Қазақстандықтарды ғаламтордан қалай қорғауға болады?

Дін мен экстремизм мүлде үйлеспейтін болып көрінгенімен, Қазақстанда жыл сайын ондаған адам радикалды идеялармен ластануда. Бұл негізінен интернет арқылы болады.

Адамдар пандемия жағдайында өмір сүрсе де, биылғы жыл да ерекшелік емес. Мәселен, БАҚ деректері бойынша жыл басында тек Павлодар облысында экстремистік материалдарды сақтаудың 3 фактісі тіркелді.

Біз заңды бұзушылардың бірі – Павлодар қаласының 30 жастағы тұрғыны Аслан Қасымовпен (аты өзгертілген) кездестік, ол осы жылдың көктемінде экстремистік мазмұндағы аудиолекцияларды сақтағаны үшін 100 АЕК айыппұл салынды. Павлодар облысы полиция департаментінің баспасөз қызметі хабарлағандай, ер адам өзінің "Вконтакте"парақшасында дұшпандыққа шақырумен қауіпті аудиолекцияларды жариялап, сақтаған. Ол ҚР ӘҚБтК — нің 453-бабы 4-бөлігі бойынша 100 АЕК (277 800 теңге) мөлшерінде штараф төлей отырып, экстремистік материалдарды сақтау бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартылды.

Біз телефонға қоңырау шалған кезде, Аслан жұмыспен қамтылуды айтып, бізбен кездесуден үзілді-кесілді бас тартты. Ол кез-келген телефон қоңырауларынан аулақ болады, өйткені оның сот орындаушылары мен банктер алдында өтелмеген талаптары бар. Аслан жұмыс істейтін жеке компанияға баруға тура келді. Бізді қысқа джинсы бар сұйық сақалы бар жас жігіт қарсы алды. Әңгіме барысында ол көздерін жұмып, басын төмен ұстады. Оның қысқа жауаптарынан біз оның кез-келген сайтқа кіріп, ақпаратты талассыз жүктегенін білдік.

22 жасында Аслан ҚР ҚК 103-бабының 3-бөлігімен 8 жылға бас бостандығынан айырылды. Мерзімінің жартысын өтегеннен кейін ол жазаны мерзімінен бұрын шартты түрде орындауға шықты. Ол үйленбеген, анасымен бірге тұрады. Барлық бауырлар мен әпкелер отбасылық уайымдарымен өмір сүреді. Аслан намазын колонияда оқи бастады. Ол жұмыста қатты шаршағанын айтады, бірақ білімі жоқ болғандықтан, ол жүк тиеуші болып жұмыс істеуге мәжбүр. Ол заңды білмеу жауапкершіліктен босатпайтынын түсінеді. Енді ол бір кездері жасаған қатені қайтадан қайталағысы келмейді. Жамағатта ешкіммен қарым-қатынас жоқ, оның қарым — қатынас шеңбері-бұл бұрын онымен бірге жазасын өтеген бұрынғы сотталғандар. Ал жамағаттан қолдау жоқ, олар одан ақша керек болғанда ғана пайда болады дейді.

Ер адам дұрыс дінді ұстанады деп санайды, өйткені ол оны түсінеді. Оның терең білім алуға уақыты мен шарттары болмады. Бірақ ол мешіттің үстірттерімен кездеспейді, жүктелген ақпараттың сенімділігі туралы кеңес бермейді. "Ал маған не үшін баруға имамдарына? Олармен сөйлесуге уақытым жоқ. Мен жай ғана сілтемелерді басдым, олар өздері ашылды, мен оларды бірнеше рет ашуға тыйым салынды деп ойламадым. Түркия туралы, Путин туралы, Сирия туралы көптеген сілтемелер болды. Ал содан кейін қарап отыр."- дейді Аслан.

Неліктен кейбір адамдар интернеттегі діни білімді күмәнді көздерден іздейді? Неліктен олар дінді 15-20 жыл оқыған дінбасыларға, имамдарға жүгінбейді? Бұл сұрақты біз "Мәшһүр Жүсіп" орталық мешітінің бас имамы, белгілі теолог Жолдас қажы Бертімұратовқа қойдық.

Экстремизм мен терроризмнің алдын алу саласындағы көпжылдық жұмысында Жолдас Қоспақұлы деструктивті ағымдарды ұстанушылармен жиі кездеседі. Бұл адамдар Әбу Ханифа мазхабын және ата-бабаларымыз ғасырлар бойы қазақтар ұстанған Матуриди діни нанымының мектебін танымайды. Имам басқа акиданы (дінді) көбінесе қандай да бір ренішпен, жан дүниесінде қандай да бір наразылықпен өмір сүретін адамдар таңдайды, қоғамда өз орнын таба алмайтынын атап өтті. Олар бәріне ұнамайтын адамдар, олар әрқашан басқа нәрсені іздейді, бәрін басқаша жасағысы келеді. Мұндай әрекеттер адамның дінге әлі толық келмегенін, оның нұсқауларын дұрыс түсінбегенін көрсетеді, дейді имам.

