Түркістан қаласындағы «Конгресс холл» көпсалалы кешенінде Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 жылдығына арналған «Ата заңым – Айбыным» атты салтанатты іс-шара өтті.Мерекелік жиын шымылдығы «Ата Заң айшықтары» театрландырылған қойылымымен түрілді. «Түркістан» балалар хоры жиынға қатысушылармен бірге Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Гимнін орындады.Салтанатты шарада алғысөз алған Түркістан облысының әкімі Нұралхан Көшеров көпшілікті мерекемен құттықтап, елдің әлеуметті-экономикалық дамуына елеулі үлес қосып келе жатқан еңбек адамдарын марапаттады.
– Баршаңызды еліміздің маңызды мерекесі – Конституция күнімен шын жүректен құттықтаймын! 30 жыл ішінде осы құжат тәуелсіз мемлекетіміздің саяси тұрақтылығы мен экономикалық дамуының басты кепіліне айналды. Қазақстан бейбітшілік пен келісімнің үлгісіне айналып, халықаралық аренада беделі артты. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың бастамасымен «Әділетті Қазақстан» бағытында жүйелі реформалар жүргізілуде. Еліміздің тұрақты дамуының, бейбіт өмірдің, қоғамдық келісім мен ішкі бірліктің басты шарты – «Заң және тәртіп». Құқық қорғау органдары мен жергілікті билік органдарының өзара бірлескен іс-қимылының арқасында қоғамдық тәртіп нығайып, қылмыс деңгейі азайып келеді. Сонымен қатар, береке мен бірлігі жарасқан Түркістан өңірінің әлеуметтік-экономикалық дамуы да қарқынды жүруде. Нәтижесінде қысқа мерзімді экономикалық өсім 117,7%-ды құрады. Бұл көрсеткіш бойынша республикада көшбасшылар қатарындамыз. Өнеркәсіп өнім көлемі осы жылдың 7 айында 852 млрд.теңгеге жетіп, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 12,3%-ға артты. Түркістан — тек еліміздің рухани астанасы ғана емес, сонымен қатар геосаяси, әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан аса маңызды өңір. Осыған орай, Түркістанға Мемлекет басшысының тапсырмасымен ерекше мәртебе беру туралы арнайы заң қабылданды. Қасиетті қаламызда түрлі нысандар бой көтеріп, шын мәніндегі жаңа сәулетті шаhарға айналды. Бұл жетістіктеріміз Ата Заңымыздың негізінде жүзеге асып отыр. Конституцияның 30 жылдығы – тек мереке ғана емес, өткенге баға беріп, болашаққа бағдар жасайтын тарихи белес. Алдағы уақытта біз Ата Заңымызды берік ұстанып, елімізді өркендету жолында аянбай еңбек ете береміз. Тәуелсіздігіміз – тұғырлы, елдігіміз – ғұмырлы болсын! – деді Нұралхан Оралбайұлы.Қазақстан Республикасының егемендігінің нығаюы мен әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан елеулі үлесі үшін бірқатар азаматқа «Қазақстан Республикасының Конституциясына 30 жыл» мерекелік медалі, Қазақстан Республикасының Президентінің Алғыс хаты, облыс әкімінің Грамотасы мен Алғыс хаты табысталды. Олардың қатарында электрші, темір ұстасы, электротехник, өрт сөндіру автокөліктерінің жүргізуші қызметкері, ағаш ұстасы, әлеуметтік әдіскер, мұғалім, дәрігер, аға оқытушы, аға инспектор сияқты еңбек адамдары бар.Марапаттау рәсімі концерттік бағдарламаға ұласты. Сахнада елімізге танымал «Меломен» тобы, Жұбаныш Жексенұлы, «Voice of Тuran- 2025» халықаралық қазақ әндері фестивалінің лауреаты Альфия Нигматулина, «Таңба» тобы, Түркістан музыкалық драма театрының балет ұжымы және басқа да өнерпаздар өнер көрсетіп, көпшілікке көтеріңкі көңіл күй сыйлады.Айта кетейік, Түркістан облысында барлық салада алға жылжу бар. Өңір экономикасының негізгі саласы саналатын ауыл шаруашылығында өнім көлемі 346 млрд.теңгені құрап, нақты көлем индексі 103,9% деңгейінде қалыптасты. Негізгі капиталға салынған инвестициялар 695 млрд.теңге құрап, 33,8%-ға өсті. Оның ішінде, 72%-дан астамын жеке инвестиция құрайды. Одан бөлек, өңірде 2025-2028 жылдар аралығында жүзеге асырылатын жалпы құны 2,5 трлн. теңгеге 111 инвестициялық жобаның пулы қалыптастырылған. Бұл жобалар арқылы 23 766 жұмыс орны құрылады. Биыл жалпы құны 335 млрд. теңгені құрайтын 57 инвестициялық жобаны жүзеге асырып, 8 163 жұмыс орнын құру жоспарлануда. Бүгінгі таңда 124 млрд. теңгеге 21 инвестициялық жоба іске асырылып, 3 457 жұмыс орны құрылды. Іске асқан жобалардың ішінде терең өңдеу өнеркәсібі бағытындағы ірі инвестициялық жобалар бар. Атап айтқанда, Ордабасы ауданындағы «Central Asia Aluminium» ЖШС-ның алюминий бұйымдарын өндіру зауыты, Ордабасы ауданындағы «Altyn Land» ЖШС-ның автоматтандырылған кірпіш зауыты, Созақ ауданындағы «Қазақстандық-Француздық «КАТКО» БК ЖШС-ның табиғи уранды өңдеу кешені. Инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бағытындағы жұмыстар жалғады.Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 жылдық мерейтойына орай Түркістанда Әбдісалан Нұрмаханов атындағы спорт кешені пайдалануға берілді. Заман талабына сай ғимараттың ашылу салтанатына Түркістан облысының әкімі Нұралхан Көшеров, спортшылар және спорт ардагерлері қатысты. Өңір басшысы көпшілікті ғимараттың ашылуымен құттықтап, бұл спорт кешенінің ашылуы – мемлекет тарапынан жастарға жасалып отырған қамқорлықтың бір көрінісі екенін атап өтті.– Алдымен баршаңызды Конституция күнімен құттықтаймын! Бүгін М.Төлебаев көшесінде орналасқан жаңа «Ә.Нұрмаханов атындағы спорт кешені» ел игілігіне берілуде. Бұл нысан – жастарымыздың денсаулығын нығайтып, спортқа деген қызығушылығын арттыруға, кәсіби спортшыларымыздың дайындық сапасын көтеруге бағытталған маңызды жоба. Қасиетті Түркістан өңірі әрқашан спорт саңлақтарын тәрбиелеп келе жатқан киелі мекен. Олимпиада чемпионы Бекзат Саттарханов бастаған қаншама жас спортшыларымыздың жеңісі – ел мақтанышы. Енді осы жаңа кешеннен де талай чемпиондар шығып, өңіріміздің атын дүние жүзіне танытады деп сенемін, – деді облыс әкімі Нұралхан Көшеров.Өз кезегінде чемпионның жары Күлпәш Шаймерденова игі іске ұйытқы болған азаматтарға алғыс білдіріп, жылы лебізін жеткізді.Ғимарат барлық заманауи талаптарға сай салынған және тұрғындардың бұқаралық спортпен айналысуына, кәсіби спортшылардың дайындық өткізуіне толық мүмкіндік береді. Спорт кешенінің жалпы аумағы 4000 шаршы метрді құрайды. Бұл нысан Түркістан қаласы әкімдігінің «Құрылыс бөлімі» тапсырысымен, «Vek-stroy» ЖШС мердігерлігімен салынды.Қазіргі таңда қалада бұдан өзге спорттың күрес, бокс түрлеріне арналған 4 кешен – Мақатаев көшесінде, Бекзат мөлтек ауданында, Теріскей көшесінде және Баянауыл аумағында салынып жатыр.Айта кетейік, Түркістан қаласы облыс орталығы болғалы бері шаһарда «Түркістан-Арена» стадионы, «Olympic Center» спорт кешені, «Теннис орталығы», «Мұз сарайы» ғимараттары пайдалануға беріліп, спортшыларымыз тыңғылықты жаттығу жұмыстарын жүргізуде. Қазіргі таңда ескек есу каналы мен халықаралық талапқа сай атшабардың құрылысы жүргізіліп жатыр. Жыл басынан бері облыс спортшылары Әлем, Азия және Қазақстан Республика чемпионаттарында жалпы 1 122 медальды жеңіп алды. Ұлттық құрама сапына облыстан 766 спортшы енді. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 150 спортшыға артып отыр.Халықты баспанамен қамту маңызды мәселе. Түркістан облысында осы бағытта жұмыс жүргізіліп жатыр.ҚР Конституциясының 30 жылдық мерекесі қарсаңында облыс орталығында әлеуметтік қолдауға мұқтаж 8 отбасыға жаңа баспананың кілті табысталды. Бұл – демеушілердің қолдауымен жүзеге асқан игі бастама.Үшқоңыр көшесінде орналасқан әсем де жайлы баспаналардың әрқайсысы 68 шаршы метрді құрайды. Үш бөлмелі баспаналар ас үй, жуынатын бөлмемен жабдықталған. Электр желісі, табиғи газ және ауыз сумен қамтылған.Жаңа қоныс иелерінің қуанышымен облыс әкімі Нұралхан Көшеров ортақтасып, отбасыларға жылы лебізін білдірді.– Бұл тек баспана беру ғана емес, адамдардың болашағына сенім сыйлау. Осындай қамқорлық пен қайырымдылық істер біздің қаламыздың бірлігін нығайтып, тұрғындардың әл-ауқатын жақсартуға үлкен үлес қосады. Шаңырақтарыңыз шаттық пен берекеге толы болсын, – деді Нұралхан Көшеров.Баспана кілтін табыстау сәтінде тұрғындар өз қуаныштарымен бөлісіп, демеушілерге алғыстарын жеткізді.Айта кетейік, бұл отбасылар облыс әкімінің жеке қабылдауында болып, баспана мәселесін көтеріп, көмек сұраған болатын. Өтініш қабылданды.Қазіргі таңда Түркістан қаласында 23 мыңнан астам адам үй кезегінде тұр. Жыл басынан бері 400-ден астам пәтер үлестірілді. Жыл соңына дейін тағы 500-ден аса пәтер беріледі деп жоспарлануда.Болгария мемлекеті, София қаласында жасөспірімдер арасында 60 кг салмақта дзюдо күресінен сайыс өтіп, оған Түркістан облысы, Төлеби ауданының спортшысы Батырғали Ернұр қатысып, әлем чемпионы атанды!Ернұр Түркістан облысының тарихындағы дзюдодан алғашқы әлем чемпионы болды.Бұл жеңіс – барша аудан жұртшылығы үшін үлкен қуаныш. Ернұрдың бұл жетістігі – табандылық, күш-жігер және адал еңбектің нәтижесі.Спортшының бапкерлеріне, ата-анасына және спортқа үлес қосқан барша азаматтарға алғыс білдіреміз.
