ҚАЗАҚСТАН «МАЙНЕКС-2018 РОССИЯ» ТАУ-КЕН ФОРУМЫНДА ЖАҢАРТЫЛҒАН ЖЕР ҚОЙНАУЫ ТУРАЛЫ КОДЕКСТІ ТАНЫСТЫРДЫ
Қазақстан үшін геологиялық және тау-кен өндіру салалары маңызды және басымдыққа ие. Бұл сектор мұнай-газ өнеркәсібінен кейінгі ел экономикасы құрылымында екінші орында. Қазақстан әлемдегі негізгі пайдалы қазбалар бойынша көшбасшы орынға ие екенін айта кету керек.
Сала әлемдік нарықта мыс, уран, титан, ферроқорытпа және полиметаллдарымен танымал және аймақта темір, көмір және алюминий нарығына айтарлықтай әсер етеді. Жылдам дамып келе жатқан ғылыми-техникалық прогресс нарықтық сұранысқа үнемі түзетулер енгізеді. Мысалы, электромобильдердің қозғалтқыштары мен смартфондарға салынатын литий, вольфрам, молибден және басқа да сирек кездесетін металдарға сұранысты күрт арттырды.
«Қазіргі кездегі жағдайларға орай, Қазақстан 2017 жылғы желтоқсанда қабылданып, 2018 жылдың 29 маусымында күшіне енген жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы кодекстің нәтижесі ретінде халықаралық әдістерге сәйкес жер қойнауын пайдалану саласына кең ауқымды реформалар жүргізді. Жаңа Кодекске саланы мемлекеттік реттеудің ашық әдістерін, геологиялық ақпаратқа қолжетімділікті, ұлттық стандарттарды әлемдік стандарттармен үйлестіруді қамтамасыз етудегі үздік халықаралық тәжірибе енгізілді»,- деп атап өтті форумда сөйлеген Тимур Тоқтабаев.
Кодекс аясында жер қойнауын пайдалану құқығын беру шарттары бірінші өтінімнің қағидасын енгізу арқылы 24 айдан бірнеше күнге дейін қысқартылды; геологиялық ақпаратқа қол жеткізу; CRIRSCO жүйесі арқылы пайдалы қазбалардың қорларын есептеуге арналған халықаралық жүйе 5 жыл өтпелі кезеңмен енгізілді.
Ең бастысы, сыбайлас жемқорлық тәуекелдері барынша азайтылады, өйткені жер қойнауын пайдаланушылардың жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүзеге асырудағы талаптары өте айқын және әділ.
Жер қойнауын пайдалану құқығын қамтамасыз етуде «бірінші өтінім» қағидаты бойынша жүйелілік пен ашықтықты қамтамасыз ету үшін Қазақстандағы минералды ресурстардың мемлекеттік қорын басқару бағдарламасы бекітілді. Бұл жер қойнауын пайдалану саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырудың жаңа құралы, ол орта мерзімді перспективада тиісті саланың даму бағыттары туралы инвесторларға жалпы мәлімет береді.
Биылғы жылдың 15 қыркүйегінен бастап, барлауға өтінімдер жоғарыда аталған бағдарлама бойынша қабылданады, сондықтан лицензия 2018 жылдың 15 қазанынан беріле бастайды.
2024 жылға дейінгі өтпелі кезеңде осы Кодекске сәйкес қатты пайдалы қазбаларды өндіруге лицензия аукцион өткізу арқылы жүзеге асырылады.
Бұл саланы дамытудағы келесі қадам Ұлттық Банк деректерін енгізу. Бұл мемлекеттік органдардың мен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара қатынасын электронды форматқа ауыстыруға мүмкіндік береді.
Мәселен, Ұлттық банк деректері аясында жер қойнауын пайдалану құқығын бірнеше күн ішінде электронды түрде беру ғана емес, геологиялық ақпаратқа қол жеткізу, жер қойнауын пайдаланушылардың есептерін беру, лицензияның орындалуына мониторинг жүргізу және келісім-шарт міндеттемелері және т.б. қамтамасыз етілетін болады.
Кодексте пайдалы қазбалардың мемлекеттік сараптамасы CRIRSCO стандарттары бойынша есептер дайындау үшін құзыретті тұлғаларға берілді, содан кейін 2024 жылдан бастап резервтер бойынша мемлекеттік комиссияның күші жойылды.
CRIRSCO стандарттары барлық дамыған елдерде қолданылады. Бұл отандық жер қойнауын пайдаланушы компаниялардың жер қойнауын пайдалану саласының ашықтығы мен болжамдылығы есебінен шетелдік және отандық инвестицияларды тарту мақсатында әлемдік қор нарықтарына және биржаларына кірулеріне мүмкіндік береді.
CRIRSCO стандарттарына көшу кезінде салықтық тәсілдерді қайта қарау жоспарлануда. Австралия, Канада, Швеция және Оңтүстік Африка республикаларының үлгісімен соңғы көлемдер мен қорларға қарамастан, өндірілген пайдалы қазбаларға салық жинау ұсынылады.
Роялти барлық кемшіліктер мен қайшылықтарды жояды. Бұл әдіс әділетті және минералды шикізатты қайта өңдеуді «қайта бөлудің неғұрлым жоғары деңгейі, соғұрлым жылдамдығы» қағидасына сәйкес ынталандырады (австралиялық үлгі).