Май өнімдері өнеркәсібі өз позициясын нығайтып келеді: өңдеу көлемі артып, майлы дақылдар алқабы кеңейіп, экспорттық әлеует күшеюде.
2025 жылғы қаңтар–наурыз қорытындысы бойынша өсімдік майы өндірісі 239,6 мың тоннаны құрады. Бұл 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 23,4%-ға көп (194,1 мың тонна). Атап айтқанда, күнбағыс майының өндірісі 23,1%-ға артып, 170,8 мың тоннадан 210,2 мың тоннаға жетті.
2024 жылы майлы дақылдар егілген алқап көлемі 2,9 млн гектарға жетті. Бұл көрсеткіш бойынша Солтүстік Қазақстан облысы алдыңғы орында – жалпы егіс көлемінің 23,3%-ы, одан кейін Қостанай облысы – 23%, Павлодар – 12,5%, Абай облысы – 10,2%, Ақмола – 9,2%, Шығыс Қазақстан облысы – 7,7%.
Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, 2024 жылы елде 3,3 млн тонна майлы дақыл жиналды. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 53%-ға көп (2,1 млн тонна).
Ел аумағында жылына 4,7 млн тонна шикізат өңдеуге қауқарлы 88 өңдеу кәсіпорны жұмыс істейді. 2024 жылы бұл кәсіпорындар 753 мың тонна өсімдік майын өндірді. Бұл 2023 жылғы көлеммен салыстырғанда (672,1 мың тонна) 12%-ға артық.
2024 жылы өсімдік майының экспорты 29%-ға артты. Негізгі импорттаушы елдер: Қытай – 42,4%, Өзбекстан – 35,4%, Тәжікстан – 12,7%, Ауғанстан – 3,2%, Қырғызстан – 1,4%, Латвия мен Түрікменстан – 1,8%. Ал керісінше, импорт 6,8%-ға азайды.
Шикізатпен ішкі өңдеуді қамтамасыз ету және өнімнің қосылған құнын арттыру мақсатында Қазақстан Республикасының 2021–2030 жылдарға арналған АӨК дамыту тұжырымдамасы аясында майлы дақылдар алқаптарын 3,3 млн гектарға дейін ұлғайту жоспарланған.
Экспортты реттеу шеңберінде 2023 жылғы 1 ақпаннан бастап күнбағыс экспортына 20% көлемінде, бірақ бір тоннасына кемінде 100 еуро мөлшерінде кедендік баж салығы енгізілді. Сонымен қатар, экспорттық әлеуетті кеңейту мақсатында Қытаймен майлы дақылдарды өңдеу өнімдерін экспорттау бойынша санитарлық және фитосанитарлық талаптар жөніндегі хаттамаларға қол қойылды.
Өңдеуші кәсіпорындарды қолдау үшін мемлекет АӨК-ті қолдау бағдарламалары аясында айналым қаражатын толықтыруға жеңілдетілген несиелер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Салық кодексінің 411-бабына сәйкес ҚҚС-тың 70%-ға төмендетілген мөлшерлемесін ұсынады.
Мұндай шаралар май өнімдері өнеркәсібінің позициясын күшейтіп, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттырып, оны сыртқы нарықтарға ілгерілетуге ықпал етеді.
Галина Викторовна Хозяева – еңбегі көзге көрінбесе де, күн сайын адамдардың өмірін тәтті әрі жарқын ететін мамандардың бірі. Ол отыз жылдан астам уақыт бойы өзінің сүйікті ісіне – кондитерлік өнерге адал қызмет етіп келеді және бүгінде нағыз өз ісінің шебері ретінде танылып отыр.
Галина Викторовна 1968 жылдың 16 тамызында Өскемен қаласында дүниеге келген. «Кондитер-технолог» мамандығы бойынша кәсіби білім алып, тағам өнеркәсібінде еңбек жолын бастаған. Бұл сала – тек білім мен тәжірибені ғана емес, шығармашылықты, төзімділік пен ерекше жүректен шығатын жылулықты талап ететін мамандық.