Түркістан облысында тұрғындарды табиғи газбен қамтамасыз ету жұмыстары жүйелі түрде атқарылып келеді. Осы орайда Жетісай ауданында газбен қамту жұмыстары қарқынды жүргізілуде. Аудандағы 105 елді мекеннің 89-ы көгілдір отынға қосылып, табиғи газ тұтынатын елді мекендердің үлесі 84,7 пайызға жетіп отыр.Түркістан облысының әкімі Нұралхан Көшеровтің тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру, қолайлы орта қалыптастыру, елді мекендердің инфрақұрылымын жақсарту тапсырмасына сәйкес ҚР Конституциясының 30 жылдығы қарсаңында 2 елді мекенге көгілдір отын берілді.Ж.Ералиев ауылдық округіне қарасты Жетіқазына және Әлімбетов (Бәйтерек) елді мекендерін газдандыру рәсіміне аудан әкімі Серік Мамытов пен «QazaqGaz Aimaq» АҚ Түркістан өндірістік филиалының директоры Ақылбек Абилдиев қатысып, тұрғындардың қуанышын бөлісті. Бұған дейін аталмыш елді мекендерде көмір жағып, күл шығарып келген 2600 тұрғын енді «көгілдір отынды» еш кедергісіз пайдаланатын болады.– Бүгін сіздермен «Конституция күні» мерекесі қарсаңында қуанышты сәтте жолығып тұрмыз. Ел Президенті мен облыс басшысының инфрақұрылымды жақсартып, ауылдарды дамыту жөнінде тапсырмасы аясында ауданымызда қарқынды жұмыс жүргізудеміз. Қаржының мүмкіндігіне қарай инфрақұрылым мәселелері кезең-кезеңімен шешіліп келеді. Ешбір елді мекен біздің назарымыздан тыс қалмайды, – деді аудан әкімі Серік Мамытов.Елді мекендерді газдандыру жұмыстарының қарқынды жүргізілуінің нәтижесінде өткен жылы Ж.Ералиев ауылдық округінің Абай, Қызылқұм ауылдық округінің Қызылқұм, Қызылту және Қарасақал елді мекендеріндегі 6600 тұрғын газға қосылса, биылғы жылдың басынан бері Қызылқұм ауылдық округінің Түркебай, Жалпаққұм, Алғабас, Ақтөбе, Қосқұдық және Мақталы, Абай ауылдық округінің Халықтар достығы, Ш.Ділдәбеков ауылдық округінің Күрішті, Жаңа ауыл ауылдық округінің Әбдіхалық және Мырзашөл, Мақталы ауылдық округінің Дархан елді мекендеріндегі 11 мыңға жуық тұрғын көгілдір отынды пайдалану мүмкіндігіне ие болған.Жыл соңына дейін Қарой, Атақоныс, Сейфуллин, Сарқырама және Мақталы, Датқа, Көбек, Киров және 1-мамыр елді мекендеріне газ беріліп, тұтынушылар санын тағы 10 400 адамға арттыру, 2027 жылы аудан тұрғындарының табиғи газбен қамтылуын 100 пайызға жеткізу жоспарлануда.Бүгінгі жиынның мән-маңызы айрықша. Осыдан 30 жыл бұрын бүкілхалықтық референдумда Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданды. Бұл егемен еліміз үшін тарихи сәт болды.
Баршаңызға құтты болсын деймін.
Шын мәнінде, Ата заңнан биік ештеңе жоқ. Себебі Конституция – мемлекеттігіміздің мызғымас тұғыры, Тәуелсіздігіміздің айнымас темірқазығы.
Қазақ – Ұлы дала заңына бас иген, ар-ұяттан аттамаған халық. Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы, Әз Тәукенің Жеті жарғысы – нағыз дала заңының жарқын үлгілері. Осы дәстүр ешқашан үзілген емес.
Жұртымыз дала заңынан қазіргі Ата заңына дейін тарихи жолдан өтті. Өткен ғасырдың басында қазақ зиялылары бұл іске елеулі үлес қосты. Кеңес заманында еліміздің құқықтық іргетасы қаланды, білікті заңгерлер шоғыры пайда болды.
1993 жылы егемен Қазақстанның алғашқы Ата заңы бекітілді, мемлекетіміздің конституциялық құрылымы айқындалды. Бірақ көп ұзамай жаңа тарихи ахуалға сай келетін жаңа Конституция қабылдау қажет болды. Осыған орай, арнайы кеңес құрылды, оған бір топ белгілі отандық заңгер мүше болып, белсенді жұмыс жүргізді. Шетелден шақырылған сарапшылар да осы маңызды іске атсалысты.
Ата заңымыздың жобасын талқылауға миллиондаған азамат қатысты, мыңдаған ұсыныс келіп түсті. Конституция туралы айтқанда, тұңғыш Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың табанды еңбегіне әділ баға беру қажет. Ол Конституция қабылданған кезде Мемлекет басшысы ретінде шешуші рөл атқарды.
Осылайша, 1995 жылы 30 тамызда Тәуелсіздік төлқұжаты, яғни, Конституция қабылданды.
Еліміздің басты заңына «Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы...» деген сөздер жазылды. Конституциямыз Тәуелсіздігімізді нығайтуға зор ықпалын тигізді, еліміздің одан әрі дамуына даңғыл жол ашты. Қазақстан дербес мемлекет ретінде әлем қауымдастығының белді мүшесі атанды. Әрине, уақыт бір орында тұрмайды. Отыз жылда түрлі себепке байланысты Ата заңға 6 рет түзету енгізілді.
Бірақ ең басты конституциялық өзгеріс осыдан үш жыл бұрын жасалды деп айтсақ, орынды болар. Конституциялық реформаның арқасында еліміздің саяси-құқықтық жүйесі түбегейлі жаңа сипатқа ие болды. Сол кезде Конституцияға түзетулерді Парламент арқылы өткізу керек деген ұсыныс кеңінен айтылды. Бірақ күрделі болса да, басқа жолды таңдау жөнінде шешім қабылданды. Ел болашағына тікелей әсер ететін аса маңызды шешімдерді тек қана референдум арқылы қабылдау қажет деген ұстанымды міндетті түрде сақтау керек деп ұйғардым.
