СОТҚА ДЕЙІНГІ ТЕРГЕУ САТЫСЫНДА БАРЫНША ТРАНСПАРЕНТТІЛІККЕ ҚАЛАЙ ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ БОЛАДЫ?
Сотқа дейінгі тергеудің барынша көп транспаренттілігі ғана айғақ беруге мәжбүрлеу сияқты құқық бұзушылықтарға қарсы күрестің тиімді құралы бола алады. Осындай транспаренттілікке қол жеткізуде сотқа дейінгі тергеп-тексеруді ауқымды цифрландыру тиісті жәрдем көрсете алады.
Цифрлық технологияларды пайдалану есебінен елдің әрбір тұрғынының өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған "Цифрлық Қазақстан" бағдарламасы шеңберінде сот ісін жүргізуді цифрландыру бойынша жұмыс жүргізілді.
Барлық сот процестерін толық аудио және бейнетіркеу, iOS және Android операциялық жүйелері бар соттармен (смартфондар, планшеттер, ноутбуктер) мобильді бейнеконференцбайланыс енгізілді, бұл адамдарға шетелде жүргенде де сот отырыстарына қашықтан қатысуға мүмкіндік береді. Бұл пандемия кезінде сот отырыстарының үздіксіз жұмысын қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Сотқа дейінгі тергеп-тексеруге қатысты, алынған ақпаратқа сәйкес, 2020 жылы қылмыстық істердің жалпы саны тек 19%-ы электрондық түрде тергелді. Қазақстанның стратегиялық даму жоспарына сәйкес қылмыстық процесті жаңғыртудың күшеюі 2025 жылға қарай күтіледі.
Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің 2020 жылғы Талдамалық есебінде атап өтілгендей, жүргізілетін барлық тергеу әрекеттерінің, әсіресе жауап алу кезінде аудио және бейнетіркеуге ерекше назар аудару қажет.
Сонымен, жауап алу барысы мен нәтижелерін көрсететін хаттама қолмен жазылуы, машинамен немесе компьютермен жасалуы мүмкін. Хаттаманың толықтығын қамтамасыз ету үшін стенографиялау, киноға түсіру, дыбыс және бейнежазба немесе өзге де ғылыми - техникалық құралдар қолданылуы мүмкін. Стенографиялық жазба, дыбыс және бейнежазба материалдары немесе өзге де ақпарат жеткізгіштер хаттамаға қоса тігіледі және іспен бірге сақталады.
Осылайша, бүгінгі күні тергеу іс-әрекеттерін (оның ішінде жауап алуды) жүргізу кезінде аудио және бейнетіркеу құралдарын пайдалану міндетті болып табылмайды.
"Біздің ойымызша, Заңның мұндай нормасы өзіне қатысты мойындау немесе жалған айғақтар беру мақсатында қысым көрсетілген адамның лауазымды адамдар тарапынан іс-әрекеттердің заңсыздығының дәлелдемесін көрсету мүмкіндігі болмауы үшін жағдай жасайды, бұл өз кезегінде сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысында айғақтар беруге мәжбүрлеу сияқты заңсыз іс-әрекеттерді жасауға кінәлі лауазымды адамдарды жауаптылыққа тартудың төмен пайызына алып келеді", - делінген Уәкілдің Талдамалық есебінде.
Мәселен, ҚР БП ҚСжАЕК статистикасына сәйкес 2020 жылы ҚР ҚК 415-бабы бойынша (айғақтар беруге мәжбүрлеу) бірде-бір қылмыстық іс қозғалған жоқ, тергеу есептік кезеңде өндірісте болған 2 қылмыстық іске ғана қатысты жүргізілді.
Осыған байланысты цифрландыру процесін қарқындату орынды болып көрінеді: сот жүйесімен қатар сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысына тең көлемде назар аудару және цифрландыру, тиісті органдарды барлық тергеу әрекеттерін аудио және бейнетіркеу үшін қажетті жабдықпен жарақтандыру қажет.
Ұлттық заңнаманы жетілдіруге қатысты Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне тиісті өзгерістер енгізу қажеттігін атап өткен жөн. "Барлық тергеу әрекеттерін аудио - және бейнетіркеу рәсімі міндетті болуы тиіс. Бұл тергеу барысында адам құқықтарын қорғаудың кепілі. Атап айтқанда, тиісті норманы ҚР ҚІЖК 199-бабы шеңберінде бекіту қажет", - деп атап өтті ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Эльвира Әзімова.
Аналитикалық есептің толық мәтінін біздің ресми сайттан оқыңыз: https://www.gov.kz/.../ombudsman/documents/details/166034...