Сальмонеллез.

Сальмонеллез-ас қорыту жүйесінің жұқпалы ауруы, ол Salmonella тектес бактериялармен инфекциядан туындайды, ауыр интоксикация мен дегидратациямен бірге жүреді, кейде іш сүзегі немесе септицемиямен жүреді. Сальмонеллез тұрғысынан ең қауіпті-термиялық нашар өңделген жұмыртқа, сүт және ет өнімдері. Сальмонеллез ағымы гастроинтестинальды немесе жалпыланған нұсқада болуы мүмкін, клиникалық көріністерсіз бактериялардың бөлінуі мүмкін. Сальмонеллез диагнозы науқастың нәжісінде және құсуында сальмонеллалар анықталған кезде қойылады.
Себептері. Salmonella-грам-теріс, қозғалмалы, факультативті анаэробты, таяқша тәрізді микроорганизмдер тұқымдасы. Қоршаған ортада салыстырмалы түрде тұрақты. Олар суда 5 айға дейін, топырақта бір жарым жылға дейін, етте алты айға дейін, құстардың қаңқаларында бір жылға дейін немесе одан да көп өміршеңдігін сақтай алады. Сүтте шамамен 20 күн, айранда бір ай және сары майда төрт күн сақталады. Ірімшікте сальмонелла бір жылға дейін, жұмыртқа ұнтағында 3-9 ай және жұмыртқа қабығында 17-24 күн тірі қалуы мүмкін. Сальмонеллалар 5-10 минуттан кейін 70 °C температурада өледі, егер олар үлкен ет бөлігінің қалыңдығында болса, біраз уақыт қайнатуға төтеп бере алады. Пісіру кезінде жұмыртқалар 4 минуттан кейін өледі. Сүт пен ет өнімдерінде сальмонеллалар сақталып қана қоймай, сонымен қатар өнімдердің органолептикалық қасиеттеріне әсер етпестен белсенді түрде көбейеді. Микроорганизмдер тұздануға және ыстауда өте төзімді, ал мұздатылған кезде олар өмір сүру ұзақтығын арттырады. Қазіргі уақытта антибиотикалық терапияға және дезинфекциялық құралдарға төзімділігі жоғары сальмонеллалардың резиденттік (басқаша – госпитальдық) штамдары оқшауланған. Сальмонеллездің резервуары мен көзі-мал, құс, кейбір жабайы жануарлар. Жануарларда ауру клиникалық көріністермен де, симптомсыз да болуы мүмкін. Дені сау жануарлар сальмонеллезбен ауырмайды, иммунитеті төмен адамдар бұған бейім. Сальмонеллалар мұндай жануарлардың қанына еніп, мүшелер мен тіндерді себеді. Адам ауру жануарларды күту, сою, жұқтырған жануарлардан алынатын өнімдерді жеу арқылы жұқтырады. Сальмонеллезбен ауыратын құстар қоршаған ортаны және азық-түлікті қоқыспен ластауы мүмкін. Кейбір жағдайларда (қоздырғыштың жекелеген түрлері) адам инфекция көзі бола алады. Жануарлар бірнеше ай бойы жұқпалы, адам инфекцияны бірнеше күннен үш аптаға дейін жұқтыруы мүмкін, кейде тасымалдаушы жылдар бойы сақталады. Сальмонеллез фекальды-ауызша механизм арқылы негізінен тамақ арқылы беріледі. Сальмонеллез эпидемиологиясында ет және сүт өнімдері, құс жұмыртқалары маңызды рөл атқарады. Инфекцияның су жолы сальмонеллалар мал шаруашылығындағы мал үшін ауыз су көздеріне түскен жағдайда жүзеге асырылады. Байланыс және тұрмыстық жол көбінесе ауруханаішілік инфекциялар жағдайында маңызды эпидемиологиялық маңызға ие. Қалалық жағдайда инфекцияның ауа-шаң жолымен жұға алады.
Сальмонеллез диагнозы. Диагностика үшін қоздырғыш құсу мен нәжістен бөлінеді (жалпыланған нысандарда қоздырғыш қанның бакпосевінде анықталады). Кейде бактерияларды асқазан мен ішектің, өттің жуылған суларынан бөліп алуға болады. Патогенді анықтау үшін қоректік ортаға себу жүргізіледі. Серологиялық диагностика РНГА, РКА, РЛА, ИФА, РИА көмегімен жүргізіледі. Дегидратация дәрежесі гематокрит, қанның тұтқырлығы, қышқыл-негіз күйі және электролит балансы туралы деректерді талдау негізінде анықталады. Сальмонеллез асқынуларының дамуында асқыну түріне байланысты кардиолог, уролог, нефролог және басқа мамандардың кеңесі қажет.
Сальмонеллезді емдеу. Ауыр ағымы бар немесе асқынулардың дамуына бейім науқастар ауруханаға жатқызылуға жатады, қалған жағдайларда емдеу үйде жүргізіледі. Бастапқыда асқазан мен ішекті жуу шараларын жүргізген жөн (сифонды клизмалар, энтеросорбенттер). Содан кейін олар регидратация шараларын жүргізе отырып, су-тұз балансын түзетеді. Бірінші және екінші дәрежелі дегидратация тұзды ерітінділерді жиі бөлшек қабылдау арқылы түзетіледі. Сусызданудың неғұрлым ауыр дәрежесі изотоникалық полиионды ерітінділермен көктамырішілік инфузиялық терапияны қажет етуі мүмкін. Коллоидты ерітінділермен немесе декстранның 10% ерітіндісімен детоксикация терапиясы су-электролиттік гомеостаз қалпына келтірілгеннен кейін ғана жүзеге асырылады. Айқын белгілердің метаболикалық ацидоз-бұл натрий бикарбонатын көктамыр ішіне енгізудің көрсеткіші. Антибиотикалық терапия аурудың жалпыланған түрінде көрсетілген. Фторхинолондар тобының препараттары, левомицетин, доксициклин тағайындалады. Аурудың гастроинтестинальды формаларын емдеу үшін антибиотиктер басқа терапевтік шараларға төзімді инфекция жағдайында ғана қолданылады. Гастроинтестинальды формада ферменттік препараттарды (панкреатин, құрғақ өт) тағайындау жақсы әсер етеді. Аурудың өткір кезеңінде науқастарға №4 диета тағайындалады, ішек көріністері басылғаннан кейін - №13.
Сальмонеллездің алдын алу. Сальмонеллездің жалпы профилактикасы мал мен құсты ұстау, сою, ұшалар мен жануарлардан алынатын өнімдерді өңдеу, олардан тамақ дайындау кезінде санитарлық-гигиеналық жағдайларды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды қамтиды. Сондай-ақ ауыл шаруашылығы жануарлары мен құстарының аурушаңдығын бақылау шаралары. Жеке профилактика жануарлардан алынатын өнімдерді мұқият аспаздық өңдеуден, тағамды сақтау мерзімдерін сақтаудан тұрады. Сальмонеллездің (вакцинацияның) ерекше алдын алу шаралары қоздырғыштың антигендік гетерогенділігі мен иммунитеттің тұрақсыздығына байланысты қарастырылмаған. Ауруханаішілік инфекция ошағында шұғыл профилактикалық емдеу сальмонеллез бактериофагының көмегімен жүргізіледі.