Елімізде «Республикалық референдум туралы» заң ширек ғасыр бұрын қабылданды. Бірақ осы кезге дейін бірқатар себеппен бүкіл халық өзекті мәселелер бойынша дауыс бермеді. Ал азаматтарымыз ел тағдырына қатысты әр мәселеге өз ой-пікірін, көзқарасын ашық білдіргісі келді. Қоғамымызда дәл осындай сұраныс болды. Сондықтан референдум өткізу туралы бастамаға барша халық бірауыздан қолдау көрсетті. Жұртымыз Конституцияға енгізілген түзетулерді зор құлшыныспен жақтап, дауыс берді.
«Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық» деген Конституция бабы нақты жүзеге асырылды. Бұл қоғамымыздағы саяси үрдіске зор серпін берді. Енді еліміздегі барлық маңызды шешімдерді бір ел болып талқылап, бірге қабылдайтын болдық. Былтыр Атом электр стансасын салуға қатысты өткен референдум – соның айқын дәлелі.
Шын мәнінде, 2022 жылы жүргізілген реформа Қазақстанның конституциялық құрылымы тарихындағы ең мазмұндысы еді. Мұндай реформаны қолға алуға сол кезеңдегі өте күрделі саяси жағдай себеп болды.
Референдумда Ата заңға түзету енгізумен шектеліп қалмай, Конституцияның жаңа жобасын дауысқа салу туралы көптеген ұсыныс айтылды. Мұндай бастамалардың көтерілуі бекер емес еді. Заңнамалық тұрғыдан орынды әрі саяси жағынан биліктің беделін арттыратын айтарлықтай оңтайлы тәсіл болып көрінді.
Алайда 1995 жылы қабылданған Конституцияны реформалаумен шектеліп, оның негізгі мән-мазмұнын сақтау жөнінде шешім қабылдадым.
Осы арқылы Конституцияның басты ережелерінен айнымайтынымызды дәлелдедік. Сондай-ақ ел бірлігі, халықтың тыныш әрі берекелі өмірін қамтамасыз ету және ішкі саяси тұрақтылықты сақтау секілді мемлекетіміздің жоғары құндылықтарын берік ұстанатынымызды көрсеттік.
Осы шешімнің арқасында бүгін Конституцияның 30 жылдық мерейтойын атап өтіп отырмыз.
Дегенмен жаңа саяси жағдайға, қоғамды жан-жақты жаңғырту міндеттеріне сай келмейтін Конституциядағы ережелер референдум арқылы жойылды. Сондықтан нақты реформаның нәтижесінде Конституция баптарының үштен бірі жаңартылды. Бұл – конституциялық реформа ауқымының айқын көрсеткіші. Көп жылдан бері қоғамның көкейінде жүрген Әділдік, Ашықтық, Есептілік, Жауапкершілік қағидаттары Ата Заңда көрініс тапты. Азаматтардың Конституцияға сенімі нығая түсті. Референдум өткізудегі басты мақсат осы болатын.
Сондай-ақ еліміздің саяси жүйесінде «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидаты орнықты. Бұл билікте өзара тиімді байланыс пен тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік берді. Президенттің жеті жылға бір рет қана сайлануы ел тарихындағы аса маңызды саяси-құқықтық бетбұрыс деп айтуға толық негіз бар. Себебі мұндай жағдай Қазақстанда бұрын-соңды болған емес.
Осылайша, елімізде биліктің бірегей үлгісі пайда болды, яғни, мемлекеттік басқару жүйесі жаңа қағидаға сай жұмыс істей бастады, сол арқылы мемлекеттегі саяси үдерістер әлдеқайда түсінікті, болжамды, айқын бола түсті. Нақты айтқанда, Президенттің жақын туыстарына билік жүйесінде лауазымды қызмет атқаруға тыйым салынды. Биліктегі отбасылыққа тосқауыл қойылды. Бұл да өте қажетті қадам болды.
Халықтың осы шешімі – аса маңызды саяси-құқықтық жаңашылдық, әлемде баламасы жоқ конституциялық инновация.
2019 жылдан бері біз кезең-кезеңімен бірнеше саяси реформа жүргізіп, саяси жүйені дәйекті түрде жаңғырттық. Осы залда отырған азаматтардың көбі сол үлкен өзгерістердің бел ортасында жүрді.
Ашығын айтқанда, біз біршама кедергіге тап болдық. Саяси ортаның белгілі бір бөлігі қоғамды жаңғыртуды көздейтін бастамаларымызға күмәнмен қарады, тіпті қабылдай алмады.
Бүгінде біз таңдаған стратегиялық бағыттың дұрыс екеніне көзіміз жетті. Бұл елімізді өркениетті қоғам құру жолына бастайды.
2022 жылы өткен референдум ұлтымызды бұрын-соңды болмаған деңгейде ұйыстырып, мемлекет алдындағы стратегиялық міндеттердің төңірегіне топтастарды.
Азаматтарымыздың жаңа саяси бағдарды бірауыздан қолдауы алға ілгерілеуден басқа жол жоқ екенін айқын көрсетті.
Тарихи өлшем тұрғысынан өте қысқа уақыт ішінде қоғам саяси кемелдік пен азаматтық жауапкершілікті күшейтетін іргелі өзгерістерді бастан өткерді.
Әділетті Қазақстанды құру процесін енді ешкім тоқтата алмайды. Өткенге оралуға, ең алдымен, еліміздің жастары жол бермейді. Білімді жас ұрпақ келешекке көз тігеді. Олар Қазақстанды жаңа заманның талабына сай келетін өркениетті мемлекет ретінде көргісі келеді. Түптеп келгенде, конституциялық реформа саяси жаңғыру үдерісіне зор серпін берді. Парламенттің рөлі артты, Үкіметтің жауапкершілігі күшейді. Орталық және жергілікті атқарушы биліктің құзыреті қайта бөлінді.
