Мемлекет басшысы 2024 жылғы 5 шілдеде “Адам саудасына қарсы іс-қимыл туралы” Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды, онда бұрын заңнамалық деңгейде белгіленбеген және алғаш рет “адам саудасының құрбаны”, “адам саудасының ықтимал құрбаны”, “адам саудасына қарсы іс-қимыл субъектілері” және басқа да ұғымдар қарастырылған. Мәселен, Заңды әзірлеу кезінде ведомство негізгі тәсілдерді анықтады. Халықаралық тәжірибе енгізілді – төрт “П” тұжырымдамасы: серіктестік, алдын алу, қудалау және жәбірленушілерге көмек.
Мысалы, біріншісі – мемлекеттік органдар мен азаматтық сектордың кешенді жұмысын, адам саудасына қарсы іс-қимыл жөніндегі ведомствоаралық және өңірлік комиссияларды және халықаралық ынтымақтастық негіздерін қамтитын адам саудасына қарсы іс-қимыл жүйесін қалыптастыру.
Екіншісі – алдын алу тетіктерін жетілдіру, атап айтқанда, тәуекелдерді бағалау және алдын алу шараларын жүргізу. Бұл адам саудасына ықпал ететін себептерді талдауды, кейіннен барынша азайту және пәрменді шаралар қабылдау үшін оның таралу нысандары мен ауқымын зерттеуді көздейді.
Үшіншісі – қудалау. Заңда адам саудасының барлық нысаны, оның ішінде мәжбүрлі еңбек, қайыр сұрау, жыныстық қанау және органдарды алу үшін жауапкершілікті көздейтін қылмыстық заңнамаға сілтеме нормасы енгізіледі.
Төртінші – көмек көрсету. Адам саудасының құрбандарын қорғау және оларға көмектесу көптеген ратификацияланған халықаралық шарттардың міндетті нормасы саналады. Заң жәбірленушіге мемлекет тарапынан өз құқықтары мен қорғау шараларын жақсы түсінуге мүмкіндік береді. Жәбірленушілердің құқықтары мен мүдделерін қорғау кепілдіктері оларды полицияға жүгінуге ынталандырады және істерді сотқа жеткізуге ықпал етеді.
ІІМ бүгінгі күні қолданылып жүрген адам саудасы құрбандарының барлық құқығы сақталғанын және заңда көрсетілгенін атап өтті. Заң алғашқы жариялған күннен кейін 60 күнтізбелік күн өткен соң, яғни 2024 жылғы 5 қыркүйекте күшіне енеді.
Криминалист – қылмыстық құрамы бар оқиға орынына басқадан бұрын жететін зерттеуші. Күдіктілерді анықтау, оқиға орнынан алынған айғақ заттар арқылы мән-жайдың ақ-қарасын ажыратумен айналысып келе жатқан криминалист маманмен, ішкі істер органдарының ардагері, кезінде БҚО Жедел-криминалистикалық басқармасының бастығы болған, запастағы полиция полковнигі Қонақбаев Жанболат Жанқуатұлымен сұхбаттасып қайттық.
Өйткені, күдіктіні анықтау мен қылмыстарды ашу, оқиға орнынан алынған заттай дәлелдемелер арқылы мән-жайдың ақ-қарасын ажырату криминалистердің мойнында.
- Жанболат Жанқуатұлы, ең алдымен «криминалист» мамандығының ерекшелігіне тоқталсаңыз. Оның қылмысты ашудағы рөлі қандай?
- Криминалистика - тарихы терең, күрделі қызмет. Бұл басқа салаға қарағанда қылмыс орнында ең маңызды рөл атқарады. Қылмыстардың ашылуы криминалистерге тікелей қатысы бар. Ол ғылыми-техникалық ғылымды талап етеді. Бұл салаға келген жас маманның алдына таңдау беріледі. Маман мінезіне, мамандығына және қызығушылығына байланысты әртүрлі бағытты таңдап алуына болады. Осы ретте таңдаған бағыттарда өмір бойы біліктілігін арттырып, аталған саланың нағыз маманы атануға мүмкіндік бар. Сондықтан криминалистика қызметінде көптеген мамандық иесі қызмет атқарады.
