Авторлық және сабақтас құқық объектісін заңсыз пайдаланғаны үшін қылмыстық жауаптылық
Авторлық және сабақтас құқық объектісін заңсыз пайдалану авторлық құқық иесінен рұқсат алмай немесе тиісті лицензиясыз қандай да бір туындыны немесе материалды пайдалануды білдіреді. Бұл авторлық құқықпен қорғалған туындыны тиісті рұқсатсыз көшіруді, таратуды, беруді, көпшілікке ойнатуды немесе кез келген басқа пайдалануды қамтуы мүмкін.
Авторлық құқық зияткерлік меншікте маңызды рөл атқарады, бұл автордың жеке мүліктік емес құқықтары мен шығармашылық объектілеріне айрықша құқықтардың кешенді үйлесімі.
ҚР Азаматтық кодексінің 977-бабына сәйкес автордың жеке мүліктік емес құқықтары:
- авторлық құқық: шығарманың авторы ретінде танылу мүмкіндігі және сол шығармаға басқа адамдардың авторлықты тануына тыйым салу;
- авторлық құқық: туындыны өзінің нақты атымен, бүркеншік атымен немесе жасырын түрде пайдалану;
- туындыға қол сұғылмаушылық құқығы: туындыға өзгерістер мен толықтырулар енгізу, оны рұқсатсыз өзгерістерден қорғау, сондай-ақ автордың келісімінсіз иллюстрациялар,алғысөздер, түсініктемелер қосуға тыйым салу мүмкіндігі;
- жариялау құқығы: автордың қызметтік міндеттерін орындау кезінде жасалған туындыларды қоспағанда, өз туындысының мазмұнын көпшілікке жария ету құқығы.
Айта кету керек, бұл құқықтар инвариантты: олар тек авторға тиесілі, оларды беру немесе иеліктен шығару мүмкін емес.
Айрықша құқық авторға өз туындысын пайдалану мақсаттарына қарамастан, коммерциялық немесе пайда табу үшін емес, кез келген жолмен пайдалануға өкілеттік береді. Бұл құқықтар басқа адамдарға тұрақты және уақытша негізде берілуі мүмкін.
Авторлық құқықтың қолданылу мерзімі заңмен белгіленген: ол автордың бүкіл өмірінде қорғалады және ол қайтыс болғаннан кейін 70 жыл бойы жалғасады.
Қазақстан Республикасындағы Авторлық құқық автордың жеке және айрықша құқықтарын біріктіре отырып, зияткерлік еңбекті қорғаудың маңызды шарасы болып табылады. Бұл жүйе авторларға олардың шығармашылығын пайдалануды бақылаудың заңды құралдарын ұсынады, сонымен қатар қоғамның одан әрі мәдени және шығармашылық дамуын ынталандырады.
Авторлық құқық объектілеріне әдеби, музыкалық, көркем шығармалар және басқа да көптеген шығармалар жатады, олар қандай да бір түрде жасалған және жазылған. Бұған кітаптар, әндер, фильмдер, фотосуреттер және т. б. кіруі мүмкін
басқа. Сабақтас құқықтар әдетте орындаушылардың (актерлер, музыканттар), жазба өндірушілерінің және хабар тарату ұйымдарының құқықтарына жатады.
Авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдалану белгілі бір елдің заңнамасына байланысты азаматтық-құқықтық немесе қылмыстық жауапкершілікке әкелуі мүмкін. Бұзушылық құрбандары залалдың орнын толтыруды талап ете алады, сондай-ақ туындыны одан әрі пайдалануға тыйым салу туралы талап қоя алады. Көптеген бар
авторлық құқықты қорғаудың жолдары. Мысалы, туындыны тіркеу (Қазақстанда авторлық құқықты тіркеу міндетті емес екенін ескеріңіз), цифрлық қорғау жүйелерін пайдалану, интернеттегі контенттің пайдаланылуын қадағалау және тағы басқалар.
