Әңгіме жаңа бастамалар туралы ғана емес, заңнаманы қайта жүктеу қажеттілігі туралы да болып отыр – сарапшы
Біздің елімізде Конституцияға сәйкес танылады және оларға кепілдік беріледі адам құқықтары мен бостандықтары. Президент "Қазақстан Республикасының Адам құқықтары саласындағы одан арғы шаралары туралы" Жарлыққа қол қойғаннан кейін барлық жұртшылықтың назары осы мәселеге аударылды. Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы Зере Өтебаеваның айтуынша, әңгіме жаңа бастамалар туралы ғана емес, қолданыстағы заңнама мен практиканы қайта жүктеу қажеттігі туралы болып отыр.
Зере Өтебаева ұлттық мүдделерді ескере отырып, Адам құқықтары саласындағы заңнамалық және практикалық шараларды дәйекті қабылдау туралы Президенттің бастамасын қолдайтынын атап өтті. Оның пікірінше, біз жаңа бастамалар туралы ғана емес, қолданыстағы заңнама мен практиканы қайта жүктеу қажеттігі туралы да сөз болып отырғанын айқын түсінуіміз керек.
"Бізге қолданыстағы механизмнің тиімділігін үнемі бақылау қажет. Бұл процесс Мемлекеттік органдардың азаматтық қоғаммен, ұлттық және халықаралық сарапшылар мен ғалымдармен сындарлы әріптестігінде өтуі тиіс. Барлық ұсыныстар жан-жақты талқылануы керек. Бұл ретте "халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасының жергілікті жерлерде жұмыс істеуі маңызды", - деп атап өтті Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы.
Зере Өтебаеваның айтуынша, Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев сайлаудың алғашқы күндерінен бастап өз саясатында адам құқықтарын басымдыққа алған, сондықтан қолданыстағы заңнамалық тетіктер мен практика біртекті әрі тиімді болғаны маңызды. Бұл тек атқарушы органдардың қызметіне ғана емес, сот практикасына да қатысты.
"Бұл үшін ұсыныстарды қалыптастырудың ең басында талқылаудың ашық диалогын қамтамасыз ету қажет. Бұл әйелдерді, мүгедек адамдарды қолдау және олардың мүмкіндіктерін кеңейту бөлігінде мемлекеттік саясатты тұжырымдауға ғана емес, сондай-ақ Конституциялық кепілдіктерге сәйкес адам құқықтарын қорғаудың нақты тетіктерін қамтамасыз етуге де қатысты. Үкімет биылғы жылдың соңына дейін қабылдануы тиіс бірінші кезектегі шаралардың егжей-тегжейлі жоспарын қабылдайтыны сөзсіз. Әзірленген шаралар азаматтық қоғам өкілдері бұрыннан көтерген ұсыныстарды ескеруі өте маңызды. Мысалы, онлайн сот отырыстарының сапасына және адвокаттың өз клиентімен бірге болуын болдырмауға байланысты қорғау стратегиясын тиімді іске асыру қажет",-деп түсіндірді спикер.
Сондай-ақ, оның айтуынша, бұл БҰҰ органдарының ҚР Қылмыстық кодексінің 131-бабын қорлау туралы декриминализациялау бөлігіндегі ұсынысына қатысты.
"Қазір бұл нормаға азаматтық белсенділер мен журналистерді қоса алғанда, жеке айып тағыла бастады. Мұнда қоғамдық қауіп-қатер туралы тағы бір мәселені ескеру қажет. Мысалы, қорлаудан айырмашылығы, әкімшілік жаза жазықтығына аударылған жала жалған ақпараттың таралуымен бірге жүреді. Үкімет жұмысында осындай тәсілді жыл сайынғы негізде сақтауды, атап айтқанда жыл сайын таяудағы перспективаға жыл ішінде нақты орындалатын басымдықтарды белгілеуді ұсынамын. Бұл Қазақстан жоғары деңгейде белгілеген адам құқықтарына байланысты мәселелерді ұзақ жәшікке салмауға мүмкіндік береді", - деп есептейді Зере Өтебаева.
Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы Үкіметтің заңнамалық шаралар қабылдау және практиканы жақсарту арқылы қабылданған барлық шешімдердің тұрақтылығын қамтамасыз етуінің маңыздылығын да атап өтті.
Жарлықтағы алғашқы тармақтардың бірі БҰҰ шарттық органдарымен және БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің арнайы рәсімдерімен өзара іс-қимыл тетіктерін жетілдіру туралы айтылатыны белгілі.
