамен 4616 үлкен суқұзғын анықталды.
2023 жылы суқұзғындар популяциясын реттеу мақсатында облыстық бюджеттен 14,9 миллион теңге бөлінді. "SmartBiology" ЖШС ғылыми ұйымы жүргізген жұмыстар барысында суқұзғынның 921 тұлғасын ату жүзеге асырылды.
2023 жылға арналған мемлекеттік қолдау шеңберінде жасанды балық өсіруді дамыту үшін қаражат көзделген. 2023 жылы 3 272 мың теңге көлемінде 9 субсидия берілді, сатып алуға: 790 дана балық отырғызу материалы (1 392 000 теңге); 5 бірлік биологиялық негіздеме (1 879 569 теңге).
Павлодар қаласының Солтүстік өнеркәсіптік аймағының сынаппен ластануы. Сынаппен техногендік тарихи ластанудың бірі бұрынғы "Химпром" ПО аумағы болып табылады. 1998-2004 жылдары демеркуризацияның 1 кезеңі өткізілді – сынаптың ластануының негізгі ошақтары қоршаған ортадан оқшауланған және "жердегі қабырға" әдісімен сүзуге қарсы перде жабдықталған (6 негізгі сынап ошағы: құрамында сынап бар қалдықтар мен топырақты көму полигоны, оның аумағы сынап электролиз цехы, бұрынғы №6 сорғы залы, бұрынғы жинақтаушы тоғандар орналасқан құрамында сынап бар сулар, су қоймасы-ластанған жер асты суларының "Былқылдақ" көлі, "тіл" өнеркәсіптік сарқынды сулардың жинақтаушысы).
Жағдайды бақылау үшін демеркуризациялық жұмыстар аяқталғаннан кейін 2005 жылдан бастап жыл сайын тұрақты сынап мониторингі жүргізілуде.
2016 жылы отандық және халықаралық сарапшыларды (Германия) тарта отырып, Павлодар қаласының Солтүстік өнеркәсіптік аймағының демеркуризация және сынаппен ластану объектілерін оңалту жөніндегі тұжырымдама әзірленді.
Тұжырымдама тежеуші сипаттағы инженерлік шешімдерді білдіретін бірқатар ұйымдастырушылық және техникалық іс-шараларды көздейтін қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттерді кезең-кезеңмен шешуді ұсынады.
Бекітілген тұжырымдама шеңберінде:
- 2018 жылы Павлодар қаласының Солтүстік өнеркәсіп аймағы ауданында 2018-2025 жылдарға арналған сынап мониторингі бағдарламасы түзетілді;
- 2019 жылы жер асты суын алу үшін қосымша 41 бақылау ұңғымасы бұрғыланды;
- 2021 жылы Былқылдақ жинақтағышына жер бедері бойынша түсетін атмосфералық жауын-шашынды бұру үшін сүзгіге қарсы перде алдында дренаждық арық орнату бойынша жұмыстар жүргізілді;
- 2022 жылы сынаппен ластанған учаскелерді картаға түсіру жұмыстары аяқталды, ГАЖ картасы және сынаппен ластану дерекқоры әзірленді;
- Павлодар қаласының Солтүстік өнеркәсіптік аймағы ауданында бұрынғы №6 сорғыдан Былқылдақ жинақтағышына дейін автожолдың батыс жағынан сүзгіге қарсы перде салу бойынша екі жылдық (2022-2023ж) жоба аяқталды (Бұл жоба Ертіс өзені суының және жақын маңдағы елді мекендердің құдықтарының ластанған сулардан қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, сол арқылы олардың санитарлық – эпидемиологиялық саламаттылығын қамтамасыз етуге бағытталған).
- жыл сайынғы сынап мониторингі жалғасуда (ай сайын атмосфералық ауаның, жер үсті және жер асты суларының, топырақтың, қар жамылғысының сынамалары, суда жүзетін құстар мен балықтардың үлгілері, адамдардың биологиялық үлгілері ("Каустик" АҚ қызметкерлерінің шаштары);
- Абай облысымен шекарада, Павлодар ауылында және облыстың Ресей Федерациясымен шекарасында Ертіс өзенінің жер үсті сулары мен түбіндегі шөгінділеріне мониторинг жүргізілді.
2022-2023 жылдардағы мониторинг қорытындылары бойынша сынамаларды талдау бақылау нүктелерінде сынаптың болуын анықтаған жоқ, бұл трансшекаралық сипаттағы қауіптің жоқтығын көрсетеді.
Павлодар қаласының Солтүстік өнеркәсіптік аймағының сынапты ластану аумағын оңалту облыс әкімдігінің тұрақты бақылауында. Осы бағыттағы жұмыстар жалғасуда.
Қалдықтар. Нормативтерге сәйкес полигондардың үлесін ұлғайту үшін басқарма 3 елді мекенде - Тереңкөл, Ертіс, Майқайың ҚТҚ полигондарын салуға жобалық-сметалық құжаттаманы әзірлеуді бастады. Жұмыстың аяқталу мерзімі - 2024 жылдың аяғы.
"Ғарыш Сапары" салалық геопорталы арқылы рұқсат етілмеген үйінділер анықталуда.
2023 жылдың қорытындысы бойынша Павлодар облысында 167 рұқсат етілмеген үйінділер анықталды, оның ішінде 149 үйінділер немесе 96% жойылды.
01.01.2024 жылғы жағдай бойынша жинақталған өнеркәсіптік қалдықтардың жалпы көлемі 7,087 млрд.тоннаны құрайды.
2023 жылы облыс кәсіпорындарымен 197,989 млн. тонна өнеркәсіптік қалдықтар құрылды, оның ішінде 65,396 млн.тонна (33,03%) пайдаланылды/қайта өңделді.
Ірі тонналық өндіріс қалдықтарынан келесі кәсіпорындарда қайта өңдеу саласындағы оң динамиканы атап өтуге болады:
- Ақсу ферроқорытпа зауытында жыл сайын тауарлық қиыршық тасқа миллион тоннаға жуық қож өңделеді (2022 жылы 1,2 млн. тонна қож өңделген, 2023 жылы-шамамен 1,4 млн. тонна);
- ПМХЗ өзінің мұнай шламын қайта өңдейді;
- жолдарды салу және жөндеу кезінде алюминий өндірісінің күл қождары мен боксит шламдары пайдаланылады;
- Екібастұз ГРЭС-2 және "ЕЭК" АҚ электр станциясында электр сүзгілерінің астынан құрғақ күлді іріктеу жүйесі (жобалық өнімділігі-жылына 240 мың тонна және жылына 100 мың тонна) енгізілді, ол бөгде тұтынушылардың өтінімдері бойынша жөнелтіледі және құрылыс материалдарын (автоклавты қатайтатын газ блоктары, ұялы және тауарлық бетон өндіруде пайдаланылады және т. б.).