ҚР Қаржы министрлігі орнықты даму туралы есеп-қисаптың халықаралық стандарттарын – S1 ХҚЕС және S2 ХҚЕС енгізуге байланысты жұмыс жүргізіп келеді. Аталған стандарттар инвесторларды, реттеуші органдарды және басқа да мүдделі тараптарды компаниялардың қоршаған ортаға әсеріне байланысты, сондай-ақ әлеуметтік саясат пен корпоративті басқару сапасы туралы сенімді және тексерілген ақпаратпен қамтамасыз ету арқылы қаржы әрі қаржыдан тыс есептілік арасындағы алшақтықты жоюға бағытталған.
Осы орайда министрліктің алаңында Ernst & Young аудиторлық компаниясы, «Атамекен» ҰКП мен «Учет» бухгалтерлерінің кәсіби ұйымы өкілдерінің қатысуымен семинар өтті. Қатысушылардың арасында отандық және халықаралық қор биржаларында листингтен өткен ірі бизнес пен компаниялардың өкілдері, бас бухгалтерлер, аудиторлар, қаржы департаменттерінің аға мамандары және ҚЕХС есептілігімен жұмыс істейтін сарапшылар, сондай-ақ басқа да мүдделі ұйымдар болды. Семинар гибридті форматта өтті: офлайн режімде 70-ке жуық адам, онлайн режімде 150-ден астам адам қатысты.
Қазақстандық бизнеске S1 және S2 ХҚЕС стандарттарын енгізу бір жағынан белгілі бір сын-қатер тудырса, екінші жағынан мүмкіндіктерге жол ашады. Бұл қолданыстағы есеп беру жүйелерін қайта қарауды қажет етумен бірге жаңа халықаралық инвестицияларға қол жеткізуге септесіп, серіктестердің сенімін арттыру мен жаһандық нарықтағы компаниялардың беделін жақсартады.
Климат тәуекелдеріне арналған S2 ХҚЕС стандартына да ерекше назар аударылып келеді. Бұған сәйкес компаниялардың климаттың өзгеруіне бейімделу стратегиялары мен көміртегі ізін азайту шаралары туралы ақпараты ашық болуы тиіс. Уақыт өткен сайын халықаралық нарықтар осындай көрсеткіштерге бағыт алып, орнықты даму мақсаттары бәсекелестікті арттыратын артықшылыққа айналып отыр.
Семинар барысында бизнестің орнықты даму стандарттарын міндетті түрде қолдануға байланысты алдағы заңнамалық өзгерістерге кеңірек дайындалу қажеттілігі жөнінде айтылды.
Есеп беру талаптарын бір ізге түсіру нарық қатысушыларына тең мүмкіндік беріп, ең тұрақты әрі жауапты бизнес-модельдердің пайдасына капиталды қайта бөлуге әсер етеді.
Заңсыз иемденілген активтерді елімізге қайтару – Үкіметтің әлеуметтік нысандарға инвестиция салудың экономикалық тәсілі ғана емес, бұл сонымен бірге әділдікті қалпына келтірудің бір қадамы болып саналады. Бір кездері мемлекеттің бақылауынан шығарылған осы қаражат арқылы бүгінде мектептер мен ауруханалар салынып, су жүйелері тартылып, сондай-ақ өңірлерге қолдау көрсету сынды қоғам алдындағы міндеттер шешіліп келеді.
Қазақстаннан заңсыз жолмен шығарылған активтерді мемлекет меншігіне қайтару мақсатында 2023 жылдың 12 шілдесінде «Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы» Заң қабылданды. Оның ережелерін іске асыру үшін басқарушы компания – «Қайтарылған активтерді басқару компаниясы» ЖШС құрылып, оған мемлекеттің еншісіндегі активтерді қабылдау, сақтау және сату міндеттері жүктелді.
Аталған қаражат Арнаулы мемлекеттік қорға тікелей аударылады. Қалған активтер (жылжымайтын мүлік, көлік және т.б.) ҚАБК басқаруына өтіп, сатуға қойылады. 2025 жылдың 27 маусымында Арнаулы мемлекеттік қорда жинақталған ақша 103,4 млрд теңгеге жетті. Бұл ретте жиынтық түсімдердің көлемі 433,3 млрд теңгеге, ал шығыстардың сомасы 329,9 млрд теңгеге артқанын айта кетейік.
