Әйелдердің түрмелер мен тергеу изоляторларында құқықтарының сақталуы

    Әйелдердің бостандығынан айырылған орындардағы құқықтарының сақталуы – қылмыстық-атқару жүйесінде өзекті мәселе болып отыр. Тергеу изоляторларында және колонияларда отырған әйелдер тек ұстау жағдайларымен ғана емес, сонымен қатар медициналық көмекке, құқықтық қолдауға және оңалту мүмкіндіктеріне қол жеткізудегі қиындықтармен де бетпе-бет келеді. Астанадағы №3 және №64 мекемелері әйелдердің құқықтарын қорғауға бағытталған заңнама талаптарының қалай жүзеге асырылып жатқанын көрсететін мысал бола алады. Сонымен бірге, бұл мекемелерде шешімін қажет ететін жүйелі проблемалар да байқалады.

     Әйелдерге қатысты жазаны орындау жүйесі олардың физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік жағдайларын ескеретін ерекше көзқарасты талап етеді. Тергеу изоляторларында және түзету мекемелерінде отырған әйелдер көбінесе медициналық көмектің жетіспеушілігі, құқықтық қорғаудың шектелуі және оңалту мүмкіндіктерінің аздығы сияқты түрлі мәселелерге тап болады. Заңнамада әйелдердің құқықтары қорғалса да, іс жүзінде бұл құқықтар жиі бұзылады, ал ұстау жағдайлары халықаралық стандарттарға сәйкес келмейді. Бұл мәселе тек мемлекеттік органдардың емес, сонымен қатар бүкіл қоғамның назарын қажет етеді, себебі әйелдерге түрмеде қалай қаралатыны – құқықтық жүйенің гуманистік және кемел деңгейінің көрсеткіші.

    №3 мекемеде 54 әйел жазасын өтеп жатыр, ал №64 тергеу изоляторында 75 әйел бар, олардың 39-ы тергеу сатысында, ал 32-сі сот үкімімен айыпталған. Изоляторда әйелдер түрлі еңбекпен айналысады, соттан кейін олардың бірқатары жұмысқа тартылады, еңбекке бейімдеу шаралары жүзеге асырылады. №3 мекемеде отырған әйелдердің арасында 50 жастан асқан 11 адам бар. Қылмыстың ауырлығы бойынша: 43 әйел ауыр қылмыс үшін, 6 – орташа ауырлықтағы, 5 – жеңіл қылмыс үшін сотталған. Ұстау режимі бойынша: 13 әйел жеңілдетілген, 2 – қатаң, 39 – жалпы жағдайда ұсталады.

Қылмыстық-атқару кодексіне сәйкес, әйелдердің ұстау жағдайлары олардың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін ескеріп, ер адамдардікінен ерекшеленеді, бұл олардың құқықтарын қорғауға және гуманизм қағидаттарын сақтауға бағытталған. Мұндай тәсіл әйелдердің түзелуіне және қоғамға қайта оралуына жағдай жасауға мүмкіндік береді. Алайда әйелдер ұсталып отырған мекемелерде денсаулық сақтау саласында әлі де елеулі мәселелер бар. Көп жағдайда медициналық қызметтің сапасы қанағаттанарлықсыз, дәрі-дәрмек пен қажетті жабдықтар жетіспейді. Медициналық тексерулер мен алдын алу шаралары уақытылы жүргізілмейді, бұл денсаулық жағдайына кері әсер етеді. Аурулар көбінесе кеш сатысында анықталып, асқынуларға әкеліп соғады. Психикалық және репродуктивті денсаулық мәселелеріне жеткілікті көңіл бөлінбейді, бұл да жалпы жағдайды нашарлатады. Әйелдер жиі медициналық қызмет сапасына және сот шешімдеріне байланысты мәселелер бойынша шағымданады. Мысалы, №3 мекемеде басқа өңірлерден келген әйелдердің медициналық құжаттарының жоғалуы тіркелген, бұл медициналық қызметтің әлсіз ұйымдастырылғанын көрсетеді. Сондай-ақ, жазасын өтеушілер шартты түрде мерзімінен бұрын босату (ШМББ) туралы мәселені көтереді. Заң бойынша бұл мүмкін болса да, сотқа жүгіну үшін талап арыз сомасын төлеу мүмкіндігі жоқ болғандықтан, көптеген әйелдер бұған қол жеткізе алмай отыр. Бұл әсіресе қарыздарын төлеуге шамасы келмейтіндер үшін өзекті мәселе.

  Шет елдерде әйелдерге гуманистік көзқарастың тиімді мысалдары бар. Мысалы, Испанияның Аранхуэс түрмесінде әйелдер арнайы жабдықталған бөлмелерде балаларымен бірге бола алады. Шотландиядағы Лотиан түрмесінде сотталған әйелдер білім алып, психологиялық көмекке ие болып, табиғат аясында медитациядан өтеді. Филиппиннің Себу түрмесінде әйелдер би және мәдени шараларға қатысып, оңалту процесінде жақсы нәтижелерге қол жеткізеді. Бұл мысалдар дұрыс тәсіл қолданғанда әйелдердің құқықтарын сақтап қана қоймай, оларды түзетіп, қоғамға қайта бейімдеуге болатынын дәлелдейді. Әйелдердің бостандығынан айыру орындарында құқықтарының қамтамасыз етілуі – бұл тек заң талабы ғана емес, сонымен қатар қоғамның гуманистік деңгейінің көрсеткіші. Тергеу изоляторлары мен түзету мекемелеріндегі әйелдер осал жағдайда, сондықтан мемлекет пен адам құқықтарын қорғаушы ұйымдар тарапынан ерекше назар қажет. Ұстау жағдайларын жақсарту, сапалы медициналық көмекке қол жеткізу, психологиялық қолдау көрсету, сондай-ақ оңалту мен әлеуметтік бейімдеу бағдарламаларын іске асыру басты басымдыққа айналуы тиіс. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, сотталған әйелдерге құрметпен және адами қарым-қатынас жасау – олардың түзелуіне және қоғамға табысты оралуына ықпал етеді. Сондықтан құқықтарды тек жариялап қоймай, олардың нақты орындалуын қамтамасыз ету маңызды.