Қазақстанда мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру мәселесін қалай шешуге болады
Мүгедектiгi бар әрбiр адамның жұмыс iстеуге құқығы бар. Біздің міндетіміз - оған жәрдемдесу. Қазақстанда мүгедектігі бар 705 мың адамның 60% немесе 430 мыңы еңбекке жарамды жаста. Олардың 25% -ы ғана немесе 106,5 мың мүгедектігі бар адамдардың жұмысы бар, ал Германия, Ұлыбритания, Австралия және ЭЫДҰ басқа елдерінде бұл көрсеткіш 40% -ға жетеді.
Мүмкіндігі шектеулі жандарды жұмысқа орналастыру мәселесі қалай шешілуде? Жұмыс берушілер мүгедектігі бар жоғары білікті мамандар туралы неге білмейді, ал олар өз кезегінде еңбек нарығында қажет еместігіне сенімді? ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Ерлан Әукенов NUR.KZ материалында бұл мәселені қалай шешуді жоспарлап отырғанын оқыңыз.
- Ерлан Мұратұлы, мүгедек жандарды жұмысқа орналастыру мәселесі әлеуметтік желілерде қызу талқылануда. Оны шешу үшін қандай шаралар қолданады?
- Мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік оңалту және бейімдеу жөніндегі халықаралық еңбек ұйымының ұсыныстарында екі негізгі басымдық бар - бұл жұмыспен қамту және білім беру. Әңгіме адамға жаңа дағдылар мен білім алу арқылы және жұмысқа орналастыру арқылы бейімделуге және әлеуметтенуге мүмкіндік береді.
Жұмыс ұжымында бола тұра немесе онлайн жұмыс істей отырып, адам социумда болады, қажетті қарым-қатынас алады, оның білімі мен дағдысы қажет екенін сезінеді, ол маман ретінде сұранысқа ие. Бұл мүмкіндігі шектеулі жандар үшін әлеуметтік бейімделудің маңызды бөлігі.
Бүгінде Қазақстанда мүгедектігі бар барлық еңбекке қабілетті адамдардың төрттен бір бөлігі ғана белсенді еңбек қызметіне тартылған. Осыған байланысты біз мүгедектігі бар жұмыспен қамтылғандардың үлесін еңбекке қабілетті жастан 30% -ға дейін ұлғайтуды мақсат етіп отырмыз. Ол үшін қосымша 20 мыңнан астам адамды жұмысқа орналастыру қажет.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінде мүмкіндігі шектеулі адамдарды жұмысқа орналастыру мәселесін шешу үшін арнайы Жобалық топ құрылды. Бірқатар жобалар мен бағдарламалар бар. Негізгілердің бірі - Нәтижелі жұмыспен қамту және кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған "Еңбек" мемлекеттік бағдарламасы.
Ағымдағы жылдың 9 айында бағдарламаға қатысушылардың құрамына мүгедектігі бар 10 мың адам енгізілді, оның ішінде 9,9 мың адам жұмысқа орналастырылды. Тұрақты жұмыс орындарына мүгедектігі бар 3 115 адам, уақытша жұмыс орындарына 6 877 адам орналастырылды.
Сонымен қатар, 411 мүмкіндігі шектеулі адам қысқа мерзімді кәсіптік оқытумен, 359 адам кәсіпкерлік негіздеріне оқытумен қамтылды. Мүгедектігі бар бағдарламаға қатысушылардың 206 шағын несие алды, олардың ішінде 158 өз ісін ашты. Тағы 508 грант алды.
- Яғни, мемлекеттік бағдарламалар, жобалар жұмыс істейді, ал мүгедектігі бар жұмысқа орналастырылған адамдардың 25% -ы ғана жұмыс істейді. Сіздің ойыңызша, проблема неде?
- Өзекті мәселелердің бірі, жұмыс берушілер мүмкіндігі шектеулі жандарды қандай позицияға алатынын білмейді, ал мүгедектігі бар адамдар қайда орналасатынын, қандай да бір шектеу түрлерімен қайда баратынын білмейді. Бұл мәселені шешу үшін министрлік БҰҰДБ-мен бірлесіп, мүгедектігі бар адамдар үшін мамандықтардың 400-ден астам түрін анықтауға мүмкіндік беретін "Кәсіптер атласы" әзірлеуде.
Бұл атлас толық басшылыққа айналады, одан жұмыс берушілер кімді қандай мамандыққа қандай шектеумен алуға болатынын білетін болады. Ал мүгедектігі бар адамдардың қандай позицияларға үміткер болатыны туралы нақты түсінігі болады. Ешқандай жағдайда атлас олардың таңдауын шектемейді, тек мүгедектігі бар адамдар өздерін жайлы сезінетін жұмыс түрлерін ұсынады.
Тағы бір мәселе - біздің қоғамда бар менталды тосқауыл, мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа қабылдаумен байланысты стереотиптік ойлау. Біздің міндетіміз - бұл кедергіні жою үшін жағдай жасау.
Жұмыс берушілер мен HR қызметкерлері біз олармен сөйлескенде мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа неге алу керектігін сұрайды, егер олар үшін жағдай ауыр болса, ертең олар бізге кінә қоятын болады. Ал мүгедектердің өздері еңбек биржалары мен жұмыспен қамту орталықтарына жүгінбейді, жұмыс берушілер қосымша жағдай жасамау үшін оларды жалдағысы келмейді деп есептейді.
Бірақ шын мәнінде бұл тосқауыл ойластырылған. Мүгедектігі бар адамдар жұмыс істейтін кәсіпорындар бар, ал олардың әріптестері әріптестерінің денсаулығына қатысты қандай да бір шектеулер бар екенін білмейді. Мүгедектігі бар адамдардың ішінде арбамен жүретіндердің пайызы өте аз - Қазақстанда мүгедектігі бар 705 мың адамның тек 22 мыңы ғана.