Кейбір криминалистикалық зерттеуді жүргізу барысында математика, физика, химия ғылымдарын білуді талап етеді. Мысалы «полиграф» құралының көмегімен арнайы психофизиологиялық зерттеулер жүргізу үшін криминалист психологияны жетік білуі қажет. Баллистикалық зерттеулерді жүргізу үшін физика мен химия ғылымдарын толық меңгеріп, заңдылықтарын қолдана білуі керек. Сонымен қатар, автотехникалық сараптама жасаған кезде автокөлік инженерлік мамандық болғаны жөн. Баллистика, трассология білімін білу қажет.
ДНК зерттеулерін жүргізу барысында биология мен басқа да жаратылыстану ғылымдарын толық меңгеруі тиіс. Оқиға орнын қарау барысында маманға көкжиегі кең, ой-өрісі дамыған, ойлау қабілеті көпшіліктен өзгеше болатын адамдар болса, қылмыстың қалай болғанын, қылмыскердің қандай іс-қимыл жасағанын, қылмыскерді табу жолын бірден анықтай біледі. Осындай әртүрлі бағыттағы ғылым және білім иелерімен бір бөлім немесе бір басқармада қызмет атқару өте қызықты. Біздің әр қызметкер құпия мен сырға толы тұлға десек артық болмас.
- Криминалист маман жан-жақты болуы тиіс қой. Оқиға орнында жұмыс істеу, фотосуретке түсіру, оның сырын ұғыну біліктілікті қажет ететін шығар?
- Криминалист болу түрлі саланы қамтиды дедік, математика, медицина, физика, химия, биология білімдерімен тығыз байланысты. Мысалы, адамның қан құрамын анытау үшін, ДНК сараптамасын алу үшін медицина ғылымынан білімі білу керек.
Болған оқиғаны, айғақтарды фотосуретке түсіріп жатамыз. Фотографияның қыр-сырын білу керек. Фотографияның өзі қазірде толыққанды бір сала. Осы сала арқылы әлемге әйгілі болып жүрген фотографтар жетерлік. Осындай шығармашылық бағытта белгілі бір шектеуге келмейтін саланы меңгеріп, оны қылмысты зерттеуде қолдана білуі керек.
Қазір технологияның дамыған заманы. Сондықтан IT мамандығын білген дұрыс.
- Дактилоскопиялық зерттеулер саласында қандай жаңалықтар мен өзгерістер бар?
- «Дактилоскопия», яғни қол саусақ іздерін зерттеу саласының 100 жылдан артық тарихы бар. Қазіргі күні осы саланы терең зерттеп, қызығушылық білдіретін әріптестерім жетерлік. «Дактилоскопиямен» шектесіп жатқан «дермотоглифика» сынды бүгінгі күні бөлек ғылым болуға үміткер болып жүрген бағыттар да бар. Осындай ғылымдарды да меңгерген әріптестерімді көрдім.
Саусақтың ізі ол – индивидуально, әр адамның өзіне тән ізі болады. Тіпті егіздердің түрлері бірдей болса да, қол іздері әртүрлі болады. Бүгінгі күні төлқұжаттарға тіркеудің өзі енді ғана келіп жатыр, шындығында бұл баяғыдан айтылған әңгіме болатын.
2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап төлқұжат пен жеке куәлікті алған кезде азаматтарды міндетті түрде дактилоскопиялық тіркеу енгізілген болатын. Саусақ ізін тіркеудің мақсаты-адамның мүдделерін қорғау, оның заңды құқықтарын, денсаулығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Артықшылықтары айқын. Біріншіден, бұл іс-шаралар жеке тұлғаларды биометриялық сәйкестендіруді жетілдіруге бағытталған, бұл заңсыз құжаттау фактілерін болдырмауға, құжаттарды қолдан жасаудан, олардың иелерін алаяқтық және өзге де қылмыстық әрекеттерден қорғауға мүмкіндік береді.