"Егер адам дінді дұрыс түсінсе, шариғат заңын білсе, онда ол өзінің мазхабындағы ғалымдарға ереді және күмәнді көздерден білім алмайды. Алла Тағала адамға адаспау үшін, дұрыс білімді ажырата білу үшін ақыл берді. Сондықтан өзіңнің ақыл-ойыңды, нафсаңды меңгеруді, сенің білімің айналаңдағыларға зиян келтіретінін түсініп, тоқтау керек", - дейді Жолдас қажы.

Сол оқығыңыз: мүфти: "Дін соғыс арқылы таралмайды"

Интернеттен діни сайттарды өз бетінше іздеу өте қауіпті, дейді Павлодар облысының Ақпарат және қоғамдық даму басқармасы басшысының орынбасары Дәулет Закарьянов. Бұл терең діни сайттар, көздер және т.б. барлығы өте әдемі және тартымды боялған. Діни білімі жоқ адам, шын мәнінде, онда бұрмаланған жазба мәтіндері бар екенін анықтай алмайды. Діни құндылықтарды насихаттау аясында адамға психологиялық әсер етудің әртүрлі әдістерін қолдануға болады. "Бұл мәтіндерде терроризм мен экстремизм идеологиясымен байланысты идеяларды, экстремалды көзқарастарды жасырын насихаттау болуы мүмкін. Бірақ өзіңіз шешім қабылдауға тырыспаңыз, өйткені сіз шатастырып, қауіпті ілімнің немесе террористік ұйымның тұзағына түсе аласыз", — деді ол.

Қандай да бір кітаптың немесе сайттың мазмұны қоғамға қауіп төндіре ме, жоқ па, оны уәкілетті орган – ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі Дін істері комитеті жанындағы дінтану сараптамасы айқындайды. Біздің еліміздің кез-келген азаматы сол жерге барып, белгілі бір материал бойынша нәтиже ала алады. "Ал өңірлердегі орындарда мешіт имамына жүгініп, жүктелген материалды немесе кітапты, аудиолекцияны көрсетіп, тиісті ұсыныстар алуға болады. Имамдар әрдайым дұрыс материалдарды, діни білімді қайдан алуға болатынын айтады", - дейді Дәулет Қоқанұлы.

"Қазexpert" дінтану консультациялары орталығының жетекшісі Серікбол Біләлов жастарды радикалды ағымдарға интернет арқылы тарту мәселесін шешудің жаңа жолдарын ұсынады. Осылайша, қазақстандықтарды діни сипаттағы құқыққа қайшы контенттен қорғаудың бір тәсілі құзыретті органдардың террористік іс-әрекетке және қазақстандықтарға және дәстүрлі дін негіздеріне жат деструктивті идеологияны насихаттауға белсенді қатысатын діни уағызшылардың тізімін, оның ішінде сот шешімімен тыйым салынған немесе ҚР АҚДМ дін істері комитеті тарапынан оқуды қарау үшін ұсынылмаған діни бағыттағы аудио -, бейне-және мәтіндік материалдар мен әдебиеттерді орналастыруы болуы мүмкін. "Әрекет азаптау емес, сіз мәселені шешудің барлық жолдарын сынап көруіңіз керек, балама нұсқаларды ұсынып қана қоймай, бұзушылық фактілерін жазып алуыңыз керек", — дейді ол.

Бұдан басқа, өз жазылушылары арасында өз идеологиясын насихаттау жөнінде мақсатты жұмыс жүргізіп жатқан жалған салафиттік ағымдар өкілдері-қазақстандықтардың қызметін ерекше бақылауға алу қажет. "Бұл жерде әкімшілік жаза ғана емес, білікті теологтар мен мамандарды тарту да талап етіледі. Бұл ретте әлеуметтік желілерде, әсіресе жазылушылар саны барынша көп арналар мен қауымдастықтарда кең ақпараттық жұмысты жолға қою қажет", — деп атап өтті сарапшы.

Реабилитолог-Психолог Гүлназ Раздыкова Асланның тарихы Исламға келген немесе дінді енді ғана қолдана бастаған көптеген жас балаларға тән екенін айтты. "Интернетті жалдау жастар үшін әлі де үлкен қауіп төндіреді, бірақ Интернеттегі экстремалды конустың бұғатталуы "жел диірмендерімен күресу"сияқты. Бас прокуратура 10 бұғаттайды, оның орнына жаңа 20 сайт пайда болады. Және бұл шексіз жалғасуы мүмкін. Қазақстан-құқықтық мемлекет және адамдардың ақпаратқа қол жеткізу құқықтарын шектей алмайды. Алайда, осындай сайттармен "Флирт" жас қазақстандықтар үшін қауіпті салдарға әкелуі мүмкін. 21 ғасырда жас жігітті радикалдандыру үшін оған қалаға немесе ауылға барудың қажеті жоқ, оған интернетте "Сирияға қалай баруға болады немесе органдарды қалай алдау керек"деген нақты нұсқауларға дейін осындай ақпарат беру жеткілікті. Тек онлайн-радикалданудың "проблемалар шарын" құқықтық тетіктерімен шешу мүмкін емес. Ең бастысы, мұндай күмәнді сайттарға кіру сенуші үшін де, қоғам үшін де қауіпті екендігі әркімнің ішкі санасы", — дейді сарапшы.

Айгүл Эсеналиева