Өнеркәсіп салаларын дамыту мақсатында Қазақстан аумағын зерттеуді арттыру

ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі геология және жер қойнауын пайдалану саласындағы 2024 жылдың қорытындысы туралы есеп берді. Геологиялық салаға келетін болсақ, Министрліктің міндеті – ел өнеркәсібінің барлық салаларын белсенді дамыту үшін минералдық-шикізаттық базаны толықтыру мақсатында Қазақстан аумағын зерттеуді ұлғайту.

Қазақстанның минералдық-шикізаттық базасы 9500-ден астам кен орындарын қамтиды, оның 987-і қатты пайдалы қазбалардың кен орындары;  көмірсутектер – 355, кең таралған пайдалы қазбалар – 3500-ден астам және жер асты суларының 4500-ден астам кен орындары.

Өткен жылы жер қойнауын пайдаланушылар қызметінің нәтижесінде 23 қатты пайдалы қазба кен орны алғаш рет барлау нәтижелері бойынша мемлекетке тіркеліп, алтын қоры 20 тоннаны, мыс 48 мың тоннаны, хром 464 мың тоннаны, қорғасын мен мырыш шамамен 290 мың тоннаны құрады;

Алтын, уран, темір және марганец бойынша резервтік тиімділік коэффициентінің орташа мәні соңғы 10 жылда 2%-ға дейін өсуде ауытқиды.

Жер қойнауын пайдалануға инвестиция тарту мақсатында жер қойнауын мемлекеттік геологиялық барлау жұмыстары жүргізілуде.  Жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеудің өңірлік жұмыстарының нәтижесінде қатты пайдалы қазбалар бойынша 38 перспективалық учаске анықталды.  Олардың ішінде сирек жер металдары (2,6 млн. тонна), бериллий (23,8 мың тонна), қоңыр көмір (1,1 млрд. тонна), алтын (19 тонна), цирконий (2 миллион тонна), ниобий (0,5 миллион тонна), вольфрам (0,4 миллион тонна) бар.

Құйрықтыкөл кен орны да ашылды, оның қоры 800 мың тоннаға жуық сирек жер металдары, оның ішінде церий мен лантанидтер.

Геологиялық барлау үшін қолжетімді аумақтардың ашылуы қатты пайдалы қазбаларды барлауға жеке инвестициялардың ұлғаюын қамтамасыз етті.  2023 жылы жеке инвестиция көлемі 2018 жылмен салыстырғанда 2,5 есеге өсіп, 82 млрд теңгені құрады.

Сондай-ақ, 2024 жылы барлауға 606 лицензия берілген (2018 ж. – 29, 2019 ж. – 469, 2020 ж. – 609, 2021 ж. – 436, 2022 ж. – 395, 2023 ж. – 397).  2024 жылы өндіріске 33 лицензия берілді (2020 ж. – 17 лицензия, 2021 ж. – 19, 2022 ж. – 14, 2023 ж. – 37).

Бүгінгі таңда геологиялық барлауға жеке инвестициялар өсу тенденциясын және бизнестің келешегі бар жер қойнауы учаскелерін іздеуге инвестициялауға үлкен қызығушылығын көрсетеді.

Мысалы, өткен жылы екі электронды аукцион өтті, оған RioTinto, Fortescue, Kratos Resources, Cove Capital, Esan Eczacibasi және т.б. сияқты ірі шетелдік компаниялар бірінші рет қатысты, бұл компаниялар отандық «Қазақмыс», ERG Exploration, «НК Қазгеология» және т.б. аумақтарды барлау құқығына бәсекеге түсті.

Қазақстанда қазірдің өзінде Riotinto, Fortescue, Arras Minerals (Tech-тің 10% үлесі), East Star Resources, Pallas Resources, Sarytogan Graphite сияқты шетелдік компаниялар жұмыс істеп жатыр. Аталған компаниялар геологиялық барлауға кемінде 41 млрд теңге инвестициялайды, әлеуметтік міндеттемелерге – 7,8 млрд теңге, бұл тек 25 мың км2 аумақта ғана. Барлау басталғаннан кен орнын ашуға дейінгі орташа кезең 3 жылдан 5 жылға дейін созылатынын ескерсек, кен орындарын «ашудың» күтілетін нәтижесі – 2026-2028 жж.

Геологиялық барлауға жеке инвестициялардың өсуі қаржыландыру деңгейіне және жер қойнауын геологиялық барлаудың бастапқы кезеңдерінің тиімділігіне тікелей байланысты, соның нәтижесінде барлаудың перспективалық учаскелері анықталады. Жер қойнауын мемлекеттік геологиялық барлауды қаржыландыру бір шаршы шақырым аумаққа шамамен 8 АҚШ долларын құрайды.

2018 жылдан 2023 жылға дейінгі кезеңге қаражаттандыру сомасы 51,2 млрд теңгені құрайды. Жер қойнауын пайдаланудан барлауға 357 млрд теңге инвестиция тартылғанын айта кеткен жөн.

2025 жылдың қаңтар айында 21 учаскеге электронды аукцион өткізілді.  Аукционға барлығы 50-ден астам компания қатысты. Қолтаңба бонусының жалпы сомасы 20 миллиард 69 миллион теңгені құрады. Аукционға 40 миллион доллар көлемінде инвестиция тартылған.

Жер қойнауын мемлекеттік геологиялық барлауды тұрақты қаржыландыру жеке инвестициялардың өсуіне әсер етеді, ал жер қойнауын мемлекеттік геологиялық барлаудың артуы инвесторларды барлауға ынталандырады.  Бұл әлеуетті арттыру және елдің минералдық-шикізат базасын толықтыру үшін қажет.

2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап Жер қойнауын пайдаланудың бірыңғай платформасы іске қосылды.

Жер қойнауын пайдаланудың бірыңғай платформасы барлық геологиялық ақпаратқа ашық қол жеткізуге мүмкіндік береді.  Платформада 22 мемлекеттік қызмет цифрландырылды.  Іске қосылғаннан бері 506 өтінім өңделді.

Платформа арқасында барлауға немесе өндіруге өтінім беруден бастап оның аукционына және лицензияны беруге дейін үздіксіз процесс жүзеге асырылды.

Платформада барлық геологиялық есептердің тізілімі, алғашқы кітаптар, соның ішінде реферат, есеп мазмұны, графикалық қосымшалар тізімі, жұмыс нәтижелері, қорытындылар, тұжырымдар, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, сонымен қатар тегін онлайн шолу және орындалған жұмыстарды түсіну үшін 60 000-нан астам есеп бар.

Мүдделі аумақ туралы қажетті ақпаратты алғаннан кейін пайдаланушыға қолданыстағы лицензиялар мен келісім-шарттар, басып алынған және бос аумақтар, сондай-ақ аумақта жүргізілген геологиялық-геофизикалық барлау жұмыстары туралы ақпарат беріледі.

Нақты қажетті геологиялық материалдарды сатып алу үшін жер қойнауын пайдаланушылар Ұлттық геологиялық қызметтің интернет-ресурсында өтінім береді, ол 5 жұмыс күнінен кешіктірмей өңделеді.