Екіншіден, дактилоскопиялық тіркеу біздің азаматтарымыздың басқа елдердің мемлекеттік шекараларын кесіп өту рәсімін жеңілдетуді көздейді.
Үшіншіден, бұл күнделікті өмірде де, жазатайым оқиғалар кезінде де, оның ішінде техногендік және табиғи сипаттағы жеке басын куәландыратын құжаттарды қалпына келтіру рәсімін жеңілдетіп қана қоймай, жеделдетеді деп ойлаймын.
- Криминалист жұмысының арқасында ізі суымай ашылған қылмыстар бар ма?
- Мен ішкі істер органдарында 22 жылдай қызмет еттім. Бұрын қалада анасы мен баласын өлтіріп кету фактісі орын алған болатын, яғни, жәбірленушілерді пышақтап кету фактісі тіркелген болатын. Тексеру жұмыстары жүргізілді, қылмыскер іздерін барынша жасырған. Алайда бір ғана із дәлел бола алды. Ол – қылмыскердің қылмысты жасағаннан кейін қол жуғыш раковинасына қолын жуып болып, шетін ұстау кезінде із қалдырған. Аталған іздің көмегімен қылмысты ашу мүмкін болды.
Сол секілді, Плодовощной ауылында адамның күйген денесі табылды. Енді оның кім екенін табу керек, алайда, қол іздері түгел күйіп кеткен. Содан сот –медициналық сараптама қызметкерлерімен бірге арнайы дәрі арқылы күйген қол іздерін қайта қалпына келтіру мүмкін болды. Сол арқылы адамның кім екенін анықтай алдық.
Криминалистика қызметі – өте қызықты, бірақ ауыр сала. Криминалист болу үшін психологиялық, физикалық тұрғыда мықты болу қажет. Жүрегі шыдамды, өлі адамдарды көргенде қорықпауы керек.
- Жанболат Жанқуатұлы, криминалист мамандығына қалай келгеніңіз жайында айтып өтсеңіз?
- Бала кезімде туған күнімде жездем марқұм, жұмыстан келіп, салтанатты киімнің капитан пагонын ұстатып «криминалист-эпсперт» бол деп ұстатқан болатын. Ол неліктен олай дегенін білмеймін? Мен ол кезде 10 жаста едім...Бірақ, сол айтқаны орындалды. Әкем әскери ұшқыш боласың деп күткен еді, бірақ мүмкіндік болмады. 1991 жылы А.Пушкин атындағы пединституттың физика-математика мамандығына оқуға түстім. Бірінші курс оқып жүргенімде әскер қатарына алып кетті. Кейін келіп, оқуымды жалғастырып, 1993жылы оқуды бітірдім. Ол кез заманның аумалы-төкпелі кезеңі еді, жұмыс жоқ. Мемлекеттің, экономиканың енді-енді дамып жатқан кезі еді. Жұмыс жоқ, мұғалімдер саудаға кетіп жатты. Сөйтіп, бір күні досым Николайды кезіктірдім, ол маған сенің мамандығың криминалист болуға келеді деп, осы іске итермеледі. Ол кезде милиция болу ойымда жоқ, тіпті криминалисттің қызметін де түсінбеймін.
Алдымен қалалық басқармадан бастадым, алдымен криминалистиканың чемоданын жинадық, оны өзіміз жинадық. Қазір бәрі бар, ал бұрын саусақ іздерін алу үшін типографиядан паста алып, оны тіске арналған кремнің ішіне құйып, жасақтадық. Кейін, әрине, арнайы құралдардың бәрі шыға бастады, толықтық. Кейін мені әділет департаментіне сарапшы ретінде де шақырған болатын, бірақ өзімнің жұмысым өзіме ұнағандықтан, ауыспаймын деп шешіп, кейін аға криминалист, одан әрі басқарманың орынбасары, бастыққа дейін жеттім. Бәлкім, криминалист болу – тағдыр тартуы шығар...