Бүгінде Галина Хозяева өңір тұрғындарына кеңінен танымал «DAKIEV NAN» брендімен белгілі «Мейрам А.Е.» ЖК-ның наубайханасында еңбек етеді. 2024 жылдың көктемінде осы наубайхана базасында заманауи кондитерлік цех ашылды. Бұл жобаның бастауынан бастап жүзеге асуына дейін Галина Викторовна маңызды рөл атқарды — мәзір әзірлеп, жабдықтарды таңдады, қызметкерлерді оқытып, өндіріс процесін жолға қойды.
Бүгінде оның жетекшілігімен ауысыммен жұмыс істейтін жеті маманнан тұратын команда қызмет етеді. Өндіріс екі ауысымда жүреді, бұл тұрақты көлем мен жоғары сапаны қамтамасыз етеді.
Цехта ингредиенттердің сапасына және технологиялардың дәл сақталуына ерекше көңіл бөлінеді. Мұның арқасында өнімдер дәмді, қауіпсіз және қолжетімді болады. Сондықтан «DAKIEV NAN» тәттілері аудан тұрғындарының сүйікті өнімдеріне айналып, сұраныс артып келеді.
Галина Викторовна жеткен жетістіктерімен тоқтап қалмай, үнемі жаңа тәсіл енгізіп, кондитерлік трендтерді зерттеп, жас мамандармен тәжірибесін бөлісіп отырады. Оның еңбегі — тек дәмді өнім ғана емес, сонымен қатар адал еңбек пен кәсібилік мәдениетін қалыптастыру үлгісі.
Галина Хозяева — нағыз еңбек адамы. Ол әр жұмыс күнін шығармашылықпен өткізеді, ал кондитерлік кәсіпті – нағыз өнерге айналдырып отыр. Оның еңбек жолы – кәсібіне деген махаббат арқылы адамдарға қуаныш сыйлауға болатынының жарқын мысалы.
2025 жылдың 1 мамырынан 1 маусымына (қоса алғанда) дейін ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 20 қаңтардағы № 30 «Қазақстан Республикасына еттің кейбір түрлерін әкелуге арналған тарифтік квоталардың көлемдерін сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар арасында бөлу қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына сәйкес қайта өңдеушілерге 2025 жылға сиыр етін әкелуге бөлінген 9 240 тонна тарифтік квота көлемін бөлуге қатысу үшін өтінімдер қабылдаудың басталғанын жариялайды.
Тарифтік квоталар көлемдерін бөлуге қатысу үшін қажетті құжаттар:
- сиыр еті бойынша тарифтік квоталардың қажет етілетін көлемін көрсете отырып, сондай-ақ дайын тауардың әрбір түрі бойынша дайын өнімді өндіру кезінде пайдаланылған шикізат көлемінде сиыр етінің үлесін көрсете отырып жоғырыда көрсетілген Қағиданың 1-қосымшасына сәйкес нысан бойынша өтінім;
- кәсіпорынның (дара кәсіпкерлер үшін – өнеркәсіптік өнім өндіріс (дайындау) объектісінің есеп нөмірін тіркеу туралы (растау) анықтамасы) алдыңғы толық жыл үшін құжатты қабылдау туралы статистика органының белгісімен өнімді өндіру және жөнелту туралы статистика органдарына есебінің нотариатта куәландырылған көшірмесі (не салыстырып тексеру үшін құжаттың түпнұсқасын міндетті түрде ұсынған кезде көшірмені).
Қосымша ақпарат алу үшін мына телефон бойынша хабарласыңыз: +7 (7172) 55-58-22.
Екі ел ауыл шаруашылығы саласындағы стратегиялық әріптестікті одан әрі дамытуда. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы вице-министрі Ермек Кенжеханұлы Қазақстан мен Ұлыбритания арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық комиссияның 11-отырысына қатысты.
Отырыс барысында тараптар аграрлық саладағы өзара ынтымақтастықты кеңейтуге мүдделілік білдіріп, бірқатар маңызды келісімдерге қол қойды.