Жаңа талапқа сәйкес Президент, Сенат, Мәжіліс және мәслихаттар сайлауы өтті. Өкілді билікке әртүрлі көзқарастағы саяси күштер мен азаматтар келді. Түрлі саяси партиялар Парламенттен орын алды. Аралас сайлау жүйесі тәуелсіз үміткерлерге жол ашты. Барлық деңгейдегі мәслихат депутаттарының 90 пайызы бір мандатты округтен сайланды.
Төрт жылдың ішінде барлық ауыл әкімдері жаңа ережеге сәйкес сайланды. Олардың көбі – бұрын мемлекеттік қызметте жұмыс істемеген азаматтар.
Осылайша, билікке жаңа буын өкілдері келіп жатыр. Биылдан бастап аудан және облыстық маңызы бар қала әкімдерін халық тікелей сайлайтын болды. Бұл – Орталық Азия аймағында бұрын-соңды болмаған тәжірибе.
Елімізде «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы орныға түсті. Азаматтарымыз ел өміріне қажетті шешімдерді қабылдау үдерісіне белсене қатысатын болды. Әсіресе, реформаларды жүзеге асыру ісінде билік пен қоғамның мүддесі бір екені анық байқалды. Елдегі өзгерістер, ең алдымен, халықтың игілігі, ұрпақтың болашағы үшін жасалып жатыр.
Мен бүгінгі мерейлі сәтте осы тарихи қадамды жасауға үлес қосқан барша азаматқа алғыс айтамын.
Біздің қазіргі Конституциямыз – өркениетті болашаққа жол ашатын, халқымыздың игілігіне қызмет ететін Ата Заң. Біз бір ел болып қолға алған реформалар Конституциямыздың жасампаз рухын күшейте түсті. Бұл кезең еліміздің тарихында түбегейлі жаңғыру кезеңі болып қалары анық. Ата Заңымызда «Қазақстанның ең қымбат қазынасы – Адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деп жазылған. Бұл – әрдайым мүлтіксіз орындалуға тиіс қағида. Осыған орай, нақты реформа жасалды. Еліміздегі заң үстемдігін қамтамасыз ететін аса маңызды институт – Конституциялық сот құрылды. Енді азаматтар қандай да бір заң өз құқығы мен бостандығына нұқсан келтіреді деп санаса, Конституциялық сотқа жүгіне алады. Екі жарым жыл ішінде бұл органның қарауына 11 мыңнан астам өтініш келіп түсті.
Бұл халықтың жаңадан енгізілген конституциялық бақылау институтына сенімі жоғары екенін көрсетеді. Конституцияға қайшы көптеген нормалар құқықтық жүйеден алынды.
Бұдан былай Конституциялық соттың шешімі мен құқықтық ұстанымы әділдік рухына сай келетін жаңа заңнамалық қолданыстың негізіне айналды.
Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексті енгізу нәтижесінде азаматтардың мемлекетпен жария-құқықтық қатынастарын реттеу тәсілдері түбегейлі жаңарды.
Кодекстегі жаңа новеллалар арқылы соттардың тек мемлекет мүддесін қорғауға бағдарланған әдепкі ұстанымы жақсы жағына өзгерді. Сот үкімінде субъективтілік азайып, анағұрлым әділетті шешімдер шығарыла бастады.
Қазіргі статистика азаматтар мен кәсіпкерлердің мемлекеттік органдарға қарсы істерде 60 пайызға дейін жеңіске жететінін көрсетіп отыр.
Жүргізілген реформалар сот жүйесіне сенімді айтарлықтай арттырды. Судьяларды іріктеу және тағайындау үдерісін әділ әрі ашық етіп, олардың тәуелсіздігін күшейтті.
Сот әкімшілігі жетілдіріліп, сот ісін жүргізуді цифрландыру басталды.
Бұрын азаматтар іске қатысты шағымдану мүмкіндігі жоқтығына жиі арызданатын.
Сондықтан кассациялық соттарды құру және биылғы 1 шілдеден бастап «жаппай» кассация қағидатын енгізу Қазақстанның сот жүйесін жаңғыртудағы маңызды қадамдардың бірі болды. Конституциялық реформа нәтижесінде прокуратура органдарының қадағалаушылық құзыреті күшейтілді.
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл конституциялық мәртебеге ие болды. Еліміздің барлық аймағында өкілдіктері ашылды. Енді Уәкілдің тәуелсіздігі мен иммунитетіне Ата заң кепілдік береді. Бұдан бөлек, Омбудсмен Бас прокурор сияқты Конституциялық сотқа жүгіну құқығына ие болды.
Заң үстемдігін қамтамасыз ету – біздің стратегиямыздың ең маңызды қағидасы. Бұл – өркениетті және озық қоғамның басты өлшемі. Қоғамымызда заң мен тәртіп сақталмаса, ешқандай жетістік пен ілгерілеу болмайды, бұл – анық нәрсе.
Заңды сыйлайтын ел қашанда берекелі болады. Сондықтан мен әр сөзімде заң мен тәртіптің маңызын ерекше атап өтіп жүрмін. Басқаша айтқанда, бұл – бізге дәстүрлі болмысымызды өзгерту қажет деген сөз. Заңды құрметтеу, тәртіпке бағыну ұлтымыздың қанына сіңіп, қасиетіне айналуы қажет.
Бауыржан Момышұлының «Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бас иген құл болмайды» деген сөзі қазіргі таңда аса өзекті. Сондықтан заңды қасақана бұзатын азаматтарға, қоғамдық тәртіпке және тұрақтылыққа кері әсер ететін әрекеттерге міндетті түрде құқықтық баға беріледі.
Мектеп қабырғасында, жоғары оқу орындарында құқықтық тәрбие жұмысын күшейту қажет. Балаларға заңдарды қарапайым тілмен түсіндірген абзал. Бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желі арқылы тиісті жұмыс жүргізілуі керек. Жастардың құқықтық санасына отбасындағы тәрбие де зор ықпал етеді. Мұны ешқашан ұмытпауымыз керек.
