Қазақстан Республикасы және
Ислам ынтымақтастық ұйымы
Қазақстан 1995 жылы 9-12 желтоқсанда Конакри қаласында (Гвинея Республикасы) өткен Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының (ИЫҰ) Сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 23-ші сессиясындаИЫҰ-намүше болды.
Қазақстан Республикасының ИЫҰ жанындағы Тұрақты өкілдігі 2010 жылдың наурыз айында Джидда қаласында жұмыс істей бастады.
2019 жылдың наурыз айынан бастап БерікАрын Сақбайұлы, Қазақстан Республикасының Сауд Арабиясы Корольдігіндегі Елшісі әрі Қазақстан Республикасының ИЫҰ жанындағы тұрақты өкілі.
Қазақстан Республикасы мен ИЫҰ арасындағы ынтымақтастық тарихындағы маңызды оқиға 2011-2012 жж. Қазақстан Республикасының ИЫҰ-ға төрағалығы болды. Төрағалық ету барысында 2011 жылғы 28-30 маусымда Қазақстан Астанада ИКҰ СІМК 38-ші отырысын өткізді, оның қорытындысы бойынша Ислам конференциясы ұйымының(ИКҰ) атауынИслам ынтымақтастығы ұйымына (ИЫҰ) өзгерту туралы тарихи шешім қабылданды. Сондай-ақ, отырысқа қатысушылар ИЫҰ-ның Астана декларациясын қабылдады, ол Ұйымның ХХІ ғасырдағы модернизациясы мен реформасын жариялай отырып, Ұйымның ең прогрессивті құжаты болды.
Ерекша атап өтетін жайт бұл, Қазақстанның ИЫҰ - ға төрағалығы ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы алға қойған Бес бастамасы негізінде қалыптастырылды:Азық-түлік қауіпсіздігі жүйесін құру, Шағын және орта бизнесті қолдау тетігін құру, жетекші ислам экономикалары үшін диалог алаңын құру, энергетика саласындағы инвестициялық және технологиялық ынтымақтастық құруды талап етуіжәне ИЫҰ өкілдерінің «G-20» жұмысына қатысуын қамтамасыз етуі.
Сондай-ақ, СІМК-нің 38-сессиясы аясында жүзден астам тарихи шешімдер қабылданды, оның ішінде Қазақстанның бастамасымен ұсынылған - Ауғанстаннан есірткінің заңсыз өндірісі мен айналымына қарсы күрес және бұрынғы Семей ядролық полигоны мен Арал теңізінің қалпына келтіру кіреді.
Қазақстандық төрағалықтың қамқорлығымен өткізілген кең ауқымды науқан аясында Сомалиге жалпы сомасы 500 миллион доллардан асатын қаржылық ресурстар жиналды.
Қазіргі кездегі ИЫҰ қызметіне Қазақстанның қатысуы үшін мүше мемлекеттердіңсұранысына ие және қолдауын тапқан Елбасыныңислам әлемі үшін жасаған ауқымдыбастамаларынегіз болыптабылады:
- Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымын (АҚИҰ) құру;
- Исламдық татулықты ілгерілету (Islamic Rapprochement);
- «Исламдық инфрақұрылымның интеграциясы» стратегиялық бағдарламалық құжатын әзірлеу (Triple І).
Қазіргі уақытта барлық үш бастама ИЫҰ-дағы Қазақстанның маңызды күн тәртібін құрайды.
2018 жылғы наурызда АҚИҰ Жарғысы толық заңды күшіне енді. Ұйымның штаб-пәтері Нұр-Сұлтан қаласында орналасқан және өз қызметін ресми түрде 2018 жылғы 19 ақпанда бастады, ал 2019 жылғы 12 желтоқсанда оның ресми ашылуы болды. АҚИҰ-дың негізгі мақсаты - ИЫҰ мүше мемлекеттерінің Азық-түлік қауіпсіздігі саласындағы мүмкіндіктерін шоғырландыру.
