Қазақстанда тауарларды таңбалау: қазірдің өзінде не таңбаланады, ал жоспарда не бар
Тауарларды таңбалауды үйлестірумен бүгін ҚР СИМ айналысадыжәне қазіргі уақытта Қазақстанда міндетті цифрлық таңбалау тек темекі өнімдері мен терілерге ғана енгізілді, онда салалық уәкілетті орган ҚР ҚМ болып табылады.
1 қарашадан бастап бұл шара аяқ киім тауарларына енгізіледі. Дәрілік заттарды таңбалау бойынша пилоттық жоба аяқталды, алкоголь және сүт өнімдері, қапталған су және алкогольсіз сусындар мен жеңіл өнеркәсіп тауарлары бойынша «пилоттарды» іске асыру жалғасуда. Тауарлардың осы топтарына міндетті таңбалауды енгізу 2022 жылға жоспарланып отыр. Әлемдік тәжірибені терең талдауға негізделген талдау агенттіктерінің деректері бойынша тауарларды міндетті таңбалауды енгізу тауар нарықтарын «ақтау» үшін триггер болып табылады және тауарлардың көлеңкелі айналымын 70-80% - ға қысқартуға мүмкіндік береді.
Күтілетін нәтиже
Тауарларды цифрлық таңбалау Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) аумағында іске асырылатын ұлтаралық жобалар болып табылады.Міндетті таңбалау енгізілгеннен кейін көлеңкелі айналым үлесінің едәуір төмендеуі күтілуде, ол Қазақстанның жеңіл өнеркәсіп нарығында жалпы айналымның 63% – на, аяқ киім нарығында – 48,5% – ға, алкоголь нарығында-25% - ға, фармацевтикада-12% - ға жетеді.
Тауарлардың көлеңкелі айналымын 70-80% - ға қысқарту адал өндірушілер мен импорттаушылар үшін 900 млрд теңге сомасында қосымша өткізу нарығын құруға мүмкіндік береді.Адал бизнестің кірісі 11,3% - ға артады, бұл ретте өндірушілердің тауарларды таңбалауға арналған жабдыққа жұмсалатын бір жолғы шығындары жылдық түсім сомасының 0,5-тен 0,9% - на дейін құрайды.Осылайша, тауарларды міндетті таңбалауды енгізу нәтижесінде адал ниетті қазақстандық өндірушілердің кірістерінің ұлғаюы жылына 10% - дан астамды құрайды. Тиісінше, мемлекеттік бюджеттің кірістері салық түсімдері түрінде жылына 100 млрд теңгеден астам өседі.
Бизнес өнімділікті арттыра алады, логистикалық схемаларды жетілдіреді, нарық үлесін арттырады және сайып келгенде кірісті арттырады.
Бұдан басқа, таңбалау жүйесін енгізу IT-нарығын, қаптама, жабдық өндірушілер үшін сервистерді дамытуға серпін береді. Тауарды сәйкестендірудің негізі, демек, оның әр бірлігін бүкіл тауар өткізу тізбегі бойымен бақылау мүмкіндігі.Осылайша, таңбалау мен қадағалаудың бірыңғай ақпараттық жүйесінің көмегімен қабылдау-беру, қайтару, ақаудан шығару, тауар айналымынан шығару және т.б. сияқты процестерді растайтын ақпарат пен құжаттарды жедел алмасу үшін цифрлық орта құрылатын болады. Цифрлық орта тауар қозғалысының жылдамдығын және бүкіл есепке алу процесін арттыруға ықпал етеді, шығындарды азайтады.
Сонымен қатар, әрбір тұтынушы Naqty Onim мобильді қосымшасының арқасында өнім туралы шынайы ақпаратқа әрдайым қол жеткізе алады. Яғни, цифрлық таңбалау халықтың саналы тұтыну мәдениетін дамытуға да ықпал ететін болады.
Темекі өнімдері
Темекі өнімдері 2020 жылдың 1 қазанынан бастап ҚР-да екі өлшемді Data Matrix кодымен таңбалана бастады. Бұл ретте, таңбаланбаған темекінің қалдықтары 1 жылдың 2021 қазанына дейін сатылуы мүмкін. Бірақ осы өтпелі кезеңнен кейін дүкендердегі барлық таңбаланбаған темекі өнімдері сатылмайды. Бүгінгі таңда темекі өнімдерін өндірушілер мен импорттаушылар 1 миллиардтан астам қорап темекіні таңбалаған.
Аяқ киім
2021 жылдың 1 қарашасынан бастап ҚР-да міндетті цифрлық таңбалау аяқ киім тауарларына енгізіледі. Атап айтқанда, биылғы жылы таңбаланбаған аяқ киімді өндіруге және ҚР аумағына әкелуге тыйым салынады. Көлеңкелі аяқ киім нарығы жалпы көлемнің 48,5% құрайды. Аяқ киімнің сандық таңбалануы нарықты «ақтауға» және оны контрафактіден тазартуға ықпал етеді.
Дәрі-дәрмектер
ҚР-да дәрілік заттарды цифрлық таңбалау бойынша пилоттық жоба аяқталды. «Пилоттың» қатысушылары арасында-«СК-Фармация», бес дәріхана, сегіз медициналық мекеме, екі импорттаушы, екі дистрибьютор және төрт отандық дәрі өндіруші бар.Пилоттық жоба фармкомпанияларға дәрілерді сәйкестендіру және бақылау құралдарымен таңбалау процесін апробациялауға, желілердің қуаттылығына байланысты оңтайлы таңбалау жабдығын анықтауға мүмкіндік берді.