Ата-ана, мектеп және мемлекет күш жұмылдырып, бала тәрбиесіне баса мән бергені жөн. Сонда ғана заңға бағынатын, өзінің де, өзгенің де құқығына құрметпен қарайтын ұрпақ тәрбиелейміз. Заң мен тәртіп – Әділетті Қазақстанды құрудың басты алғышарты.
Жалпы айтқанда, біз мемлекеттік саясатта терең өзгеріс жасадық. Конституциялық реформа осы ауқымды жұмыстың берік құқықтық арқауы болды. Сол арқылы саясатта, экономикада, әлеуметтік салада, сот жүйесінде «Әділетті мемлекет» қағидатын жүзеге асыруға жол ашылды.
Конституцияда жер және барлық табиғи ресурстар халыққа тиесілі екені айқын көрсетілген. Осы қағидатты іс жүзінде орындау үшін маңызды шаралар қабылданды. Менің тапсырмаммен «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы әзірленді. Қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының жартысы балалардың арнайы есепшотына жіберілетін болды. Былтырдан бері Ұлттық қордан 1,5 миллиард доллардан астам қаржы бөлінді. Бұл – жас ұрпақтың болашаққа нық сеніммен қарауына мүмкіндік беретін мемлекетіміздің өте маңызды шешімі.
Мұның бәрі – жаңарған Конституцияның жемісі. Ата заң, шын мәнінде, азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғайтын толыққанды әрі тиімді құралға айналды.
Бірқатар маңызды заңдар мен арнайы жоспарларды қабылдау арқылы қолданыстағы Конституцияның орасан зор әлеуеті іске асырылып жатыр.
Былтыр Адам саудасына қарсы іс-қимыл туралы заң қабылданды. Бұл адамды еркінен тыс қандай да бір жолмен пайдалануға болмайтынына кепілдікті күшейтті.
Тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін берілетін жаза едәуір қатаңдатылды. Некелесуге мәжбүрлегені үшін қылмыстық жауапкершілік белгіленді. Адам ұрлағандар да қатаң жазаланады.
Сонымен қатар қылмыстық сот үдерісін ізгілендіру және оның тиімділігін арттыру үшін нақты қадамдар жасалды, тиісті кодекстерге ауқымды түзетулер енгізілді.
Конституцияның мерейлі белесіне орай Рақымшылық туралы заң қабылданды. Себебі мемлекет қылмыспен күрес саясаты мен әлеуметтік әділдік мәселесіне келгенде адамгершілік құндылықтарын басты орынға қояды.
Конституция әрдайым адам құқығының темірқазығы болуға тиіс. Бұл – мемлекет саясатындағы бұлжымас қағида. Конституциямыз алдағы уақытта да халқымыздың жарқын болашағына жол ашатын ең басты құжат болып қала бермек.
Ата заң еліміздің жалпыұлттық бірегейлігін нығайтуды, сондай-ақ заңды мүлтіксіз сақтау және адал азамат идеологиясын ілгерілетуді көздейтін жаңа қоғамдық келісімнің айқын нышанына айналды. Заң үстемдігі – әділетті қоғам құруға және азаматтарымыздың берекелі өмірін қамтамасыз етуге апаратын төте жол. Сондықтан тағы да қайталап айтамын: еліміздің барлық азаматтары заңды құрметтеп, сақтауы керек.
Қазақстанның заңгерлер қауымдастығы азаматтарымызға Конституцияның негізгі ережелерін түсіндіріп, Заң мен тәртіп қағидатына сай қоғамдағы әрбір әрекетіне жауапкершілікпен қарауға үндеуі қажет.
Қазақстан Конституциясы ұлтымыздың кемелдігі мен болашаққа ұмтылысын бүкіл әлемге паш етеді. Конституцияның әр жолы мен рухын сақтау, соның негізінде жоғары құқықтық мәдениет пен ұлттың жаңа сапасын қалыптастыру – еліміздің келешектегі табысының кепілі. Мұны барша халық түсінуге тиіс.
Геосаяси тұрақсыздық белең алып, технология көз ілеспес жылдамдықпен дамып жатқан кезеңде заңнаманы ұдайы жаңғыртудың маңызы зор.
Жаппай цифрландыру және жасанды интеллект мемлекет пен қоғамды өркендетудің мүлдем жаңа ұғымдары мен тәсілдерінің пайда болуына ықпал етті.
Көптеген елде адамның рөлі мен орны, жалпы оның постгуманистік әлемде тіршілік етуі жөнінде қоғамдық және парламенттік пікірталастар қызу жүріп жатыр.
Биотехнологияның жедел дамуы да біраз сұрақ туындатады. Оның салдары күрделі құқықтық коллизияға және қалыптасқан этикалық нормалардың ескіруіне әкеліп соғуда.
Заң шығарушылар халықаралық құқық жүйесін қайта құру арқылы өз елінің егемендігін сақтау міндетімен бетпе-бет келеді.
Сондықтан конституционализм ешқашан бір орында тұрмайды. Ол заң шығару үдерісімен тығыз байланысты. Алайда оған мүлдем жаңа технологиялық, экономикалық және геосаяси жағдайлар әсер етеді.
Бұл мәселені Қазақстанның кәсіби заңгерлер қауымдастығы жан-жақты зерттеп, ұдайы назарда ұстауға тиіс деп санаймын.
Ұлт заңы – Конституциямыздың жасампаздық күші зор. Өйткені Ата Заңның әр бабында барша азаматтарымызға ортақ құндылықтар мен біртұтас халқымыздың мақсат-мүддесі бар.