ҚАБК қазірдің өзінде 34 млрд теңге сомаға 48 активті сатты. Актив орналасқан елдің заңнамасына сәйкес шетелде мүлікті сатуды қоса алғанда, тиісті жұмыс жалғасып жатыр. Тарихи-мәдени маңызы бар құнды нысандар (ерте темір дәуірі мен орта ғасырлардағы жәдігерлер) ғылыми зерттеулер үшін ҚР Ұлттық музейінің тұрақты коллекциясына берілді.
Жалпы сомасы 318,1 млрд теңге болатын Арнаулы мемлекеттік қордың қаражаты 406 әлеуметтік маңыздағы жобаны қаржыландыруға бағытталады. Қаржыландырудың негізгі көлемі сумен жабдықтау (160,6 млрд теңгеге 230 жоба) және денсаулық сақтау саласына (100,4 млрд теңгеге 162 жоба) жұмсалды. Сондай-ақ білім беру (24 млрд теңгеге 10 жоба) мен спорт саласындағы (33,1 млрд теңгеге 4 жоба) жобаларды да қаржыландыру жоспарланған.
Мәселен, 2025 жылдың 13 маусымында өткізілген Республикалық бюджет комиссиясының отырысында 80 млрд теңгеден астам сомаға 73 жобаны қаржыландыру мақұлданды. Оның ішінде Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің бағытына байланысты, атап айтқанда 63 жоба еліміздің қалалары мен ауылды елді мекендеріндегі сумен жабдықтау жүйелерін дамытуға бағытталды. Тек Абай, Ақмола, Жамбыл, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және басқа облыстардың ауылды жерлерінде 50-ден астам нысан жаңғыртылатын болады. Бұдан басқа Су ресурстары және ирригация министрлігінің Түркістан, Ақмола, Атырау, БҚО және СҚО-да 30 млрд теңгеге жуық қаражатқа топтық су құбырларын салу мен жаңартуға қатысты 8 жобасын іске асыруға қаржылай қолдау көрсетіледі. Сонымен қатар Қостанай облысында Ғылым және жоғары білім министрлігінің 1 жобасы (Арқалықтағы инфрақұрылымды дамытуға арналған ғимаратты 1,9 млрд теңгеден астам сомаға жаңғырту) мен Туризм және спорт министрлігінің 1 жобасы (Көкшетау қаласында 12,6 млрд теңгеден астам сомаға көпфункционалды кешен салу) қолдау тапты.
Түйіндейтін болсақ, бұл бағытта халықтың өмірін жақсартатын жобаларға басымдық берілетін болады. Мемлекеттің қаражатын атаулы түрде пайдалану әлеуметтік жағдайды жақсартумен бірге Қазақстанның ұзақмерзімді дамуына жол ашатынын айта кеткен орынды.
ҚР Парламент палаталарының бірлескен отырысында Қаржы министрі Мәди Такиев есепті кезеңдегі негізгі қаржы-экономикалық нәтижелер мен көрсеткіштерді тізбектеп, 2024 жылға арналған республикалық бюджеттің атқарылуы туралы баяндаманы ұсынды.
Ведомство басшысы айтқандай, 2024 жылы еліміздің ІЖӨ негізінен мұнайдан тыс сектор есебінен 4,8% өсіп, биылғы бес айдағы меже 6% артқан. Бұл ретте шоғырландырылған бюджет құрылымындағы мұнайдан тыс кірістердің үлесі 2,5 т.т. ұлғайып, инфляция 9,8% 8,6% дейін төмендеді. Ал бюджет тапшылығы ІЖӨ-ге шаққанда 2,7% деңгейінде байқалды. Ұлттық қордың активтері 16% артып, 66,2 млрд долларға жетті. «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы бойынша екі жыл ішінде 7 млн-нан астам балаға (жан басына шаққанда) 233 доллар төленді.