Қазақстан Республикасында авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны үшін жауапкершілік ҚР ҚК-де регламенттелген. Атап айтқанда, ҚР ҚК-нің 198-бабында авторлық және (немесе) сабақтас құқықтар объектілерін заңсыз пайдаланған, сол сияқты авторлық құқық және (немесе) сабақтас құқықтар объектілерінің контрафактілік даналарын өткізу не иелену мақсатында сатып алған, сақтаған, орнын ауыстырған немесе дайындаған жағдайда көрсетілген
авторлық немесе бірлесіп авторлыққа мәжбүрлеу кінәліге сексен АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл түрінде не сол мөлшерде түзеу жұмыстары түрінде не 80 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тарту түрінде жаза қолданылатын болады.
ҚР ҚК 198-бабы бойынша қылмыстық құқық бұзушылық жасаудың ауырлататын мән-жайлары автордың құқықтарына елеулі залал, елеулі зиян келтіру, қызметтік жағдайды пайдалану және қылмыстық топтың қылмыс жасауы болып табылады. Осы қылмыстық құқық бұзушылық үшін ең жоғары жаза үш жылдан алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеу не сол мерзімге бас бостандығынан айыру болып табылады.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік
Плагиатқа қатысты сот процестерінің бірі "5:32" веб-сериясы туралы іс болды. Талапкер Асқар Д. сотқа "Salem Social Media" ЖШС-нен талап арызбен жүгінді. Ол олардан 15000 АЕК көлемінде авторлық құқықты бұзғаны үшін өтемақы және 300 млн теңге моральдық зиянды өтеуді талап етті.
Сот веб-сериалдың жазушылары талапкердің кітабындағы фактілер мен оқиғаларды қарызға алғанын анықтады. Айыпталушылар авторлық құқықты бұзу фактісін жоққа шығарды. Сот қазақстандық журналистің пайдасына шешім қабылдады және жауапкерлерді кітапты пайдалану фактісін аталған сериалдың кредиттерінде осындай пайдалану фактісінің көрінісі ретінде жария түрде мойындауға міндеттеп, талапты ішінара қанағаттандырды.
Мысалдармен толығырақ қарастырайық.
"Q R" ЖШС директоры Қ. 198-бап бойынша Д. қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы Жеке айыптау тәртібімен сотқа жүгінді
ҚР ҚК 1-бөлімі. Компанияның "Сәкен Жолдас графикасының шығармалар жинағы"графикасының туындысына айрықша құқығы бар екендігі айтылды. Алматы қаласының дүкендері мен сауда бутиктеріне мониторинг жүргізу барысында контрафактілік өнім туындысын заңсыз пайдалануды әшкерелеу мақсатында өтініш берушінің өкілдері "B" дүкенінде құны 8500 теңге болатын "Qazaq Republic"деген жазуы бар капюшон киімдерін сатқанын анықтады. Өтініш берушінің өкілдері жалпы сомасы 17 000 теңгеге 2 бірлік қара және сұр түсті, XL мөлшеріндегі өнімдерді бақылау арқылы сатып алды. Кәсіпкер Д. ҚР ҚК 198-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыстық теріс қылық жасады, авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдаланды, яғни авторлық құқық объектілерінің контрафактілік даналарын өткізу мақсатында сатып алды, сақтады, көшірді.
Осылайша, тауар қайдан және қалай сатып алынғанына қарамастан, кәсіпкерлер ықтимал заңды салдарларды болдырмау үшін авторлық құқықты біліп, сақтауы керек. Қылмыстық жаза әртүрлі негіздер бойынша жеңілдетілуі немесе жойылуы мүмкін болса да (бұл жағдайда рақымшылық), азаматтық жауапкершілік әлі де қолданылуы мүмкін және бұзушылар залалдың орнын толтыруға міндетті болуы мүмкін. Бұл іс авторлық құқықты сақтаудың маңыздылығын және бұл құқықтарды бұзатындар үшін, тіпті егер ол байқаусызда жасалса да, мүмкін болатын салдарды көрсетеді.
