Өнертабыс, пайдалы модель, өнеркәсіптік үлгі, патенттік құқық объектілері ретінде

   

Өнеркәсіптік меншік объектілерінің маңыздылығының өсуіне байланысты оларды қорғаудың рөлі артады. Өнертабыстарды қорғаудың құқықтық жүйесінің мақсаты оларға патент иеленушілер мен авторлардың құқықтарын тиісті қорғау мен қорғау, сондай-ақ оларды рұқсатсыз пайдалануға жол бермеу болып табылады.

Қазақстан Республикасында өнертабыстарды жасау, құқықтық қорғау және пайдалану Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі Патент заңымен реттеледі ҚР Патент заңына сәйкес өнертабысқа, пайдалы модельге және өнеркәсіптік үлгіге құқықтар патентпен қорғалады.Пайдалы модельге патент пайдалы модельге патент беруге арналған өтінімге сараптама жасау нәтижелері бойынша беріледі.

Өнертабысқа және өнеркәсіптік үлгіге патент ресми сараптама және өтінімге мәні бойынша сараптама жүргізілгеннен кейін беріледі. Патент Өнеркәсіптік меншік объектісіне басымдықты, авторлықты және айрықша құқықты куәландырады.

Өнертабысқа патент өтінім берілген күннен бастап жиырма жыл бойы қолданылады.

Қолданылуы үшін Қазақстан Республикасының Рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен рұқсат алу талап етілетін дәрілік затқа, пестицидке жататын өнертабысқа қатысты айрықша құқықтың және осы құқықты куәландыратын патенттің қолданылу мерзімі патент иеленушінің өтініші бойынша ұзартылуы мүмкін, бірақ бес жылдан аспауға тиіс.

Патент өнертабысқа берілген айрықша құқық болып табылады, яғни патент иесі өз қалауы бойынша өнертабысты пайдалана және оған билік ете алады.

Өнертабысқа, егер ол жаңа болып табылса, өнертапқыштық деңгейі бар және өнеркәсіпте қолданылатын болса, құқықтық қорғау беріледі.

Өнертабыс бұрын белгісіз нәрсе болуы керек. Жаңалықтың астында қандай да бір салада алға жылжу көрінеді.

Өнертабыс өнертапқыштық деңгейге ие болуы керек, яғни белгілі және таныс болмауы керек. Өнеркәсіптік қолдану деп өнертабысты өнеркәсіптік өндірісте және басқа салаларда пайдалану мүмкіндігі түсініледі.

Сараптама жасау ұйымына инновациялық патент және өнертабысқа патент беруге өтінім беру құқығы шығармашылық еңбегімен жасалған өнертабыс авторы болады.

Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 2-тармағына сәйкес өнертабыс ретінде өнімге (құрылғыға, затқа, микроорганизм штаммына, өсімдіктер немесе жануарлар жасушаларының өсіріндісіне), тәсілге (материалдық құралдардың көмегімен материалдық объектіге іс-әрекетті жүзеге асыру процесіне), сондай-ақ белгілі өнімді немесе тәсілді жаңа мақсат бойынша немесе жаңа өнімді белгілі бір мақсат бойынша қолдануға қатысты кез келген салада техникалық шешімдер қорғалады.

Өнертабысқа құқықтық қорғау, егер ол жаңа болып табылса, өнертапқыштық деңгейі болса және өнеркәсіптік тұрғыдан қолданылса беріледі.

Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 3-тармағында өнертабыс деп танылмайтын объектілердің тізбесі көзделуіне назар аударған жөн:

жаңалықтар, ғылыми теориялар және математикалық әдістер;

1. шаруашылықты ұйымдастыру және басқару әдістері;
2. шартты белгілер, кестелер, ережелер;
3. ақыл-ой операцияларын орындау, ойындарды өткізу ережелері мен әдістері;
4. есептеу машиналарына арналған бағдарламалар және алгоритмдер;
5. құрылыстарды, ғимараттарды, аумақтарды жоспарлау жобалары мен схемалары;
6. бұйымдардың сыртқы түріне ғана қатысты ұсыныстар;
7. қоғамдық тәртіпке, адамгершілік пен мораль қағидаттарына қайшы келетін ұсыныстар.

Өнертабысқа құқықтар Қазақстан Республикасының Патент заңына сәйкес жүргізілетін сараптама нәтижелері бойынша берілетін патентпен қорғалады.

Өнертабысқа Патент ресми сараптама және өтінімге мәні бойынша сараптама жүргізілгеннен кейін беріледі.

Өнертабысқа патенттер беруге арналған өтінімдерге сараптаманы сараптама ұйымы – Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Ұлттық зияткерлік меншік институты" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны жүргізеді.

Патент Өнеркәсіптік меншік объектісіне басымдықты, авторлықты және айрықша құқықты куәландырады.

Өнертабысқа патент өтінім берілген күннен бастап жиырма жыл бойы қолданылады.

Қолданылуы үшін Қазақстан Республикасының Рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен рұқсаттар алу талап етілетін дәрілік затқа, пестицидке (улы химикатқа) жататын өнертабысқа қатысты айрықша құқықтың және осы құқықты куәландыратын патенттің қолданылу мерзімі патент иесінің өтініші бойынша ұзартылуы мүмкін, бірақ ол бес жылдан аспауға тиіс.