Республикалық бюджеттің кірістері бойынша жылдық жоспар 97,2% (19,6 трлн теңге) орындалды. Тапшылықтың негізгі себептері – импорттың төмендеуі, ірі жобалардың іске қосу мерзімінің ауысуы, ҚҚС қайтарудың үш есеге еселенуі. Соған қарамастан ҚҚС жалпы түсімдері 4,8% ұлғайды. Ал көлеңкелі экономикаға қарсы күрестің нәтижесінде бюджетке қосымша 1,28 трлн теңге түсті (2023 жылмен салыстырғанда +37%).
Бюджет шығыстары 97,8% орындалып, 23,6 трлн теңгеге жетті. Қаражаттың едәуір бөлігі әлеуметтік сала мен инфрақұрылымға бағытталды. Педагогтердің жалақысын көтеруге 93,8 млрд теңге бөлінді. 4 557 отбасы тұрғын үймен қамтамасыз етілді. 789 балабақша ашылып, осал санаттағы балалардың 100% тегін тамақпен қамтамасыз етілді. 19 млн текше метр тұрғын үй пайдалануға беріліп, 300 мыңнан астам адам газға қосылды. 3,5 мың шақырым сумен жабдықтау және 542 шақырым жылу желілері жаңғыртылды. Қуаты 700 МВт-тан астам жаңа генерация нысандары салынды.
Ұлттық жобаларға байланысты 751 млрд теңге бөлінді. Бұл 105 мектеп (254 мың орынға шақталған) салуға, сондай-ақ апатты және үш ауысымды мектептерге қатысты проблеманы жоюға әрі 460 денсаулық сақтау нысанының құрылысын аяқтауға мүмкіндік берді. Биыл қосымша 195 медициналық нысанды іске қосу мен 32 көпсалалы аудандық аурухананы жаңғырту жоспарланған.
Сонымен қатар 1,5 мың шақырым магистральды теміржол желісіне жөндеу жұмыстары аяқталды. Транскаспий халықаралық көлік бағыты (ТХКБ) бойынша тасымалдау көлемі 2024 жылы 62%, яғни 4,5 млн тоннаға дейін өсті. Бұл ретте транзит 4 есеге, сол секілді Қытайдан келетін транзит 28 есеге ұлғайды. Алматы, Қызылорда және Шымкент әуежайларында үш жаңа терминал пайдалануға берілді.
Сондай-ақ министр бюджет қаражатын тиімді пайдалану туралы жеткізді: тиімсіз шығыстар сомасы 2024 жылы 24% азайып, 372 млрд теңге көлемінде байқалды. Былтыр Үкімет отандық тауар өндірушілерге қолдау көрсету мәселелеріне басымдық берген болатын. Реттелетін сатып алу шеңберінде отандық кәсіпорындармен 1 трлн теңгеден астам сомаға ұзақмерзімді және офтейк-келісімшарттар жасалды. Бұл көрсеткіш 2,5 есеге артты.
«2024 жылы қабылданған негізгі шешімдер отандастарымыздың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған: тұрғын үймен қамтамасыз етуден бастап мектептер мен ауруханаларды жаңғыртуға дейін», деді Мәди Төкешұлы.
Қаржы министрлігі қазақстандық тауар өндірушілерді қолдауды күшейту үшін мемлекеттік сатып алу саласындағы құқықтық базаны жетілдіруде. Мәселен, 2025 жылғы 24 маусымдағы № 321 бұйрығымен Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру қағидаларына түзетулер енгізілді.
Негізгі өзгерістер қазақстандық тауар өндірушілерді:
Жалпы, аталған өзгерістер жергілікті өндірістің өсуін ынталандыруға және отандық бизнесті дамытуға бағытталған.
Бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Ашықтық пен өзара диалог орнатуға бағытталған «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын іске асыру мақсатында ҚР Қаржы министрі Мәди Такиев азаматтарды жеке мәселелері бойынша қабылдады. Оның барысында еліміздің азаматтары көкейдегі сұрақтарын тікелей қойып, өз ұсыныстары мен өзекті мәселелерді жеткізді. Мұндай қарым-қатынас форматы мемлекет пен қоғам арасындағы кері байланысты күшейтіп, сенімнің артуына әсер етеді.
