Заң алдындағы теңдік құқығы-адамның негізгі құқықтарының бірі және кез-келген құқықтық мемлекеттің негізгі принциптері

Қазақстан Республикасының Конституциясында теңдік қағидаты 14-бапта бекітілген: "барлығы заң мен сот алдында тең. Ешкімді тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітуге болмайды".

Осылайша, Қазақстан Республикасының Конституциясы кемсітушіліктің кез келген нысанын болдырмайтын және адам құқықтары мен бостандықтарын іске асыру үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін мемлекеттің құқықтық жүйесінің іргелі қағидаты ретінде барлық азаматтардың заң мен сот алдындағы теңдігін белгілейді.

Сонымен қатар, теңдік қағидатын және кемсітушілікке жол бермеуді бекітетін нормалар

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде, Қылмыстық кодексте, Азаматтық кодексте және әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексте.

Мәселен, Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 6-бабы еңбек құқықтары мен міндеттерін іске асыру кезінде әркімнің тең мүмкіндіктері бар екенін белгілей отырып, еңбек саласындағы кемсітушіліктің кез келген нысанына тікелей тыйым салады.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 145-бабында тегінің, әлеуметтік, қызметтік және мүліктік жағдайының, жынысының, нәсілінің, ұлтының, тілінің, дінге көзқарасының, нанымының, тұрғылықты жерінің немесе кез келген өзге де мән-жайлардың белгілері бойынша адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының теңдігін бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық көзделеді.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылардың теңдік қағидатын бекітеді, 2-бап барлық азаматтар мен заңды тұлғалардың заң алдында тең екендігін белгілейді.

Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі азаматтардың тең құқықтары мен заңды мүдделерін бұзатын әрекеттер үшін, сондай-ақ кемсітушілік салдарға әкеп соққан лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдаланғаны үшін әкімшілік жауаптылықты көздейді.

Заң алдындағы теңдік құқығын бекітетін негізгі халықаралық құжаттардың қатарына мыналар жатады:

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 26-бабында: "барлық адамдар заң алдында тең және ешқандай кемсітусіз заңды тең қорғауға құқылы"делінген.

Нәсілдік және этникалық белгілері бойынша кемсітуге тыйым салатын Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенция.

Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы Конвенция, осал топтардың теңдігі мен қорғалуын бекітетін Бала құқықтары туралы Конвенция.

Қазақстанның осы халықаралық актілерге қатысуы оның теңдік, әділдік және адамның қадір-қасиетін құрметтеу қағидаттарына берілгендігін айғақтайды.

Қазақстан Республикасында заң алдында теңдік құқығын қамтамасыз етуде адам құқықтары жөніндегі Уәкіл институты маңызды рөл атқарады: ол азаматтардың өтініштерін қарайды, құқықтар мен бостандықтардың сақталуына мониторинг жүргізеді, кемсітушілік жағдайларын анықтайды және мемлекеттік органдарға бұзушылықтарды жою жөнінде ұсыныстар енгізеді. Бұдан басқа, Омбудсмен халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимыл жасайды, халықты құқықтық ағартуға қатысады және адам құқықтары саласындағы заңнаманы жетілдіруге ықпал етеді.

Комиссардың қызметі заң алдындағы теңдік құқығын қорғаудың маңызды тетігі болып табылады, бұл әркімнің тыңдалуына және әділ қорғалуына нақты мүмкіндік береді.