Көрсетілген мерзім өнертабысқа патент беруге өтінім берілген күннен бастап өнертабысты қолдануға алғашқы рұқсатты алған күнге дейін бес жыл шегеріле отырып өткен уақытқа ұзартылады.

Патент беруге өтінімдер сараптамасы екі кезеңнен тұрады:формальды сараптама және өтінім мәні бойынша сараптама. Ресми сараптама жүргізу барысында құжаттардың белгіленген талаптарға сәйкестігі тексеріледі. Ресми сараптама оң нәтижемен аяқталғаннан кейін өтінім мәні бойынша сараптама жүргізіледі, ол мәлімделген ұсынысты өнертабыс ретінде қорғалатын объектілерге жатқызу мүмкіндігін белгілеуді қамтиды.

Патент иеленушінің патенттелген өнертабысты қорғау мерзімі ішінде кімнің пайдалана алатыны немесе пайдалана алмайтыны туралы шешім қабылдауға құқығы бар. Патент иеленуші өнертабысты өзара келісілген шарттарда пайдалануға рұқсат бере алады немесе басқа тұлғаларға лицензия бере алады. Патент иесі өнертабысқа құқықты қандай да бір тұлғаға сата алады, содан кейін осы патенттің толық иесі болады. Өнеркәсіптік үлгіге бұйымның сыртқы түрін анықтайтын өнеркәсіптік немесе қолөнер өндірісі бұйымдарының көркемдік-конструкторлық шешімі жатады. Өнеркәсіптік үлгіге, егер ол жаңа, түпнұсқа болса, құқықтық қорғау беріледі.

Қазақстан Республикасының Патент заңына сәйкес өнеркәсіптік үлгі, егер бұйымның бейнелерінде көрініс тапқан және өнеркәсіптік үлгінің маңызды белгілерінің тізбесінде келтірілген оның маңызды белгілерінің жиынтығы өнеркәсіптік үлгінің басымдылығы күніне дейін әлемде жалпыға қол жетімді болған мәліметтерден белгісіз болса, Жаңа болып табылады. Өнеркәсіптік үлгінің жаңалығын белгілеу кезінде Қазақстан Республикасында басқа тұлғалардың ұқсас өнеркәсіптік үлгілерге бұрын берген өтінімдері, сондай-ақ Қазақстан Республикасында патенттелген өнеркәсіптік үлгілер есепке алынады.

Егер оның елеулі белгілері бұйым ерекшеліктерінің шығармашылық сипатын анықтаса, өнеркәсіптік үлгі түпнұсқалық болып танылады. Маңызды белгілерге, атап айтқанда пішін, конфигурация, ою-өрнек және түстердің үйлесімі жатады.

Өнеркәсіптік үлгілер кәсіпкерлік субъектісінің мүдделерін қорғаудың маңызды құралы болып табылады, өйткені тұтынушының нақты тауарды таңдауы кезінде сыртқы түрі сирек анықтаушы фактор болып табылмайды. Әртүрлі өндірушілер шығаратын бір мақсаттағы бұйымдардың техникалық деректері сәйкес келуі мүмкін екендігін ескере отырып, олардың сыртқы түріндегі айырмашылықтар шешуші мәнге ие болуы мүмкін. Осыған байланысты өнеркәсіптік үлгіге патенттік монополияны сатып алу өндірушінің стратегиялық міндеті болып табылады.

Өнеркәсіптік үлгі адам қызметінің кез келген саласында құрылуы мүмкін, онда сыртқы түрі болуы мүмкін (іс жүзінде кез келген заттар). Өнеркәсіптік үлгі ретінде қорғалатын шешімдер адам қызметінің әртүрлі жақтарына – киім заттарынан күрделі конструкторлық шешімдерге (автомобильдер, катерлер және т.б.) қатысты болуы мүмкін.

Өнеркәсіптік үлгі объектінің сыртқы түріне жататындығына байланысты, әлемде өнеркәсіптік үлгіні анықтау үшін "дизайн" ұғымы жиі пайдаланылады. Өйткені көбінесе өнеркәсіптік үлгі дизайнердің шығармашылық еңбегінің нәтижесі.

Өнеркәсіптік шешімдер үлгісі болып танылмайды:

1. бұйымдардың тек қана техникалық функциясына негізделген;
2. сәулет объектілері (шағын сәулет нысандарынан басқа), өнеркәсіптік, гидротехникалық және басқа да стационарлық құрылыстар;
3. сұйық, газ тәрізді, сусымалы немесе оларға ұқсас заттардан жасалған тұрақсыз нысандағы объектілер;
4. қоғамдық мүдделерге, ізгілік пен мораль қағидаттарына қайшы келетін бұйымдар

Өнертабыстарды қорғау, атап айтқанда патент беру жеке тұлғаларды олардың шығармашылық дарынын және олардың өнертабыстарын коммерциялық пайдаланғаны үшін материалдық сыйақыларды тануға ынталандырады. Бұл ынталандырулар жаңашылдықты ынталандырады, бұл адамдардың өмір сүру сапасы артады.

 

 

Павлодар облысы Әділет департаменті