Қабылдауға ведомствоның бірінші басшылары, оның ішінде Мемлекеттік сатып алу заңнамасы департаментінің директоры, Әлеуметтік сала бюджеті департаменті директорының орынбасары, сондай-ақ МКК мен министрлік аппаратының өкілдері қатысты.
Айталық, кездесуде Ақмола облысындағы мәдени-спорт кешенінің құрылысына байланысты өзекті мәселелер қаралды. Ведомство басшысы салалық құрылымдық бөлімшенің өкілдеріне барлық айтылған мәселені жан-жақты пысықтауды тапсырып, өңірлердегі спорт және бос уақытты тиімді жұмсауға арналған инфрақұрылымды дамытудың әлеуметтік маңыздылығын атап өтті.
Бұдан бөлек мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заңға ерекше назар аударылды. Мәселен, оның ашықтығын арттыру үшін сатыпалым жүйесін жетілдіруге байланысты нақты ұсыныстар айтылды.
Кездесудің қорытындысы бойынша азаматтардың барлық өтініші жіті бақылауға алынды. Мәди Төкешұлы халықпен өзара байланыстың маңыздылығын айта келе қабылдауда көтерілген мәселелерді шешудің жүйелі жолдарын дайындауды тапсырды.
2025 жылдың 24 маусымында Қазақстан Республикасы халықаралық капитал нарығына 2,5 млрд доллар көлемінде дербес еурооблигацияларды сәтті орналастырды, оның ішінде:
- 7 жыл мерзімге 1,35 млрд доллары сомасындағы траншты, купон мөлшерлемесі – 5%;
- 12 жыл мерзімге 1,15 млрд доллары сомасындағы траншты, купон мөлшерлемесі – 5,5%.
Ұсыныстың алдында ҚР Қаржы министрлігі Лондонда роудшоу өткізіп, оған шамамен 180 ірі инвестор қатысты. Еурооблигацияларға деген сұраныс ұсыныстан екі есе асып түсіп, бұл Еуропа, АҚШ, Азия және Таяу Шығыс елдерінен келген әртараптандырылған әрі сапалы инвесторлардың жоғары қызығушылығын көрсетті.
Мұнай бағасының күрт төмендеуі, геосаяси тұрақсыздық пен базалық мөлшерлеменің құбылмалылығы сияқты нарықтағы күрделі жағдайларға қарамастан Қаржы министрлігі бағалы қағаздарды табысты орналастырды. Кіріс деңгейі кредиттік рейтингі жоғары (A/AA) Польша, Сауд Арабиясы және Чили сияқты елдердің көрсеткіштеріне жетеғабыл және BBB рейтингіндегі Мексика, Венгрия мен Перу сияқты елдерден айтарлықтай төмен болды.
Бұдан бөлек Қазақстан биыл A/BBB рейтингіндегі мемлекеттер арасында ең төменгі мөлшерлемелердің бірі бойынша облигацияларды орналастыруға байланысты рекорд орнатты.
Мұндай тиімді табыс көрсеткішіне еліміздің мықты макроэкономикалық нәтижелері – тұрақты экономикалық өсім, мемлекеттік қарыздың төмен деңгейі және жоғары сыртқы резервтердің болуы әсер етті.
Мемлекет басшысының бастамасымен жүргізіліп жатқан салық-бюджет саласындағы реформалар мен саяси өзгерістер халықаралық инвесторлардың Қазақстанға деген сенімін едәуір арттырды.
Бұл орналастыру болашақта ұлттық компаниялар мен жеке сектор эмитенттердің шығарылымы үшін бенчмарк белгілеуге мүмкіндік берді.
Еурооблигациялар Лондон қор биржасында, Астана халықаралық қаржы орталығының биржасында және Қазақстан қор биржасында листингке енгізіледі.
Осы орналастыру арқылы Қаржы министрлігі бұрын шығарылып, тартылған еурооблигацияларды толық көлемде қайта қаржыландырды.
