ТҰТЫНУШЫ МЕН САТЫП АЛУШЫ АРАСЫНДАҒЫ АЙЫРМАШЫЛЫҚ

 Тұтынушы мен сатып алушы – әртүрлі құқықтық мәртебелер. Қазақстан азаматтары бұл жақын, бірақ бірдей ұғымдарды жиі шатастырады. Сонымен қатар, бұл анықтамалар арасында айтарлықтай айырмашылық бар.

Мысалы, «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» ҚР Заңында дәл анықтама бар: «Тұтынушы - бұл тауарға (жұмысқа, қызметке) тек қана жеке, отбасылық, тұрмыстық немесе кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес өзге де пайдалану үшін тапсырыс беруге немесе сатып алуға ниеті бар не тапсырыс беретін, сатып алатын және (немесе) пайдаланатын жеке тұлға».

Тұтынушы әдетте тауарларды сатып алады, қызметтер мен жұмыстарға жеке пайдалануға, отбасына немесе біреуге сыйлық ретінде тапсырыс береді, бірақ қайта сату үшін емес.

Қазақстан Республикасының заңнамасында сатып алушы үшін жеке анықтама көзделмеген, дегенмен «Сатып алушы» субъект ретінде азаматтық құқықта үнемі кездеседі.

Жалпы қабылданған терминологияға сәйкес, «сатып алушы» анықтамасы азаматтық-құқықтық заңнама шеңберінде жүзеге асырылатын мәміленің тарабы болып табылатын адамды немесе заңды тұлғаны білдіреді. Оның сатушылармен — осы мәмілелердің басқа қатысушыларымен өзара іс-қимылы көзделеді.

Сатып алушы тауарларды сатып ала алады немесе қызметтерді тек жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында ғана емес, сонымен қатар, мысалы, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін де пайдалана алады. Ол сатып алынған тауарларды қолдана отырып немесе нарықта өз ұсыныстарын қалыптастыру үшін алынған қызметтердің нәтижелерін қолдана отырып сатушы бола алады.

Тұтынушы мен сатып алушының айырмашылығы неде?

1. Басты айырмашылық-шарт жасасу мақсаты. Тұтынушы тек жеке, отбасылық, тұрмыстық және кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес басқа да қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатын көздей алады. Сатып алушы кез-келген мақсатқа, соның ішінде кәсіпкерлік қызметке байланысты мақсаттарға қол жеткізе алады.
2. Заңды тұлға тұтынушы бола алмайды. Заңды тұлғалар арасында дау болған жағдайда өтініш төрелік сотта қаралады, тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы дау туындаған жағдайда жалпы юрисдикция соттарына жүгіну қажет.
3. Тұтынушы әрқашан өнімді сатып ала бермейді. Өз материалдарынан пәтерді жөндеуге тапсырыс бере отырып, адам сатып алушы болмайды (өйткені ол меншікке ешқандай зат алмаған), бірақ ол тұтынушы болады, өйткені оған жөндеу қызметі көрсетіледі, ұйым контрагент болады.
4. Сатып алушы тауарды жеке тұлғадан сатып ала алады. Тұтынушы мұны істей алмайды. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңның кіріспесінде сатушы, өндіруші немесе орындаушы әрқашан оның ұйымдық – құқықтық нысанына қарамастан ұйым немесе жеке кәсіпкер болып табылады.

5. Заңды тұлға болып табылатын сатып алушының немесе басқа жеке тұлғамен шарт жасасқан жеке тұлғаның «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңға өз талаптарының негіздемесіне сілтеме жасауға құқығы жоқ. Бұл шарттың барлық маңызды шарттарын алдын-ала келісу сатысында қосуға болатындығына байланысты (мысалы, тауарға кепілдік беру, сатудан кейінгі қызмет көрсету және т.б.). Тұтынушы сатушымен салыстырғанда әлсіз жағы болып табылады, ал тұтынушы емес сатып алушы жағдайында тараптар салыстырмалы түрде тең жағдайда болады.

Осылайша, тұтынушы мен сатып алушы субъектінің әртүрлі құқықтық мәртебесі болып табылады. Сонымен қатар, бұл екі ұғым да әртүрлі әлеуметтік рөлдерді қамтуы мүмкін. Мысалы, ата-ана балаға ойыншық сатып алған жағдайда, ата-ана сатып алушы, ал бала тұтынушы ретінде әрекет етеді.

Мақала авторы: Занегина С. И., Ақмола облысының ТҚҚД басшысы