Өмір сүру құқығы - бұл әр адамның негізгі, ажырамас құқығы, барлық басқа құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асырудың негізі

Өмір сүру құқығы - бұл әр адамның негізгі, ажырамас құқығы, барлық басқа құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асырудың негізі. Қазақстан Республикасы бұл құқықты халықаралық міндеттемелерге және ұлттық нормативтік-құқықтық актілерге сәйкес таниды және қамтамасыз етеді.

Өмір сүру құқығына Қазақстан Республикасының Конституциясы кепілдік береді. 15-баптың 1-тармағына сәйкес:

"Әркімнің өмір сүруге құқығы бар. Адамның өмірін өз еркімен айыруға ешкімнің құқығы жоқ. Өлім жазасына тыйым салынады."

Өмір сүру құқығын іске асыруды және қорғауды қамтамасыз ететін қосымша ережелер мынадай нормативтік актілерде қамтылады:

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі: өмірден айыру және қол сұғушылық үшін жауапкершілікті белгілейді.

"Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Кодекс: халықтың өмірі мен денсаулығын қорғауға бағытталған сапалы және уақтылы медициналық көмек көрсетуді реттейді.

Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы (3-бап): "Әр адамның өмір сүруге, бостандыққа және жеке басына қол сұғылмаушылыққа құқығы бар."

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт (6-бап): өмір сүру құқығы ең жоғары құндылық екенін және заңмен қорғалуы керек екенін көрсетеді.

Бала құқықтары туралы Конвенция (6-бап): мемлекетті әрбір баланың өмір сүруін және дамуын қамтамасыз етуге міндеттейді.

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіге екінші Факультативтік хаттама: Қазақстан 2021 жылы ратификациялады, бұл өмір сүру құқығын қорғаудың жоғары нысаны ретінде өлім жазасына тыйым салуды түпкілікті бекітті.

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл институты өмір сүру құқығын қамтамасыз ету мен қорғаудың ерекше маңызын ойнайды. Омбудсмен азаматтардың өмірге қауіп төндіруі, жабық үлгідегі мекемелерде ұстау жағдайлары, медициналық көмекке қол жеткізу, отбасындағы зорлық-зомбылық және өмір сүру құқығына тікелей немесе жанама түрде қол сұғуы мүмкін басқа да бұзушылықтар фактілері бойынша өтініштерін қарайды.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл сондай-ақ мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жасайды, анықталған бұзушылықтарды жою және заңнаманы жетілдіру жөнінде ұсынымдар енгізеді.