2015 жылғы 1 қаңтардан бастап ҚР заңнамасына авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны үшін жауапкершілікке қатысты өзгерістер енгізілді. Сол кезден бастап мұндай бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершілік алынып тасталды, тек азаматтық-құқықтық және қылмыстық жауапкершілік қалдырылды.
Халықаралық тәжірибе:
АҚШ-та авторлық құқықты бұзу бірнеше заңнамалық актілермен, ең алдымен Федералды авторлық құқық туралы Заңмен реттеледі (Copyright Act of 1976). АҚШ-тағы авторлық құқықты бұзғаны үшін ықтимал жазалар төменде келтірілген:
- Азаматтық-құқықтық жауапкершілік: авторлық құқық иелері құқық бұзушыларға қарсы сотқа шағым түсіре алады. Егер сот бұзушылықты мойындаса, бұзушыға келесі шешім шығарылуы мүмкін:
-авторлық құқық иесінің бұзушылыққа байланысты алған шығындары мен жоғалған пайдасын өтеу немесе әрбір бұзушылық үшін заңмен белгіленген құнын төлеу. Заңды құны 750 доллардан 30 000 долларға дейін болуы мүмкін. Әрбір бұзушылық үшін АҚШ. Егер сот бұзушылықты қасақана жасады деп шешсе, бұл сома 150,000 долларға дейін өсуі мүмкін;
- істі жеңіп алған Тараптың сот шығындары мен адвокаттық алымдарын төлеңіз.
- Қылмыстық жауапкершілік: ауыр жағдайларда, әсіресе қарақшылық көшірмелерді жаппай таратқанда, құқық бұзушылар қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Жазалар бұзушылықтардың сипатына, көлеміне және ұзақтығына байланысты және мыналарды қамтуы мүмкін:
- айыппұлдар: айыппұл сомасы жүздеген мың долларға жетуі мүмкін;
- бас бостандығынан айыру: құқық бұзушылық дәрежесіне байланысты мерзім бірінші құқық бұзушылық үшін 5 жылға дейін және одан кейінгі құқық бұзушылықтар үшін 10 жылға дейін болуы мүмкін.
Жоғарыда аталған жазалардан басқа, сот авторлық құқықты бұзатын тауарларды, сондай-ақ оларды жасау үшін пайдаланылатын материалдар мен жабдықтарды тәркілеу және жою туралы шешім шығаруы мүмкін. АҚШ-тың осы саладағы заңдары өте қатал болғанымен, әр іс жеке қаралатынын және түпкілікті жаза істің нақты жағдайларына байланысты екенін ескеру маңызды.
Ресей Федерациясында авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны үшін жауапкершілік қылмыстық заңнамаға да, әкімшілік заңнамаға да сәйкес бөлінеді және реттеледі. Атап айтқанда, Ресей Федерациясының ӘҚБтК-де (Ресей Федерациясының ӘҚБтК-нің 7.12-бабы) кіріс алу үшін туындылардың немесе фонограммалардың даналарын әкелу, сату, жалға беру немесе басқа да заңсыз пайдалану, сондай-ақ өнертабысты, пайдалы модельді немесе өнеркәсіптік үлгіні заңсыз пайдалану жауапкершілігі реттеледі.
Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексінде авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны үшін жауапкершілік 146-бапта көрсетілген. Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексінің 146-бабында авторлық және сабақтас құқықтарды бұзудың неғұрлым ауыр баптары көрсетілген. Атап айтқанда, егер бұл әрекет авторға немесе өзге де құқық иеленушіге үлкен зиян келтірсе, авторлық құқық беру (плагиат); авторлық құқық объектілерін немесе сабақтас құқықтарды заңсыз пайдалану, сол сияқты ірі мөлшерде жасалған туындылардың немесе фонограммалардың контрафактілік даналарын сатып алу, сақтау, тасымалдау. Осы қылмыстардың саралаушы белгілері де байқалады: алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ; залалдың аса ірі мөлшері;
адамның өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып қылмыс жасауы.
Павлодар облысының Әділет департаменті