«Пилотта» таңбаланған дәрілердің арасында - обырды емдеуге арналған препарат Трастузумаб, С гепатитін және АИТВ инфекциясын емдеуге арналған препараттар-Софосбувир және Эмтрицитобин, урсозим гепатопротекторы, аллергияға қарсы препарат Кетотифен, ресейлік «Натальсид» препараты, жүрек ауруларын емдеу үшін қолданылатын Бисопролол. Барлық таңбаланған препараттар медициналық ұйымдар мен дәріханаларға жеткізілді.
Бүгінде «пилот» шеңберінде 3 мыңнан астам дәрі-дәрмек өндірушілерден бастап Нұр-Сұлтан, Алматы және Алматы облыстарының медициналық ұйымдары мен дәріханаларына дейін тауарларды таңбалау жүйесінде қадағаланудың толық жолынан өтті.
Алкоголь өнімдері
Алкогольді цифрлық таңбалау жөніндегі «пилотқа» 3 қазақстандық өндіруші және 4 импорттаушы қатысады. Олардың арасында «Көкшетау минералды сулары», «Бахус», «Натур продукт» зауыттары, сондай - ақ «Перно Рикар Казахстан», «Альди и К», «Қазақстан Вайн энд Спиритс», «Мартини Бакарди» импорттаушылары бар.Пилот шеңберінде Data Matrix кодымен 200 бөтелке «QAZAQ ELI» арағы, 841 бөтелке «Айдабол» арағы, 360 бөтелке «Ballantine' s Scotch Whisky» виски, 300 бөтелке «Chateau Minvielle» шарабы және басқа да өнімдер таңбаланған.
Жеңіл өнеркәсіп тауарлары
«Пилот» 2021 жылғы 31 желтоқсанға дейін іске асырылатын болады. Қазіргі уақытта жобаға 26 компания қосылды, олардың арасында киім, соның ішінде сырт киім және тоқыма өндірушілері мен импорттаушылары бар. «Пилотқа» қатысушылар арасында – «Семирамида», «Большевичка», «KAZTEX», «Әлем-БТ», «Техноавиа-Қазақстан», «АГФ Групп», «Glasman» қазақстандық тігін фабрикалары бар. Пилоттың әрбір қатысушысы үшін таңбалау процестерін енгізу бойынша жеке жол картасы әзірленетін болады.
Сүт өнімдері
Сүт өнімдерін таңбалау бойынша «пилоттық» жобаға 7 қазақстандық өндіруші – «Raimbek-agro», «Эмиль», «ДЕП», «Шин-лайн», «Бурный сүт компаниясы», «Adal сүт», «Бейсерке Агро» компаниялары қатысуда.Сынақ режимінде олар сүт пен кілегейді,. йогурт, айран, май, ірімшік, сүзбе, балмұздақты DataMatrix кодымен белгілейді.
Сүт өнімдерін цифрлық есепке алу 13% - ы көлеңкелі нарықты ақтауға мүмкіндік береді, бұл Қазақстанда сатылатын әрбір сегізінші сүт өнімі тұтынушының денсаулығы үшін әлеуетті түрде қауіп төндіретінін білдіреді.
Болашақта DataMatrix коды мерзімі өткен тауарлардың кассалық шығарылуын блоктайды, дүкендер мен дистрибьюторлар сандық кодтағы жарамдылық мерзімі туралы ақпаратты өзгерте алмайды.Таңбаланған өнімді сатып алушы Naqty Onim мобильді қосымшасының көмегімен өндірушіге және мемлекеттік органдарға бұзушылықтар туралы сигнал бере алады. Крипто қорғау және цифрлық кодты қолдан жасау мүмкін еместігі, бұл да жалған өнім жасауды мүмкін емес етеді.
Қапталған су және құрамында қанты бар сусындар
2021 жылғы 1 шілдеден бастап қапталған су мен құрамында қант бар сусындарды цифрлық таңбалау бойынша пилоттық жоба басталды. Жобаға өндірушілер, импорттаушылар, дистрибьюторлар және бөлшек сауда дүкендері қатыса алады. Бүгінгі таңда «пилоттың» қатысушылары TASSAY сауда маркасы бар «Юникс» ЖШС және TURAN және BURABAY сауда маркасы бар «Көкшетау минералды сулары» АҚ және т. б. компаниялар болып табылады.
***
ҚР Үкіметінің қаулысы бойынша Қазақстанда бірыңғай таңбалау операторы болып «Қазақтелеком» АҚ (ЕК–«Цифрлық экономиканы дамыту орталығы» ЖШС) тағайындалды.Елдегі цифрлық таңбалау процесін үйлестіруші мемлекеттік орган Сауда және интеграция министрлігі болып табылады. Бірыңғай оператор есептеу инфрақұрылымына жауап береді, тауардың әрбір бірлігіне қолданылатын Data Matrix екі өлшемді кодын генерациялауды және эмиссиясын қамтамасыз етеді, деректерді сақтауды, өңдеуді, таңбалау жүйесінің жұмыс қабілеттілігін қамтамасыз етеді. Бұдан басқа, Тауарларды цифрлық таңбалау мәселелері бойынша бірыңғай оператордың байланыс орталығы 8 800 080 65 65 тәулік бойы бизнеске кеңес береді.
ҚР Сауда және интеграция министрлігі
Техникалық реттеу және метрология комитетінің
Павлодар облысы бойынша департаменті