Бір қызық айтсам, менің жұмысқа 5 қараша күні орналастым, бастықтың лауазымына 5 қарашада тағайындалдым және осы күні қызымның туылған күні. Қазір екі қызым, жиенім бар. Екеуі де педагогикалық қызметте.
Содан зейнетке шыққаннан кейін 2018 жылдан бастап Орал қаласындағы «Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті» мемлекеттік емес білім беру мекемесінде педагогикалық білімімді қайта қолға алдым, жас криминалистерді дайындау жолдамын. Генерал-майор Р.Хайдаров атындағы криминалистикалық полигон аштық, яғни, БҚО Полиция департаменті мен институтымыз арасында ынтымақтастық меморандумға қол қойылған болатын. Бізге полиция қызметкерлері келіп тәжірибесімен бөлісіп жатса, біздің де студенттеріміз практика кезінде криминалист мамандардың жұмыстарымен танысып жатады.
Қазіргі күні компьютерлік технологияның дамуына байланысты көптеген қылмыс осы виртуалды кеңістікте жасалады. Бұл кеңістіктің шекарасы жоқ болғандықтан, бір қылмыс бірнеше мемлекетпен байланысты болады. Соның салдарынан мұндай қылмысты ашу әртүрлі қиындықтар әкеледі. Десе де, мұндай кеңістіктерде әртүрлі іздер қалады екен. Бұл іздерді сол баяғы криминалистика зерттейді. Мұндай сала қазіргі уақытта «компьютерлік криминалистика» деген атауға ие. Бұл салада да біз шет қалып отырғанымыз жоқ. Бүгінде департаментімізде IT саласының мамандары қызметке алынып, зерттеу түрлерінің әдістемесін даярлауда.
Әрине бір сұхбатта осыншама күрделі қызметтің қыр-сырын айтып өту мүмкім емес. Қазір көретін көптеген телесериалдан, детектив кітап пен телешоудан криминалистика қызметінің күнделікті жұмыстарын жиі көріп жүрміз. Мұндай қызық оқиғалар криминалистика қызметінің өткені болса, бұл қызметтің ертеңі одан да қызық, одан да күрделі болатынына күмән жоқ. Осындай күрделі қызметтің маманы болғаныма іштей мақтанамын.
Сұхбаттасқан:
БҚО ПД Ақпараттық саясат бөлімінің қызметкері Асылай Талғатқызы.
Қалалық полиция бөліміне кәмелетке толмаған үш баланың жоғалып кеткені туралы хабарлама келіп түсті. Олардың ең кішісі небәрі 4 жаста екендігі белгілі болды.
БҚО Полиция департаментінің барлық қызметтері мен бөлімшелеріне және шекаралас облыстарға дереу іздестіруге бағыт-бағдар берілді. Нәтижесінде полиция қызметкерлері Ақтөбе облысындағы әріптестермен бірлесіп, жоғалған балаларды автобустардың бірінен тапты. Олар басқа аймақта тұратын әкесіне кетуге шешім қабылдаған. Қазіргі уақытта жоғалған балалардың барлығы аналарына қайтарылды. Олардың жағдайы жақсы, өмірлеріне ешқандай қауіп төніп тұрған жоқ.
Полиция департаменті ата-аналарға балаларына және олардың өміріне өздері жауапты екенін ескертеді. Мұндай фактілерге жол бергені үшін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жауапкершілік көзделгенін ескертеді.
Маусымның 28-нен 29-на қараған түні қаладағы кеңселердің біріне белгісіз біреу еніп, кеңседен темір сейфті көтеріп алып кеткен. Сейф ішінде 1 миллионға жуық қаражат болған. Жүргізілген жедел-іздестіру іс-шаралары барысында аталған іске қатысы бар деген күдікпен 26 жастағы облыс тұрғыны анықталып, ұсталды.
