Шегіртке зиянкестерімен күресу туралы
Жақсы сапалы жоғары өнім алу үшін ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологиясының маңызды буыны өсімдіктерді аса қауіпті зиянкестерден, аурулардан және арамшөптерден қорғау болып табылады.
Ежелден ауыл шаруашылығы дақылдарының, шабындықтардың, жайылымдардың ең қауіпті зиянкестері шегіртке болып табылады. Қазақстанда шегірткелердің 270-тен астам түрі мен түр тармақтары мекендейді, олардың ішінде ең қауіпті түрлері итальяндық, азиялық, марокколық шегірткелер, саяқ шегірткелердің бірнеше түрі. Итальяндық шегіртке шегірткелердің топырағындағы зиянкестердің ішінде басым түр болып табылады, барлық жерде кездеседі, бірақ Орталық, Солтүстік және Батыс Қазақстанда ең зиянды.
Жаппай көбею кезеңдерінде шегірткелер басқа зиянкестерден келетін зиян мен шығынды салыстыруға келмейтіндей қирау тудыруы мүмкін. Оның көлемі шаршы метрге бірнеше жүздеген, тіпті мыңдаған данаға жетеді, ал елді мекендер көбінесе бірнеше миллион гектарға жетеді. Шегірткелердің жаппай көбеюінің ошақтары 7-10 жыл сайын кезеңді түрде қайталанады.
Шегіртке зиянкестерінің көбеюінің негізгі себептері – биологиялық өрлеу, өңдеу ережелерінің бұзылуы және соңғы жылдардағы қуаңшылық, яғни климаттың өзгеруі. Сондай-ақ агротехнологияларды, өсімдіктерді қорғауды ұйымдастыруды сақтамауға әкеп соғатын жерді пайдалану сипатының және ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің экономикалық тұрақсыздығы жағдайының өзгеруі және аса қауіпті егістік ауыспалы егістің маңызды егістіктерінің қорытындылары. Бұл миллиондаған гектар біркелкі емес тыңайған алқаптардың пайда болуына әкелді, бұл итальяндық шегірткенің және кейбір ең зиянды шегіртке түрлерінің дамуы мен қоныс аударуына ерекше қолайлы жағдай жасады. Осыған байланысты бұрын ауыспалы егістен алынып тасталған алқаптарды игеру, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологиясын, мониторингті ұйымдастыру мен аса қауіпті зиянкестермен күресу әдістерін жетілдіру қажет.
Зиянды түрлердің даму динамизмі, олардың сыртқы түрі мен ауыл шаруашылығы дақылдарының вегетациялық кезеңіндегі зияндылығы арасындағы уақыт айырмашылығы ұйымдық-экономикалық және агротехникалық әдістерге, күрестің биологиялық әдістерін енгізуге, пестицидтерді ұтымды пайдалануға жоғары талаптар қояды, зияндылықтың экономикалық шектеріне негізделген. Шегіртке зиянкестерінің санын азайту үшін күресудің әртүрлі әдістері (механикалық, агротехникалық, химиялық және т.б.) қолданылады.
Шегіртке зиянкестерінің күбіршіктерін жою үшін агротехникалық шараларды – тырмалармен тырмалау, қабығын тазарту – күбіршіктерінің тереңдігіне (8-10 см) жүргізу шегірткелердің санын 20-30%-ға азайтады.
Ең тиімділерінің бірі химиялық болып табылады. Шегірткелерге қарсы химиялық өңдеудің әртүрлі әдістері қолданылады: үздіксіз – зиянкес мекендеген аумақтың барлығы өңделеді; тосқауыл – белгілі бір жолақтар шегірткенің қозғалу бағытында өңделеді, тосқауыл аралық кеңістік өңделмей қалады; жергілікті - дернәсілдердің жинақталу ошақтары (жолақтары) ғана өңделеді; шекті – ауыл шаруашылығы дақылдарының айналасында жүргізіледі.
2021 жылы саяқ шегірткеге қарсы Ақтоғай ауданында облыстық бюджет есебінен 75 га жер өңделді, Гюхарад препаратымен 5% к.э., биологиялық тиімділік 85 % құрады. Италиялық шегірткеге қарсы республикалық бюджет есебінен 80 га аумақта химиялық өңдеу жұмыстары жүргізілді, Локустин, к.э. препаратымен, биологиялық тиімділігі – 86,5%.
Ақтоғай ауданы бойынша 2022 жылға арналған химиялық өңдеудің болжамды көлемі мемлекеттік қоры алқаптарында 180 гектар аумақта саяқ шегірткеге қарсы, итальяндық шегірткеге қарсы 50 гектар алқапты құрады.
«Қарсы күрес бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылатын зиянды организмдердің тізбесін және Фитосанитариялық іс-шаралар жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 19 наурыздағы № 100 бұйрығына сәйкес субъектілер өз аумақтарында фитосанитариялық мониторингтi жүзеге асыруға және ЗЭШ-ден көп зиянды және аса қауiптi зиянды организмдер анықталған жағдайда үйірлі шегірткетектестер (азиялық, марокколық және итальяндық прус) және саяқ шегірткетектестерді қоспағанда, фитосанитариялық iс-шараларды жүргiзеді.
«Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ 403-бабының 2-бөлігіне сәйкес: Фитосанитариялық бақылау объектілерінде фитосанитариялық мониторинг пен фитосанитариялық iс-шараларды зиянды организмдердің саны зиян тигiзудiң экономикалық шегiнен жоғары болатындай олардың дамуы мен таралуына әкеп соққан жүргiзбеу – жеке тұлғаларға – бес, лауазымды адамдарға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне – он, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – он бес, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерiне елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.
«ҚР АШМ АӨК МИК Ақтоғай аудандық аумақтық инспекциясы» ММ