Қазіргі уақытта АҚИҰ-ға 34 мемлекет мүше, олардың 12-сі (Қазақстан, Нигер, Буркина-Фасо, Кувейт, Ауғанстан, Гамбия, Палестина, Бангладеш, Катар, БАӘ, Сауд Арабиясы, Египет) Ұйымның Жарғысын ратификациялады және бұл құжат толық заңды күшіне енді.
2016 жылғы 14-15 сәуірде Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Ыстамбұлда өткен ИЫҰ кезекті 13-ші саммитіне қатысты. Саммитте Мемлекет басшысы Түркия Президенті Р.Ердоғанмен бірлесе отырып, Исламдық татулықты ілгерілету (Islamic Rapprochement)процесін бастау туралы бастама көтерді.
Бастама аясында 2019 жылдың 22-24 сәуірінде ҚР СІМ ИЫҰ Бас хатшылығымен бірге Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінің базасында Алматы қаласында ИЫҰ мүше мемлекеттеріндегі бейбітшілік пен жанжалдарды шешудің перспективалары туралы семинар өткізді.
Қазіргі уақытта Исламдық татулықты ілгерілету туралы бастама ИЫҰ күн тәртібінде көрсетілген және ИЫҰ кеңістігіндегі қақтығыстарды шешу тұрғысында мүше мемлекеттердің назарында.
«Исламдық инфрақұрылымның интеграциясы» (TripleI) бастамасының негізгі мақсаты - Орталық Азия, Африка, Таяу Шығыс және Солтүстік Африка үшін ИДБ дамытудың арнайы үш бағдарламасын біріктіру арқылы ИЫҰ кеңістігінде жұмыс істейтін көліктік-логистикалық жүйелердің максималды интеграциясы болып табылады.
Бұл бастамаларды ИЫҰ Стамбул саммитінің қатысушылары қолдады және оның қорытынды коммюникасында бекітілді. Қазіргі уақытта ИДБ «Орталық Азия», «Африка», «Таяу Шығыс және Солтүстік Африка» бойынша ИДБ дамытудың үш арнайы бағдарламасын біріктіру жолымен ИДБ кеңістігінде жұмыс істейтін көлік-логистикалық жүйелерді барынша интеграциялау туралы мәселе пысықталуда.
2017 жылғы 10-11 қыркүйекте Нұр-сұлтан қаласында Елбасының бастамасымен ИЫҰ тарихындағы «Ислам әлемінің ғылымы, технологиялары, инновациялары және модернизациясы»тақырыбында Ғылым және технологиялар жөніндегі 1-ші Саммиттің өткізілуі Қазақстанның ИЫҰ-мен ынтымақтастық желісі бойынша ірі оқиға болды. Саммиттің басты қорытындысы Астана декларациясының және «2026 жылға дейін ғылымды, технологиялар мен инновацияларды дамыту жөніндегі ИЫҰ бағдарламасының» қабылдануы болды.
2017 жылғы 10-11 қыркүйекте Нұр-сұлтан қаласында өткен ИЫҰ Ғылым және технологиялар жөніндегі 1-ші саммитінде ислам елдерінің білім және ғылыми әлеуетін арттыру мақсатында Елбасы осы саладағы он бес жетекші мұсылман елдерінің ішінен ИЫҰ-15 халықаралық тобын құру бойынша кешенді механизм орнатуды ұсынды.
ҚР Ғылым және технологиялар саласындағы бастамаларын жүзеге асыру мақсатында ИЫҰ Бас хатшысының ғылым және технологиялар жөніндегі орынбасары қызметіне Қазақстан азаматы Елші А. Мусинов сайланды.