Күдікті уақытша ұстау изоляторына қамауға алынды. Ұрланған сейф тәркіленді. Аталған факті бойынша қылмыстық іс қозғалды. Тергеу амалдары жүргізілуде. Айта кету керек облыстың жедел уәкілдері, жыл басынан бері бөтеннің мүлкін ұрлау бойынша қылмыстарды ашуда жақсы нәтиже көрсетуде. 6 айдың ішінде осындай 491 қылмыс тіркелсе, оның ашылуы 79,3%-ды құрап отыр.
“Қарасора” жедел алдын алу іс-шарасын өткізу барысында Батыс Қазақстан облысы полиция департаментінің есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл басқармасының қызметкерлері Орал қаласының тұрғынын ұстады. Ол Telegram мессенджерінде интернет-дүкен арқылы сатуға тыйым салынған электрондық темекілерді заңсыз сатумен айналысқан.
Ол кәмелетке толмаған жасөспірімге электронды темекі сату кезінде ұсталды. Жасөспірім 6500 теңге төлеген. Оның тұрғылықты жерін тінту барысында жүзге жуық бір реттік темекі, оны шегуге арналған 137 құрылғы мен сұйықтық табылып, тәркіленді. Шекпейтін темекі өнімдерін, электронды тұтыну жүйелерін (вейп), хош иістендіргіштер мен оларға арналған сұйықтықтарды сату және тарату фактісі бойынша Орал қалалық полиция басқармасы қылмыстық іс қозғады. Тергеу жүргізілуде. Полиция қызметі азаматтарға Мемлекет басшысы шекпейтін темекі өнімдерін, вейптарды, хош иістер мен оларға арналған сұйықтықтарды сатуға, таратуға, сондай-ақ оларды жарнамалауға тыйым салатын заңға қол қойғанын еске салады. Шекпейтін темекі өнімдерін, электрондық тұтыну жүйелерін (вейптерді), хош иістендіргіштер мен оларға арналған сұйықтықтарды сатқаны және таратқаны үшін 2024 жылы 200 АЕК (738 400 теңгеге дейін) мөлшерінде айыппұл салынатын не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не 200 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не 50 тәулікке дейінгі мерзімге қамауға алуға жазаланатын болады.
Шілде айының 1 күні кешкі 21:20 кезінде 102 операторына 4 жасар қыздың жоғалғаны туралы хабар түседі. Басқа қаладан қыдырып келген отбасы қаланы біліңкіремейді екен. Анасы кешқұрым қызын үлкендеу ағасына қалдырып қайтып келсе баланың жоғын байқаған. Патрульдік полиция қызметкерлері Тарғын Сәкен мен Жұмабаев Айдос бүлдіршінді басқа көшеде жылап жүрген жерінен тауып, анасына табыстады.
Орал қаласында "Nur-er" туристік ат спорт кешенінде «Толағай» алыптар сайысынан облыс чемпионаты өтті. Ұлы Даланың батырларын насихаттауда, қазақтың этно-ойындарын дәріптеу мақсатында өткізілген турнирге білегі тоқпақтай, жауырыны қақпақтай Орал қаласы мен өңір аудандарынан жиылған 15 алып қатысты.
БҚО дене шынықтыру және спорт басқармасы мен Орал қалалық дене шынықтыру және спорт бөлімінің ұйымдастыруымен өткен жарысқа келген жігіттер 100 келіден асатын ауыр бөренені желкеге салып отырып-тұру, 100 келі қапты 1 минут ішінде екі қолмен иыққа салу, 100 келілік тасты межелі қашықтыққа дейін апару, жарты тонналық арбаны сүйреу, он келілік найзаны қашықтыққа лақтыру секілді бес сайыс түрінен сынға түсті. Ірісі 140 уағы 86 келі тартатын жігіттер барлық сыннан мүдірмей өтуге тырысты. Әсіресе центнер тартатын қапты иыққа салу жарысы қиынға соқты. Жалпы жарыстағы қай-қай сын да жігіттерге оңай соқпады. Көпшілікке қара күш пен ерік-жігердің нағыз үлгісін көрсеткен сайыс қорытындысы бойынша «Облыс Толағайы» атағын облыстық Полиция департаментінің қызметкері полиция майоры Сомов Александр Николаевич жеңіп алды.