Салауатты өмір салты, командалық жұмыс пен қоғамның әл-ауқатына қамқорлық қағидаттары - мемлекеттік қызмет этикасының маңызды құрауышы. Мәселен ҚР Қаржы министрлігі жас мемлекеттік қызметшілерді де, халықтың әлеуметтік осал топтарын да қолдау бойынша жұмыстар жүргізуде
2024 жылы және 2025 жылдың алғашқы бес айында Қаржы министрлігінің жүйесіне 1496 жас маман алғаш рет қабылданды. Оларға тез және сәтті бейімделу үшін жағдай жасалады: практикалық көмек көрсететін, тәжірибесі мен білімімен бөлісетін тәлімгерлер бекітіледі. Мұндай жүйе жас қызметкерлерге жұмыс процесіне тез араласуға, корпоративтік мәдениетті түсінуді қалыптастыруға және мемлекеттік қызметте дамуға ынтасын арттыруға көмектеседі.
Қаржы министрлігінің ұжымында аға буынға, балаларға және аз қамтылған көп балалы отбасыларға ерекше көңіл бөлінеді. Қызметкерлер: қан донорлығына, балалар үйлері мен қарттар үйлерін қолдауға, халықтың әлеуметтік осал топтарына көмек көрсетуге арналған қайырымдылық акцияларына белсенді қатысады.
Бұндай іс-қимыл қызметкерлердің моральдық кодексінің бір бөлігіне айналды - қоғамға пайдалы болуға деген шынайы ұмтылыс қызметтік міндеттерге жатпайды.
ҚР Қаржы министрлігі аумақтық бөлімшелерінің ұжымы жылдар бойы жүзеге асырып келе жатқан патронаттық қорғаншылық ведомствоның әлеуметтік жауапкершілігінің маңызды бағыты болып табылады. Бұндай жүйелі жұмысқа балалар үйінің тәрбиеленушілеріне қамқорлық жасау, халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдау кіреді. Министрлік қызметкерлерінің үнемі қатысуы нәтижесінде қамқорлыққа алынушылар материалдық көмек қана емес, сонымен қатар моральдық қолдауға ие болады, бұл олардың әлеуметтік бейімделуі мен өмір сүру сапасын жақсарту үшін өте маңызды.
2012 жылдан бері ШҚО Қазынашылық департаментінің қызметкерлері балалар үйінің тәрбиеленушісі Диана Бегалиеваны қамқорлыққа алды. Олар жыл сайын оның шотына бір күндік жалақысын аударып, 2018 жылы 18 жасқа толуына орай Диана жиһаз бен тұрмыстық техникамен жабдықталған пәтерге ие болды.
2018 жылдан бастап Карина Чимпулатоваға осындай қолдау көрсетіледі. 2025 жылға қарай оның шотында 15 млн. теңге жинақталды, ал 2026 жылы ол баспана алады.
Семей қаласынан Дамир Бейсембаевқа да дәл осындай көмек көрсетілді. Абай облысы департаментінің қызметкерлері оған баспана әперуге қаражат жинап қана қоймай, оның өміріне де белсенді қатысады - сыйлықтар береді, қонаққа барады және моральдық қолдау көрсетеді.
Бүгінгі таңда тиімді мемлекеттік қызмет - бұл кәсібилік пен нәтижелілік қана емес, сонымен қатар қоғамдық өмірге белсенді қатысу арқылы қалыптасатын имидж. Спорттық және имидждік іс-шаралар осы жұмыстың ажырамас бөлігіне айналады, мемлекеттік қызметшілердің қоғам алдындағы беделін нығайтады, командалық рухқа және салауатты өмір салтын насихаттауға ықпал етеді.
Мәселен 2024 жылы Ішкі мемлекеттік аудит комитетінің қызметкерлері арасында өңіраралық спартакиада, ал 2025 жылы - Мемлекеттік кірістер комитетінің қызметкерлері арасында спартакиада өтті. Бұндай ауқымды оқиғалар командалық рухты ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік қызмет жүйесіндегі дене белсенділіктің маңыздылығын да көрсетеді.
Бұдан басқа ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер органдарының қызметшілері өздерін кәсіби спортшылар ретінде көрсетуде. Мәселен СҚО-дан Ильдар Бимаканов Қазақстан құрамасының құрамында өнер көрсетіп, Норвегияда өткен Армрестлингтен әлем кубогының күміс және қола жүлдегері атанды. Ақтөбе облысынан Әйгерім Нұрмедин - ҚР Тоғызқұмалақтан екі дүркін чемпионы және әйелдер арасындағы Азия Кубогының иегері.