«2024 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан мен Ұлыбритания арасындағы ауыл шаруашылығы өнімдері бойынша тауар айналымы 50 миллион АҚШ долларын құрады. Біз бұл көрсеткішті едәуір арттыруды көздеп отырмыз. Келіссөздер аясында нақты уағдаластықтарға қол жеткізілді», — деді Ермек Кенжеханұлы.
Кездесу аясында аграрлық ғылым, экспорт және өнімді өңдеу, сондай-ақ озық агротехнологияларды трансферлеу бағыттарын қамтитын ауыл шаруашылығы саласындағы ынтымақтастықтың жол картасына қол қойылды. Сонымен қатар, су ресурстарын басқару және биопрепараттарды (оның ішінде AstraZeneca фармацевтикалық компаниясының қатысуымен) жергілікті өндіріске енгізу бойынша меморандумдарға да қол қойылды.
Аталған келісімдер ауыл шаруашылығының орнықты дамуына, сондай-ақ саланың климаттық өзгерістерге бейімделу әлеуетін арттыруға бағытталған.
Вице-министр британдық агротехнологияларды енгізу және инвестиция тарту — Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік беретініне назар аударды.
Қазақстандық делегацияны отырыста ҚР Сыртқы істер министрінің орынбасары Алибек Қуантыров басқарды. Іс-шараға екі елдің салалық министрліктерінің, ұлттық компаниялары мен жеке сектор өкілдері қатысты.
Үкіметаралық комиссия Қазақстан мен Ұлыбритания арасындағы сауда-экономикалық байланыстарды нығайтудың маңызды тетігі болып қала береді. Бұл комиссия қол жеткізілген уағдаластықтардың жүйелі түрде іске асырылуына және стратегиялық әріптестіктің жаңа бағыттарының дамуына ықпал етуде.
Жасұлан Құрманұлы Дүйсекенов – Абай облысы, Үржар ауылынан шыққан жас фермер. Ол өз үлгісімен кез келген қарапайым бастама егер оған еңбек пен табысқа деген сенім қосылса, тұрақты әрі сұранысқа ие кәсіпке айналуы мүмкін екенін дәлелдеп жүр.
Жасұлан небәрі 24 жаста. Еңбек жолын туған жері Көкөзек ауылында жеке кәсіпкер ретінде бастаған. Бүгінде ол – бес баланың әкесі, көпбалалы отбасы басшысы және 2019 жылдан бері өзі басқарып келе жатқан «Алғабас» шаруа қожалығының табысты жетекшісі. Оның негізгі бағыты – қымыз өндіру.
Жобаның бастапқы кезеңінде Жасұлан грант алып, бие сатып алған. Уақыт өте келе шаруашылығы нығайып, тұрақты сатып алушылары пайда болды, өнім жеткізілетін аумақ кеңейді. Қазіргі таңда шаруашылықта 10 бие сауылады, дайын қымыз Үржар, Науалы ауылдарының дүкендеріне, сондай-ақ жаз мезгілінде сұранысы артатын Алакөл көлінің демалыс аймағына жеткізіледі.
Өндіріс көлемін арттырып, малды күтіп-бағу жағдайын жақсарту мақсатында Жасұлан 20 басқа арналған қора салып, заманауи сауу аппаратын сатып алған. Бұл шешім сауу үдерісін жеңілдетіп қана қоймай, өнімнің гигиенасы мен сапасын арттыруға да сеп болды.
Жасұлан өнім сапасына ерекше мән береді. Оның пікірінше, бұл – тұтынушы сенімі мен шаруашылықтың тұрақты дамуының басты кепілі. Ол заманауи технологиялар мен әдістерді енгізе отырып, ата-баба дәстүрін сақтап қалуға тырысады.
Жасұланның тарихы басқа да қазақстандық жастарға шабыт береді. Оның мысалы – ауыл шаруашылығы жан-тәніңмен беріліп, білім мен еңбекті қатар қолдансаң, болашағы зор салаға айналуы мүмкін екенін дәлелдейді.
Өңірде жер пайдалану саласында заңдылықты қамтамасыз ету бойынша жүйелі жұмыс жалғасуда. Биылғы жылдың наурыз-сәуір айларында ҚР АШМ ЖРБК Атырау облысы бойынша жер ресурстарын басқару департаменті құқық белгілейтін құжаттарсыз мемлекеттік жерлерді өз бетімен иелену фактілерін анықтап, жолын кесті.