Конституциялық, саяси, экономикалық реформалардың, халқымыздың орасан зор күш-қуаты мен әлеуетінің, сондай-ақ білім, ғылым және мәдениет саласына салынған ауқымды инвестициялардың арқасында елімізде шын мәнінде жақсы өзгерістер жасалып жатыр. Жақсыны жақсы деп айту керек. Бұл да әділеттілік көрінісі.
Оқушыларымыз бен студенттеріміз беделді халықаралық олимпиадаларда топ жарып жүр. Спортшыларымыз әлемдік сайыстарда жеңімпаз болып, еліміздің мерейін асыруда.
Алдына нақты мақсат қойған азаматтарымыздың бәрі білім, ғылым, өнер, бизнес және басқа да көптеген салада табысқа жетуде.
Қазақстан халықаралық қауымдастыққа ашық мемлекет, бізде ғаламтор еркіндігі бар екенін ешкім жоққа шығара алмайды. Елімізде бірде-бір желінің негізгі арнасы жабылған жоқ, барлық азаматтарға әлемдік жаңалықтардың көздеріне жол ашық. Біздің азаматтарымыз шетелге еркін барып тұрады. Ал жастарымыз өздері таңдаған университеттерде білім алуда, оларға ешқандай тосқауыл, кедергі жоқ. Осындай мемлекеттік саясат өз жалғасын табады.
Көптеген елдің жастары бізді болашағы жарқын мемлекет ретінде таниды, Қазақстанға келгісі келеді, келіп те жатыр.
Еліміздің мақсаты – айқын, келешегі – зор. Біз цифрландыру мен жасанды интеллектіні ел игілігіне қолданатын озық мемлекет боламыз деп белсенді түрде жұмыс істеп жатырмыз.
Қазір Қазақстанның барлық аймағында мыңдаған шақырым жол салынып, жөнделуде. Әуежайлар мен көпірлер бой көтеріп, су нысандарының құрылысы басталып жатыр. Тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығы және басқа да маңызды инфрақұрылым салынуда.
Жалпы Үкіметке инфрақұрылымдық құрылыстың сапасына баса мән беру қажет деген қатаң нұсқау берілді. Бұл мәселе Үкіметтің және құқық қорғау мекемелерінің бақылауында болады.
Елімізде жыл сайын көптеген өндіріс орындары ашылатын болды. Әсіресе, жоғары технология саласындағы кәсіпорындар іске қосылуда. Осылайша, біз ұлттық экономикамыздың мықты индустриялық негізін қалап жатырмыз. Инвестиция тартып, бизнеске қолайлы жағдай жасап, аймақтарды қолдау үшін жүйелі жұмыс істелуде. Соның нәтижесінде биылғы жеті айдағы экономикалық өсім 6 пайыздан асты.
Мұның бәрі аяқ астынан пайда болған жоқ. Бұл – қажырлы еңбектің және табанды түрде жасалған түбегейлі реформалардың нәтижесі. Жүйелі және үйлесімді жұмыс пен берекелі бірліктің арқасында еліміз жаңа кезеңге қадам басты. Бір сөзбен айтқанда, Қазақстан біртіндеп дамудың даңғыл жолына түсіп келеді. Енді бос сөзге берілмей, жан-жақты өркендеуге бастайтын осы бағдарымыздан айнымай, тек қана алға ұмтылуымыз керек. Сонда біз озық ойлы ұлт болып, теңдессіз табысқа қол жеткіземіз, биік белестерді бағындырамыз.
Біз бәріміз төл тарихымызға қазақтың қайта жаңғыру дәуірінің өкілі ретінде енуге тиіспіз. Себебі бәріміз бір дәуірде өмір сүреміз, еліміздің болашағына бірге жауаптымыз. Біздің ұрпақ міндетті түрде үлкен жетістікке куә болып, табысқа жетуі керек. Балаларымыз бен немерелерімізге дамыған, өркениетті, құқықтық ел қалдыруымыз қажет. Бұл – біздің тарихи борышымыз. Осы мақсатқа жету үшін біз қазір Әділетті, Таза, Қауіпсіз әрі Қуатты Қазақстанды құрып жатырмыз. Түптеп келгенде, бұл – ұлттық идеология.
Біздің басты міндетіміз – озық ойлы, бәсекеге қабілетті ұлт болу, халықтың әл-ауқатын арттыру, елдегі тұрақтылықты сақтап, қоғамдық келісімді қамтамасыз ету. Сондықтан қазақ елінің қастерлі төлқұжаты – Конституциямыздың әр бабы мүлтіксіз орындалады. Бұл – баршаға ортақ міндет.
Бәріңізге мәлім, мен 8 қыркүйекте халыққа Жолдауымды жариялаймын. Еліміздің экономикалық және әлеуметтік саясатындағы маңызды мақсат-міндеттерді айқындаймын. Ардақты ағайын!
Конституциямыздың 30 жылдығы – еліміз үшін тарихи меже.
Бүгін арамызда Конституциямыздың алғашқы жобаларын әзірлеуге қатысқан азаматтар отыр. Соңғы конституциялық реформаны жүзеге асыруға белсене атсалысқан бұрынғы депутаттар мен белгілі ғалымдар бар.
Бәріңізге зор ризашылығымды білдіремін.
Мен Конституцияның 30 жылдығына орай мемлекеттік наградамен, соның ішінде мерекелік медальдар бар, бір топ азаматты марапаттау туралы шешім қабылдадым.
Баршаңызға амандық, табыс тілеймін!
Конституциямыздың айбыны асқақ болсын!