ИЫҰ-15 бастамасын іске асыру мақсатында2019 жылғы 19 қарашада Алматы қаласында ИЫҰ Бас хатшылығының, ИЫҰ ғылыми және технологиялық ынтымақтастық жөніндегі тұрақты комитетінің (COMSTECH) және әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің қолдауымен ҚР СІМ ұйымдастырған семинар өтті.
Өзара іс-қимылдың маңызды аспектісі Қазақстан Республикасының ИЫҰ қаржы құрылымдарымен, әсіресе мұсылман әлеміндегі неғұрлым ірі инвесторлардың бірі болып табылатын және 1997 жылғы тамызда Алматы қаласында Шығыс Еуропа, ТМД, Моңғолия және Қытай елдерімен банктеріменқызметін үйлестіруге жауапты өзінің төрт аймақтық кеңселерінің бірін құрған Ислам даму банкімен ынтымақтастығының дамуын мойындаған жөн. ИДБ-ніңҚазақстандағы жалпы инвестициялық портфелі шамамен 700 млн. долларды құрайды.
ИЫҰ Орталық Азия бойынша ИЫҰ арнайы бағдарламасын құруды қолдайды. Бұл жоба Орталық Азия үшін де, мұсылман қоғамдастығы елдері үшін де өзара қызығушылық тудыратын сауда операцияларын, инвестицияларды ынталандыруда, өнеркәсіптік жобаларды жүзеге асыруда ұйым тарапынан қолдау мен өзара іс-қимылды көздейді.
Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы
(анықтама)
2011 жылға дейін "Ислам конференциясы ұйымы" деп аталатын Ислам ынтымақтастық ұйымы (ИЫҰ) 1969 жылы құрылды. Ұйым өзінің қазіргі атауын 2011 жылғы 28-30 маусымда Нұр-Сұлтан қаласында өткен ИЫҰ Сыртқы істер министрлері кеңесінің 38-ші сессиясының шешіміне сәйкес алды.
ИЫҰ Бас хатшылығының штаб-пәтері Жидда қаласында (Сауд Арабиясы Корольдігі) орналасқан.
2016 жылдың 17 қарашасынан бастап ИЫҰ Бас хатшысы Сауд Арабиясының өкілі Юсеф бен Ахмад Аль-Осеймин болып табылады.
Ұйым Палестина халқының заңды құқықтары үшін күресуді, мұсылман елдері арасындағы ең кең ауқымды мәселелер бойынша ынтымақтастықты нығайтуды, өзекті халықаралық мәселелер бойынша ұстанымдарды үйлестіруді, Ислам мұрасының құқықтарын қорғауды өзінің негізгі мақсаттары ретінде белгіледі. Бұл мақсаттар ИЫҰ-ның өзекті күн тәртібін әлі де қалыптастырады.
Қазіргі уақытта ИЫҰ 1,5 млрд. адамнан астам халқы бар 57[1] мүше-мемлекеттердіқұрайды және осы тұрғыдан алғанда БҰҰ-дан кейінгі әлемдегі көлемі бойынша екінші халықаралық ұйым болып табылады. ИЫҰ жанындағы бақылаушы мәртебесіне 5 ел мен 5 халықаралық ұйым[2] ие.
ИЫҰ жұмыс тілдері-ағылшын, араб және француз болып табылады.
ИЫҰ-ның Жоғары органы Ұйымға мүше мемлекеттердің мемлекет және үкімет басшыларының Саммиті болып табылады, ол 3 жылда бір рет шақырылады. ИЫҰ-ның соңғы 14-ші саммиті 2019 жылы 31 Мамырда Мекке қаласында (Сауд Арабиясы) өтті.
ИЫҰ-ның Жұмыс органы мүше мемлекеттердің Сыртқы істер министрлерінің жыл сайыншақырылатын Кеңесі болып табылады.