Тексеріс нәтижесінде жер заңнамасын бұзған 42 жеке және заңды тұлғаға қатысты әкімшілік істер қозғалды. Барлық құқықбұзушылықтар Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінің 136-бабына сәйкес сараланды. Істерді қарау нәтижесінде жалпы сомасы 7 миллион теңге көлемінде айыппұл салынып, ол мемлекет кірісіне толықтай өндірілді.
Сонымен қатар, құқықбұзушыларға анықталған заңбұзушылықтарды жою жөнінде міндетті түрде орындалуы тиіс нұсқамалар берілді.
Бұдан бөлек, департамент екі жер учаскесін нысаналы мақсаты бойынша игеру қажеттігі туралы нұсқама берді. Алайда талаптар орындалмағандықтан, аталған учаскелерге қатысты мәжбүрлеп алып қою туралы талап-арыздар берілді. Сот шешімдерімен жер учаскелерін алып қою белгіленді.
Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемін екі есеге арттыру және импортты алмастыру жөніндегі тапсырмасы аясында өңірлерде өнеркәсіптік сүт-тауарлы фермаларын салу жұмыстары белсенді түрде жүргізілуде.
Ауыл шаруашылығы министрлігі Ақмола облысындағы сүт-тауарлы фермаларына баспасөз турын ұйымдастырды. Шара барысында БАҚ өкілдері жұмыс істеп тұрған «Родина», «Еңбек» және «Ен-Дала» шаруашылықтарының қызметімен танысты. Жобалар 2023 жылы республикалық бюджеттен бөлінген қаражат есебінен Солтүстік Қазақстан облысының тәжірибесін тарату бағдарламасы аясында қаржыландырылды.
«Еңбек» шаруашылығы егіншілікпен, тұқым шаруашылығымен, органикалық егіншілікпен, сондай-ақ сүт бағытындағы ірі қара мал өсірумен айналысады. 2024 жылы «Еңбек» ЖШС Қазақстандағы алғашқы органикалық сүт-тауарлы фермасын іске қосты. Кәсіпорын жылына 3 мың тоннаға дейін сүт өндіреді. Жоба құны – 8,2 млрд теңге. Фермаға СҚО тәжірибесін тарату бағдарламасы аясында Даниядан 269 голштин тұқымды ірі қара мал әкелінді (жалпы 900 бас).
Фермада жасанды интеллектпен жабдықталған төрт доңай робот орнатылған, әрқайсысы күніне 65 басқа дейін саууға арналған.
Журналистерге роботтандырудың артықшылықтары туралы айтылды: адами факторды азайту, қол еңбегін қысқарту, адаммен тікелей байланыстың болмауы – бұл жануарлардың күйзеліске ұшырау деңгейін төмендетіп, сүт сапасын жақсартады және өнімділікті арттырады.
2025 жылы тағы екі қора мен 8 роботты іске қосу жоспарланып отыр. Толық қуатқа шығу сол жылы күтілуде. Болашақта терең өңдеу мен органикалық ірімшік өндірісін іске қосу көзделуде.
Целиноград ауданында орналасқан «Родина» агрофирмасы 2025 жылдың басында Қазақстан мен Орталық Азияда баламасы жоқ роботтандырылған сауу цехын іске қосты. Сауу каруселі 5 сағатта 2 000 басқа дейін малды қамти алады, бір мезетте 80 басты сыйғызады. Жоғары деңгейдегі автоматтандырудың арқасында процесті 12 адамнан тұратын бір ауысым атқара алады.
Сауу залы жануарлар мен персоналға жайлылықты қамтамасыз ететін инновациялық технологиялармен жабдықталған. Жоба аясында ферма 1 132 басқа дейін кеңейтіліп, 850 басқа арналған бұзау қора салынды.
Агрофирма өкілдерінің айтуынша, инвестициялық жобаны іске асыру жалпы сүт өндірісінің көлемін 34,5 мың тоннадан 40 мың тоннаға дейін ұлғайтуға және еңбек өнімділігін 1,5 есеге арттыруға мүмкіндік береді.