Жеңімпаз атанған спортшы қыркүйек айында Астана қаласында өтетін 5-ші Дүниежүзілік көшпенділер ойындарында ел намысын қорғайтын болады.
Ағымдағы жылғы 27 маусым мен 2 шілде аралығында Қытай еліндегі Макао қаласында жауынгерлік самбодан Азия чемпионаты өтуде. Чемпионатқа 20 мемлекеттен 250 спортшы қатысты.
Жарысқа қатысу үшін Қазақстан Республикасы БҚО ПД полиция қызметкері полиция аға лейтенанты Қабырайқызы Құралай шақырылған болатын.
Аталған чемпионатта әйелдер арасындағы жауынгерлік самбодан полиция қызметкері полиция аға лейтенанты Құралай Қабырайқызы 54 келілік салмақ дәрежесінде қатысып, қола жүлдегері атанды.
Бұл ержүрек қыздың алғашқы жеңісі емес. Құралай бұған дейін де ұйымдастырылған халықаралық және республикалық жарыстардың қола, күміс және алтын иегері атынып келеді.
БҚО ПД басшылығы мен әріптестері Құралайды жеңісімен құттықтап, қызметіне жетістіктер және спортта толағай табыстар тілейді.
БҚО ПД баспасөз қызметі
Президент, ең алдымен, бұл бұрын ешқашан болмаған ең жойқын табиғи апат екенін атап өтті. Қазақстанның 10 аймағында төтенше жағдай жарияланды. Жалпы, ел көлемінде 19 мыңнан астам тұрғын үйді су басты.
– Сын сағатта еліміз ырысты ынтымағын танытты. Біз табиғи апат кезінде жұрт болып жұмылдық. Біртұтас ел екенімізді көрсеттік. Құтқарушылар, әскерилер, ішкі істер органдары мен әкімдік қызметкерлері тәулік бойы жұмыс істеді. Олар Отан алдындағы парызын мінсіз атқарды. Бір сөзбен, антқа адал болды, – деді Мемлекет басшысы.
БҚО ПД Орал қ.ПБ ППБ саптық бөлінісінің аға қызмет инспекторы полиция капитаны Б.Сатыбалдин ішкі істер органдарында 2011 жылғы мамыр айынан бері қызмет атқарады.
2024 жылғы 21 сәуір күні полиция капитаны Орал қаласының маңындағы 2 саяжай мекенінде қызмет атқару барысында, аталған қызметкерге сол саяжайдың төрайымы келіп, су басқан тұрғын үйде кәмелетке толмаған 2 бүлдіршін қыз баланың бар екенін хабарлайды. Сол мезетте суға бату қауіптілігіне қарамастан, патрульдік квадроциклмен көрсетілген тұрғын үйге дереу жетіп, қыздарды аман-есен алып шығады.
Ал, БҚО ПД Орал қ.ПБ жедел криминалистикалық бөлімі бастығының орынбасары полиция майоры Ф.Сейлев ішкі істер органдарында 2006 жылғы қыркүйек айынан бері қызмет атқарады.
2024 жылдың 13 сәуірінде саяжайда су басқан аумақта патрульдік кызмет атқару кезінде өз үйінде денсаулық жағдайына байланысты өз бетінше эвакуциялануға мүмкіндігі болмаған әйелді байқайды. Бірден көмекке келген полиция қызметкері әйелді қауіпсіз аймаққа шығарып, алғашқы көмек керсетіп, дәрігерлердің қарауына тапсырады
Полиция қызметкерлерінің жедел шешім қабылдап, тез қимылдағанының, берген антына сенімді болып және ерлік әрекетінің арқасында адам өмірлері құтқарылды.