Зере Өтебаева 2021 жылғы ақпандағы жағдай бойынша жеке тұлғалардың БҰҰ-ның 4 комитетіне жүгінуге құқығы бар, олардың құзыретін Қазақстан мойындайды: 2009 жылдан бастап Адам құқықтары жөніндегі Комитет, 2008 жылдан бастап Азаптауларға қарсы Комитет, 2001 жылдан бастап әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою комитеті, 2008 жылдан бастап нәсілдік кемсітушілікті жою комитеті.
"Қазақстан БҰҰ-ның аталған комитеттерінің құзыретін мойындағаннан бері Жоғарғы Сотқа дипломатиялық арналар арқылы 47 пікір келіп түсті. Оның ішінде 35 шешім-АҚК, 11 – АҚК, 1-АҚК шығарылған. БҰҰ комитеттерінің жалпы пікірлерінің ішінде 39 өтініш берушілердің пайдасына шығарылды. Адам саудасы құрбандарының құқықтарын қамтамасыз ету мәселесіне келетін болсақ, үкіметтің адам саудасының алдын алу, болдырмау және оған қарсы күрес жөніндегі 2021 – 2023 жылдарға арналған іс - шаралар жоспарында Ағымдағы жылдың 1 шілдесіне дейін әлеуметтік Кодекс жобасына тұжырымдама шеңберінде заңнаманы жетілдіру туралы мәселені және ведомствоаралық комиссияны қарау ғана көзделген", - деп түсіндірді спикер.
Оның пікірінше, бұл мәселе бойынша кешіктірудің қажеті жоқ.
"Адам құқықтары жөніндегі уәкіл жыл соңына дейін Қазақстан Республикасының Парламентінде қаралып жатқан заң жобаларының бірінің шеңберінде басым заңнамалық өзгерістер енгізуді қарастыруды ұсынды. Қазақстан-Орталық Азия елдерінің мигранттары үшін Ресей Федерациясынан кейінгі танымалдығы бойынша екінші ел. Тек 2019 жылы елімізге 6,2 миллион шетелдік азамат келді, оның 5,6 миллионы — ТМД азаматтары", - деді Зере Өтебаева.
Спикер 28 мамырда Қазақстандағы көші-қон жөніндегі халықаралық ұйым Қазақстандағы АҚШ елшілігінің қолдауымен ҚР-дағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілмен бірлесіп ұлттық диалог жүргізгенін атап өтті. Қатысушылар адам саудасының (әлеуетті) құрбандарын анықтау және адам саудасына байланысты қылмыстар үшін қылмыстық қудалау жөніндегі шаралардың тиімділігін талқылады, сондай-ақ Қазақстанда адам саудасына қарсы күрес бойынша күш-жігерді жетілдіру бойынша бірқатар ұсынымдар әзірледі.
"Адам саудасының құрбандары жай ғана қоғамнан кетеді. Бұл тек оларды жұмысқа мәжбүрлеуде ғана емес, орындалған жұмыс үшін ақы алмайды. Мұндай қылмыстардан зардап шеккендер мемлекет кепілдік берген бостандықтар мен адам құқықтарын талап ету мүмкіндігінен айырылады. Сондықтан адам саудасына байланысты қылмыстарды анықтауға және тергеуге назар аудару керек. Бұл азаматтың бірқатар құқықтарын бұзатын қылмыс: еңбек құқығы, лайықты жалақы, денсаулықты сақтау, сайып келгенде, Ар-намыс пен қадір-қасиет. Кейде мұндай қылмыстар адамның өзіне қауіп төндіреді және оның ең қымбат құқығы - өмір сүру құқығын бұзады", - деп атап өтті Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың басшысы.
Бұл еңбек мигранттарының мәртебесін заңдастыруға қатысты, олар көші-қон заңнамасы бойынша қылмыстық іс қозғалып, тергеу басталғанға дейін елден шығарылуы мүмкін.
"Сондай-ақ, азаматтығына қарамастан, осындай адамдарға қолдау көрсетіп, оларға жедел әлеуметтік көмек көрсету керек. Бізге жұмысқа заңсыз тартылған еңбек мигранттары жүгінеді. Оларды жай ғана далаға шығарып, еңбек ақысын төлемеген, олардың тамақтануға қаражаты жоқ", - деп түйіндеді Зере Өтебаева.
Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеттің деректері бойынша 2020 жылы ҚР Қылмыстық кодексінің 128-бабы бойынша СДТБТ-де адам саудасының 42 жағдайы тіркелді, оның ішінде өткен жылдары жасалған 36 жағдай.