2024 жылы «Ен-Дала» ЖШС өңірдегі ең ірі 2 000 басқа арналған сүт-тауарлы фермасын іске қосты. Жоба құны – 11,5 млрд теңге. Шаруашылықта 1 989 ірі қара мен 900 жылқы бар.
2024 жылы кәсіпорын DeLaval компаниясының заманауи жабдықтарын енгізді: 50 орындық сауу каруселі, TSR роботы, CWC салқындатқышы, «Шырша» (2х5) сауу залы, сондай-ақ жануарларды салқындатылған шатырлы жайларда ұстауға арналған ғимараттар.
Ферма тәулігіне шамамен 30 тонна шикі сүт өндіреді. 2025 жылдың соңына дейін бұл көрсеткішті 50 тоннаға дейін арттыру жоспарланып отыр.
Жалпы, 2023 жылы СҚО тәжірибесін тарату бағдарламасы бойынша Қазақстанда 69 сүт-тауарлы фермасының құрылысы қаржыландырылды. Оның ішінде жалпы қуаттылығы 270 мың тоннадан асатын 40 ферма пайдалануға берілді. Тағы 29 ферманы 2025 жылы іске қосу көзделуде, олардың қуаттылығы шамамен 100 мың тоннаны құрайды.
Қазіргі уақытта бағдарлама аясында қосымша 12 СТФ қаржыландырылып, тағы 4-еуін қаржыландыру жоспарланған. 2025 жылдың соңына дейін олардың сегізін іске қосу жоспарланып отыр, олардың өндірістік көлемі – 37 мың тонна.
Сонымен қатар, 2025 жылы осы бағдарлама бойынша тағы 25 жаңа СТФ салу және 7 ферманың өндірістік қуатын кеңейту көзделген. Жалпы 32 ферманың жиынтық қуаты – 160 мың тонна.
Осылайша, жалпы қуаттылығы жылына 600 мың тоннадан асатын 110 өнеркәсіптік сүт-тауарлы фермасын салу және кеңейту еліміздің ішкі қажеттілігін толық қамтамасыз етуге және сүт өнімдері бойынша импортқа тәуелділікті айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді.
Ел өңірлерінде шамамен 2,1 млн гектар ауыл шаруашылығы алқаптары егілді. Көктемгі дала жұмыстары агротехникалық мерзімдерге сәйкес жүргізілуде.
Егіс науқаны әсіресе еліміздің оңтүстік өңірлерінде қарқынды жүріп жатыр.
Мәселен, Түркістан облысында – 449,2 мың га, Жамбыл облысында – 306 мың га, Жетісу облысында – 292,6 мың га, Алматы облысында – 187,9 мың га жерге егін егілді.
Басқа өңірлерде де егіс жұмыстары басталды: Шығыс Қазақстан облысында – 156,3 мың га, Абай облысында – 138,8 мың га, Қостанай облысында – 85 мың га, Ақмола облысында – 74,8 мың га, Қызылорда облысында – 52,5 мың га, Павлодар облысында – 56,9 мың га, сондай-ақ басқа аймақтарда да егіс жүріп жатыр.
Көктемгі дала жұмыстарына дайындық аясында келесі іс-шаралар атқарылды: 16,7 млн га жерде ылғал жабылды, 6,1 млн га алқапта себуге дейінгі өңдеу жүргізілді, 1,7 млн га жерде көктемгі жырту жұмыстары орындалды.
Бүгінгі таңда 942,1 мың га жерге дәнді дақылдар, 242,8 мың га жерге мал азықтық дақылдар, 492 мың га жерге майлы дақылдар, 118,8 мың га жерге мақта, 71,8 мың га жерге көкөністер, 57,7 мың га жерге бақша дақылдары, 32,5 мың га жерге картоп, 15,6 мың га жерге қант қызылшасы, 26,3 мың га жерге күріш және басқа дақылдар егілді.