Мақтаарал ауданында тазалық пен экологиялық ахуалды жақсартуға бағытталған нақты қадамдар жасалуда. Бұл бастама Мемлекет басшысының тапсырмасымен жүзеге асырылып жатқан «Таза Қазақстан» республикалық бағдарламасы аясында қолға алынған. Аталған бағдарлама аясында облыс әкімінің тапсырмасы бойынша облыстық бюджеттен 239,15 миллион теңге қаржы бөлініп, ауданның коммуналдық шаруашылық саласына қажетті жаңа техникалар сатып алынуда.Атап айтқанда, бөлінген қаражатқа жалпы саны 11 дана трактор (оның ішінде қар, құм, шаң тазалайтындары бар), 11 тіркеме, 3 дана жүк тиегіш (погрузчик), 11 дана трицикл және 1 дана көтергіш техника (автогидроподъемник) алу жоспарланған. Бұл техникалар аудан аумағындағы санитарлық тазалықты жақсартуға, қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және шығару жұмысын жүйелеуге, сондай-ақ жалпы экологиялық мәдениетті арттыруға үлкен септігін тигізбек.Бүгінгі таңда осы техникалардың алғашқы легі – 11 дана трактор, 11 тіркеме және 3 дана погрузчик ауданға жеткізіліп отыр. Аудан тұрғындары бұл қуанышты жаңалықты ерекше ықыласпен қабылдады. Техникалардың кілтін ресми түрде аудан әкімі Бақыт Асанов арнайы ұйымдастырылған салтанатты шара барысында жүргізушілерге табыс етті.Өз сөзінде аудан басшысы жаңа техникалардың халық игілігіне қызмет ететінін атап өтіп, бұл жұмыстар елді мекендердің тазалығын жақсартуға үлкен үлес қосатынына сенім білдірді.Айта кетейік, бұл бастама аудандағы коммуналдық қызмет сапасын жаңа деңгейге көтеріп, еңбек өнімділігін арттырады деп күтілуде. Сонымен қатар, тазалық сақтау мәдениетін қалыптастыруда жергілікті билік пен халықтың бірлескен іс-әрекеті үлкен рөл атқаратыны белгілі. Сондықтан, алдағы уақытта аудан әкімдігі тарапынан бұл бағыттағы жұмыстар жүйелі түрде жалғасын табады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы күні қарсаңында айрықша мерекелік концерт ұйымдастырылды. Шараға Шәмші Қалдаяқов атындағы облыстық филармония өнерпаздары қатысып, елге рухани мереке сыйлады.
Кештің жүргізушілері Конституцияның ел болашағындағы орнына тоқталып, өнерсүйер қауымды мерекемен құттықтады.Іс-шара шымылдығын «Фараб» би ансамблінің «Жетіген биі» ашып, мерекелік кештің сәнін келтірді. Одан кейін кезекпен еліміздің белгілі өнерпаздары сахнаға шығып, халыққа әсем әндер мен әсерлі әуендер тарту етті.Кеште ҚР Мәдениет саласының үздігі Мамадияр Таукеев «Күнге табыну» әнін шырқады. Халық әндері мен Шәмші Қалдаяқовтың туындыларын орындаған Бибігүл Әшірбаева тыңдармандардың ыстық ықыласына бөленді. ҚР мәдениет саласының үздігі Құралай Қасымова «Түркістаным бабам», «Ақ сұңқарым» әндерін паш етті. Жас орындаушылар Нұрислам Қылыш, Елжас Төре, Азамат Алиакбар, Айгерім Смаилова, Мәди Сатман және тағы басқа әншілер түрлі жанрдағы шығармаларды орындап, концерт бағдарламасын байытты. Сонымен қатар Қамар Жұмағалиева мен «Фараб» би ансамблі көрерменге ерекше көңіл-күй сыйлады.Кеш соңында орындаушылар халық жүрегіне жақын ән – Ескендір Хасанғалиевтің «Атамекен» шығармасымен мерекелік бағдарламаны қорытындылады.Мерекелік концертке келген көрермендер өнерпаздарға зор қошемет білдіріп, көтеріңкі көңіл-күйде тарқасты.Сауран ауданында 30 тамыз – Конститутция күні қарсаңында 300 орынға арналған «Келешек мектептері» жобасы аясында Сұлтанбек Қожанов атындағы жалпы білім беретін мектеп ашылды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен салынған білім ұясының ашылуына облыс әкімі Нұралхан Көшеров қатысып, білім күнімен және Ата заңымыздың 30 жылдық мерейтойымен құттықтады.– Жаңа оқу жылында 1-сыныпқа 48 мыңнан астам оқушы қабылданды. Жыл сайын мектеп табалдырығын аттайтын балалардың көбеюі бізге үлкен жауапкершілік жүктейді. Сауран ауданында 3 Келешек мектеп іске қосылуда. Бұл аудан терең тарихымен, еңбекқор халқымен ерекшеленеді. Сондықтан да мұндағы әрбір игі бастама ел рухын көтеріп, жас ұрпаққа тағылым берері анық. Ұлт қайраткері Сұлтанбек Қожанов атындағы 300 орындық жаңа білім ұясының ашылуы Үшқайық, Жалаңтөс, Теке ауыл тұрғындары үшін үлкен қуаныш. Балаларымыздың болашағына жасалған қолдау, – деді облыс әкімі Нұралхан Көшеров.Жаңа мектепте заманауи жабдықталған сыныптарда сапалы білім алуға және ұстаздар үшін еңбек етуге барлық жағдай жасалған. Екі қабаттан тұратын мектептің жалпы аумағы – 2 гектар. 115 орындық акт залы мен шеберхана, асхана мен кітапхана, спорт залы мен медициналық пункт бар. Бейнебақылау камералары орнатылған. Мектептің құрылыс жұмыстарын «Samruk-Kazyna Construction» АҚ тапсырмасымен «Ныш-Ер» ЖШС жүргізді.Айта кетсек, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен қолға алынған «Келешек мектептері» ұлттық жобасы – ел болашағына жасалған маңызды инвестиция. Жоба аясында өңірімізде 29 Келешек мектептің құрылысы жүргізілді. Өткен оқу жылында 13 мектеп пайдалануға берілсе, ал биыл жаңа оқу жылында 16 мектеп пайдалануға тапсырылады деп жоспарлануда.