ШҚО-дан Алла Танюшкина - халықаралық дәрежедегі спорт шебері, армрестлингтен Қазақстан мен Азияның бірнеше дүркін чемпионы, Әлем чемпионаттарының үш дүркін күміс және қола жүлдегері. Қостанай облысынан Әлихан Ерімбаев - Ural Athletic Challenge турнирінің қола жүлдегері және ауыр атлетикадан спорт шеберіне үміткер.
ҚР Қаржы министрлігі қызметкерлерінің әлеуметтік және спорттық бастамалары мемлекеттік органдарға деген сенімді қалыптастыруға оң ықпал етеді, өзара көмек пен жауапкершілікке негізделген ұжымдық мәдениетті дамытады.
Қазақстанда 23 маусым - Мемлекеттік қызметші күні ретінде белгіленген. Кәсіби мерекеге байланысты ҚР Қаржы министрлігінде салтанатты жиын өткізіліп, қажырлы жұмыс атқарған бірқатар қызметкер министр Мәди Такиевтің қолынан марапат алды.
Мәди Төкешұлы жауапты қызметті абыроймен атқарып жүрген әріптестерін мерекемен құттықтап, бүгінде ведомствоның мамандары мемлекеттік қаржы жүйесінің дамуына аянбай тер төгіп келе жатқанын жеткізді.
Бұдан соң министр мүлтіксіз атқарған қызмет үшін ұжым қызметкерлеріне арнайы медаль табыстап, құрмет көрсетті.
Іс-шара соңы шағын концертке ұласып, өнерпаздар көпшілікке мерекелік көңіл күй сыйлады.
Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ) – Қазақстан үшін маңызды серіктестердің бірі. Банктің қаржыландыруы мен сарапшыларының қолдауы арқылы елімізде жаңғырмалы энергия көздері, көлік логистикасы және цифрландыру салаларында жобалар жүзеге асырылып жатыр. ЕҚДБ-ның қаржылық қолдауымен қатар халықаралық озық тәжірибемен бөлісуі де ерекше маңызға ие. ЕҚДБ Директорлар кеңесінің делегациясымен болған кездесуде біз өзара әріптестікті арттыруға деген ортақ мүддені тағы бір мәрте екшеп алдық.
Былтыр екіжақты ынтымақтастыққа байланысты рекордтық көрсеткіш тіркелді: ЕҚДБ Қазақстан экономикасының түрлі салаларына бағытталған жалпы сомасы 935 млн долларға жететін 25 жаңа жобаға қол қойды.
Кездесудің нәтижесінде бірлескен жұмысты жалғастыруға ниетті екенімізді айқындап алдық. Қазақстан мен ЕҚДБ ұлттық экономиканың орнықты дамуына үлес қосатын жобаларды іске асыруды жалғастыра түседі.
Осы кездесу халықаралық қаржы институттарымен тиімді ынтымақтастық ұлттық даму мақсаттарына қалай қол жеткізуге болатынын нақты байқатты.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің қызметкерлері 2025 жылдың 18-19 маусым күндері Бішкек қаласында (Қырғыз Республикасы) өткен Мемлекеттік қаржы саласын басқаруға қатысты тәжірибе алысуға арналған III халықаралық конференцияға қатысты.
Аталған жиында Әзірбайжан, Армения, Беларусь, Қырғызстан, Ресей, Өзбекстан мен Тәжікстанның Қаржы министрліктері әрі ғылыми-талдау институттарының өкілдері бас қосты.
Оның барысында бюджетті жоспарлау мен орындау, оның ішінде мемлекеттік сатып алу және бюджеттік процесске цифрлы жобаларды енгізу мәселелері талқыланды.
Іс-шараның аясында ҚР Қаржы министрлігі Цифрландыру және мемлекеттік қызметтер департаментінің директоры Әлихан Әбілғазинов «Қазақстан Республикасының бюджетін жоспарлау және орындау кезіндегі цифрлы технологияларды дамыту трендтері» тақырыбында баяндама жасады.