Егіс науқанын уақтылы әрі тиімді өткізу үшін 866,8 мың тонна минералды тыңайтқыш жеткізуге шарттар жасалды. 254 теңге/литр бағамен (нарықтық бағадан 15% төмен) 401 мың тонна дизель отыны бөлінді.
Биылғы жылға арналған тұқым қажеттілігі 2,3 млн тоннаны құрайды. Қамтамасыз етілу деңгейі – 100%. Зертханалық тексеріс нәтижесінде тұқымның 99%-ы кондициялық деп танылды.
Ауыл шаруашылығы министрлігі көктемгі егіс науқанының барысына мониторинг жүргізуді жалғастырып, өңірлерге қажетті әдістемелік және ұйымдастырушылық қолдау көрсетуде.
Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров Түркістан облысына жұмыс сапары аясында «Turkestan Agro.kz» ЖШС-не барып, мал шаруашылығы саласындағы ірі инвестициялық жобалардың бірімен танысты. Жобаның жалпы инвестиция көлемі – 7,8 млрд теңге.
Бірінші кезең аясында түйіршіктелген құрамажем өндіретін зауыт іске қосылып, 15 000 бас ірі қара малға арналған бордақылау алаңының құрылысы аяқталуға жақын. Қаржыландыру Солтүстік Қазақстан облысының тәжірибесін тарату бағдарламасы бойынша жүзеге асырылуда. Құрылыс жұмыстарының келесі кезеңдері үшін алаң дайындау басталды, алдағы уақытта мал басын кезең-кезеңімен 50 000-ға дейін көбейту жоспарлануда.
Жобаның ерекшелігі – мал шаруашылығында австралиялық «торлы» (немесе «клеткалық») технологияны енгізу болып табылады, бұл технология өндірістің барлық кезеңдерін – жем-шөп өсіруден бастап өнімді қайта өңдеуге дейін қамтиды. Мұндай модель малды ұстау және бордақылау тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді.
Толыққанды жем-шөп базасын қамтамасыз ету үшін компания 4,7 мың га жерге суару жүйесі арқылы мал азығын өсіруді жоспарлап отыр, сондай-ақ Австралия өндірісіндегі ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтары сатып алынған.
Сонымен қатар 8 000 бас ІҚМ, ұсақ мал және жылқыға арналған алғашқы мамандандырылған мал биржасы мен ет өңдеу кешенінің құрылыс жобалық-сметалық құжаттамасы әзірленуде.
Сапар соңында Айдарбек Сапаров құрылыс жұмыстарын уақтылы аяқтауды және барлық жоспарланған өндірістік қуаттарды енгізуді қамтамасыз етуді тапсырды. Министр бұл жобаның аграрлық сала мен жалпы өңір экономикасы үшін маңыздылығын атап өтті.
Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров Түркістан облысына жұмыс сапары барысында жергілікті шаруалармен кездесті. Басқосу барысында өңірдегі ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін толғандыратын негізгі мәселелер талқыланды.
Басты назар көктемгі егіс жұмыстарының барысына аударылды. Әсіресе, шаруаларды жанар-жағармаймен, тұқыммен және ауыл шаруашылығы техникасымен қамтамасыз ету жайы сөз болды.
Ауыл шаруашылығы саласын мемлекеттік қолдау тетіктері де күн тәртібіне көтерілді. Атап айтқанда, субсидиялау, несиелендіру және ауыл шаруашылығы жобаларына инвестиция тарту мәселелері қаралды.
Айдарбек Сапаров агробизнесті дамыту үшін қолайлы жағдай жасау Ауыл шаруашылығы министрлігінің басым бағыттарының бірі екенін атап өтті.
«Біз әр фермердің мемлекеттік қолдау құралдарын пайдалана отырып, тиімді жұмыс істеуіне және дамуына жағдай жасау үшін жүйелі түрде жұмыс істеп келеміз. Өңірлердегі тұрақты кездесулер нақты қажеттіліктерді тереңірек түсінуге және қажетті шараларды дер кезінде қабылдауға мүмкіндік береді», — деп атап өтті министр, жергілікті шаруалардың пікірлері мен ұсыныстарын тыңдай отырып.