Кеңесші органның функциясын Атқарушы комитет атқарады, оның құрамына ИЫҰ саммиттері мен сыртқы істер министрлері кеңестерінің қазіргі, бұрынғы және болашақ төрағалары, сондай-ақ Бас хатшылықтың штаб-пәтері болатын елдің өкілі (Сауд Арабиясы Корольдігі) және Ұйымның Бас хатшысы кіреді.
ИЫҰ Атқарушы органы ИЫҰ шешімдерінің іске асырылуын бақылауды жүзеге асыратын Бас хатшылық болып табылады.
ИЫҰ негізгі құжаттары келіседей болып табылады:
- ИЫҰ-ның 11-ші Саммиті барысында 2008 жылғы наурызда қабылданған ИЫҰ Жарғысы, қазіргі уақытта 57 мүше мемлекеттің 44-і қол қойды, ал 23-і ратификациялаудан өткізді. Қазақстан Жарғыны 2012 жылы ратификациялаудан өткізді.
-Ұйымның 13-ші Саммитінің қорытындысы бойынша қабылданған «ИЫҰ-2025: іс-қимыл бағдарламасы» екінші 10-жылдық стратегиялық құжаты.
ИЫҰ-ның іргелі қағидаты ұйым мүшелері арасындағы ынтымақтастық «Ислам ынтымақтастық» қағидаттарына негізделуі тиіс. Бұл принцип географиялық қағидатқа негізделген басқа ұйымдармен салыстырғанда ИЫҰ мүшелерінің құрамын кеңейтеді. Оның үстіне, ИЫҰ-ның даму әлеуетін тежейтін факторларға қарамастан, Ислам бірегейлігі қағидаты ұйымға күрделі дағдарыстардан құтылуға мүмкіндік берді және оған әлемдік аренада ислам әлемінің барлық алуан түрлілігі мүдделерінің басты көрінушісі болуға мүмкіндік береді.
ИЫҰ атынан Ислам мемлекеттері өздерін қызықтыратын мәселелерді талқылай алатын бірегей диалог алаңына ие.
2005 жылғы 10 жылдық стратегиялық құжат- «ИЫҰ - 2015: іс-қимыл бағдарламасы» және 2016 жылғы «ИЫҰ-2025: іс-қимыл бағдарламасын» қабылдау Ұйымның қызметін ислам әлемінің алдында тұрған қазіргі заманғы жаһандық сын-қатерлер контекстінде өз дамуының бірыңғай және дәйекті көрінісіне шоғырландыруға және бағынуға бағытталған.
[1]Әзірбайжан, Алжир, Албания, Ауғанстан, Бангладеш, Бахрейн, Бенин, Бруней, Буркина-Фасо, Габон, Гайана, Гамбия, Гвинея, Гвинея-Бисау, Джибути, Египет, Индонезия, Иордания, Ирак, Иран, Йемен, Камерун, Қазақстан, Катар, Комор аралдары, Кот-д ' Ивуар, Кувейт, Қырғызстан, Ливан, Ливия, Мавритания, Малайзия, Мали, Мальдив аралдары, Марокко, Мозамбик, Нигер, Нигерия, БАӘ, Оман, Пәкістан, Палестина, Сауд Арабиясы, Аравия, Сенегал, Сирия (мүшелігі 2012 жылдың тамыз айында Сауд Арабиясы шақырған ИЫҰ-ның 4-ші Төтенше Саммитінің қорытындысы бойынша тоқтатылды. қ. Мекке), Сомали, Судан, Суринам, Сьерра-Леоне, Тәжікстан, Того, Тунис, Түркменстан, Туркия, Уганда, Өзбекстан, Чад.
[2]Бақылаушы мемлекеттер-Ресей, Босния-Герцеговина, Таиланд, Орталық Африка Республикасы, Солтүстік Кипр Түрік Республикасы (тек Түркия деп танылды). Бақылаушы ұйымдар-БҰҰ, біріктірмеу қозғалысы, араб мемлекеттерінің Лигасы, Африка Одағы, экономикалық ынтымақтастық ұйымы.