Мүгедектіктің жұмыс сапасына ешқандай әсер етпейтін түрлері де бар. Еңбек нарығында мүгедектігі бар мамандар көп - олар заңгерлер, экономистер, қаржыгерлер, бухгалтерлер, өз ісінің мамандары.
"Мамандық атласы" осы ментальды кедергіні алып тастауға көмектеседі. Қазан айында біз оны әзірлеуді аяқтап, жыл соңына дейін "Атамекен" ҰКП-мен бірлесіп ірі кәсіпорындармен ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізуді жоспарлап отырмыз.
Басқа мәселе - мүгедектігі бар адамдарды процеске қалай тарту керектігі. Біз оны медициналық-әлеуметтік сараптама арқылы жасауды жоспарлап отырмыз. Адам МӘС-ке куәландыруға немесе қайта куәландыруға келгенде, онда жұмыспен қамту орталығының қызметкері болады, ол мамандық атласын көрсетеді, қандай мамандықтарды мүгедектік түрімен таңдауға болатынын түсіндіреді және адамды жұмыспен қамту орталығының дерекқорына жұмысқа орналасуға әлеуетті ізденуші ретінде енгізеді.
Бұл үшін "Кәсіптер атласында" болатын мамандықтарға бейімделу үшін интерактивті еңбек биржасы да пысықталатын болады.
- Әлемде мүгедектерді нәтижелі жұмыспен қамтуға тарту үшін тиімді құралдардың бірі кәсіпорындарда жұмысқа орналасу бойынша квоталар болып саналады. Бұл құрал Қазақстанда қалай жұмыс істейді?
- 2016 жылы заңнамаға өзгерістер енгізілді, оған сәйкес ауыр жұмыстар мен еңбек жағдайлары зиянды және қауіпті орындарды есепке алмағанда, штаттық санының 2-ден 4% -ға дейінгі мүгедектігі бар адамдар үшін жұмыс орындарына квота қолданылады. Қызметкерлер саны 50-ден бастап 100 адамға дейінгі кәсіпкерлік субъектілері үшін квота 2% -ды, 101-ден бастап 250 адамға дейін - 3% -ды және 250 адамнан астам - 4% -ды құрайды. Салыстыру үшін, әлемде көптеген елдерде бұл квота 6% құрайды.
Мұндай квоталардың өзінде біз әзірге нәтижеге жеттік, тек үштен бірі ғана - кәсіпорындардың 36% -ы осы нормативті орындайды. Яғни, қор әлі бар, кәсіпорындардың 64% -ға жуығы квотаны әлі күнге дейін орындамайды. Оның үстіне, негізінен саны 250 адамнан асатын ірі кәсіпорындардың проблемасы бар.
Бұл 2817 кәсіпорын, олардың 91% мүгедектерді жұмысқа орналастыру бойынша квоталарды орындамайды. Орташа кәсіпорындардан квотаны 72% орындамайды, ал 50-ден 100 қызметкерге дейін - 49%.
Министрлік үйлестіру кеңестерін өткізіп, барлық әкімдерге тиісті хаттар жолдады. Алдағы айдың ішінде келесі жылға квоталар бойынша әкімдіктер қаулысын қабылдау жоспарлануда. Алдағы уақытта жыл соңына дейін кәсіпорындармен ақпараттық жұмыс жүргізіледі, қалған 2-3 ай ішінде олар еңбек биржасында және біздің жұмыспен қамту орталықтарында мүгедектігі бар адамдарды іздестіріп, оларды жұмысқа алуы үшін.
Қазір квотаны орындамағаны үшін айыппұлдар қарастырылған, бірақ біз бұл шараның тиімді еместігін көріп отырмыз. Сондықтан, халықаралық тәжірибені ескере отырып, біз мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру үшін жұмыс орындарының квотасын орындаудың баламасы ретінде өтемақы жарналарын белгілеуді ұсынамыз.
Яғни, егер кәсіпорын қандай да бір себептермен мүгедектерді ала алмаса немесе одан бас тартса, ол МӘСҚ-қа өтемақы төлейді және бұл ақшаның барлығы мүгедек адамдар үшін жұмыс орындарын құруды қолдауға бағытталатын болады. Біз мұндай норманы заңнамалық түрде бекітуді жоспарлап отырмыз. Бұл квотаны орындай алмайтын кәсіпорынның таңдауы болуы керек — айыппұл немесе өтемақы төлеу.
Ең бастысы - кәсіпорын мүгедектігі бар мамандарды қайдан табу керектігін білмейтін кезде мәселені шешу. Бұл жерде біздің міндетіміз - мамандарды даярлауға жәрдемдесу, қызметкерлер үшін де, жұмыс берушілер үшін де курстар өткізу.
Қазір "Кедергісіз келешек" жобасының "Nur Otan" партиясының сайлауалды тұғырнамасын және үкіметтің жобалық кеңсесінің тапсырмаларын орындау аясында осы бағытта барынша жағдай жасалуда. Нәтижелер қазірдің өзінде көрініп тұр.
Мысалы, тек бір шара - кадрларды оқыту мен даярлауға тарту есебінен осы жылы Қазақстан бойынша мемлекеттік қызметте мүгедектігі бар адамдардың санын 400-ден 600-ден астам адамға дейін ұлғайту мүмкін болды. Бұл жұмысты біз үйлестіруші орган ретінде жалғастыратын боламыз.
Дереккөз: https://www.nur.kz/1875905-kak-resit-vopros-trudoustrojstva-lic-s-invalidnostu-v-kazahstane.html