Achmet Bajtursynuły

Achmet Bajtursynuły urodził się w dniu 5 września 1872 r. we wsi Akkol w rejonie Dżangeldy w obwodzie Kustanajskim w Kazachstanie.

Achmet Bajtursynuły to wybitny turkolog, twórca kazachskiego językoznawstwa i krytyki literackiej, reformator piśmiennictwa narodowego, pedagog, nauczyciel, tłumacz, publicysta, kazachski poeta, działacz społeczny i mąż stanu, jeden z przywódców ruchu narodowowyzwoleńczego Kazachstanu na początku XX wieku, członek narodowościowego ruchu i partii „Ałasz-Orda”.

Achmet Bajtursynuły ukończył dwuklasową szkołę rosyjsko-kazachską w mieście Turgaj, później – czteroletnią szkołę w mieście Orenburg. W latach 1895-1909 pracował jako nauczyciel szkół rosyjsko-kazachskich w ujezdach Aktiubińskim, Kustanajskim, Karkaralińskim oraz jako dyrektor Karkaralińskiej szkoły miejskiej.

W latach 1913-1918 był redaktorem naczelnym pierwszej ogólnokazachskiej gazety „Kazach”.

W 1919 roku został członkiem Turgajskiego Oddziału Regionalnego Rządu „Ałasz-Ordy”. W lipcu 1919 r. A. Bajtursynuły został mianowany Zastępcą Przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych i Kazachskiego Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego RSFSR. W latach 1920-1921 pełnił funkcję Ludowego Komisarza Oświaty Kazachskiej ASRR.

W 1922 pracował jako Przewodniczący Ośrodka Akademickiego przy Komisariacie Ludowym kraju, w latach 1922-1925 – w Komitecie Naukowo-Literackim Ludowego Komisariatu Oświaty, Towarzystwa Studiów Kazachskich.

Uczył języka, literatury, historii kultury kazachskiej w latach 1921-1925 w Orenburgu, w latach 1926-1928 – w Taszkencie. W 1928 r. w związku z otwarciem Kazachskiego Państwowego Instytutu Pedagogicznego w Ałma-Acie przeniósł się do tej uczelni na stanowisko profesora.

Od 1929 roku przebywał na wygnaniu politycznym.

Bajtursynuły to reformator piśmiennictwa narodowego. W latach 1910-1912 A. Bajtursynuły w celu wyeliminowania analfabetyzmu na ziemiach kazachskich dostosował pismo arabskie do cech dźwiękowych języka kazachskiego, w ten sposób tworząc alfabet „tote żazu” (төте жазу).

Alfabet powstał w oparciu o pismo arabskie, składał się z 24 znaków, 5 samogłosek, 17 spółgłosek, 2 półdźwięcznych. Alfabet „tote żazu” był używany w szkołach muzułmańskich i sowieckich w latach 1913-1929. Napisał pierwszy poradnik korzystania z alfabetu „tote żazu” „ Oku kurały” (Оқу құралы).

Podręcznik A.Bajtursynuły „Tіl – Kurał” („Język – Narzędzie”) to badanie oparte na systematyzacji i strukturze naukowej gałęzi językoznawstwa kazachskiego.

Jedną z największych zasług A.Bajtursynuły jest stworzenie terminów. Wszystkie nazwy językowe używane w językoznawstwie kazachskim, takie jak rzeczownik, przymiotnik, czasownik, zaimek, spójnik, przysłówek, podmiot, orzeczenie, zdanie proste, zdanie złożone itd. są jego dziedzictwem.

Praca „Ӓdebiet tanytkysz” (Әдебиет танытқыш) jest pierwszą fundamentalną pracą naukową w języku kazachskim.

„Ӓdebiet tanytkysz” to systematyczne studium wiedzy estetycznej i filozoficznej, poglądów literackich, krytycznego wizerunku Achmeta Bajtursynuły, dzieło cenne i szlachetne, które dzięki wielkiej głębi i ścisłości myśli filologii kazachskiej będzie służyło w przyszłości i nigdy nie straci na znaczeniu.

A.Bajtursynuły po raz pierwszy podał szczegółowe definicje historii, teorii i krytyki literatury, metodologii, stworzył system kazachskiej krytyki literackiej.

Główną ideą dzieł literackich Achmeta Bajtursynuły (Zbiór dzieł „Czterdzieści bajek” – „Kyryk mysał”, „Masa”) jest wezwanie do publicznego czytania, do wiedzy o sztuce, kulturze, pracy. A.Bajtursynuły przełożył na język kazachski wiersze Puszkina, Lermontowa, Nadsona, francuskiego poety Voltaire’a.

Globalne znaczenie dzieł Achmeta Bajtursynuły

Twórczość Achmeta Bajtursynuły wpłynęła na fundamentalne poszukiwania nie tylko Kazachów, ale także wielu innych tureckojęzycznych naukowców tamtych czasów. Od początku XX wieku do chwili obecnej jego prace są nie tylko dobrze znane środowisku naukowemu tworzącemu niezależną naukę i edukację ludów tureckojęzycznych w Azji Środkowej, ale także, ze względu na ich znaczenie, są aktywnie wykorzystywane jako źródła naukowych opracowań.

Wystąpienie Achmeta Bajtursynuły na I Zjeździe Znawców Kazachskich (Orenburg, 1924), oraz Kurułtaju (Baku, 1926) przyczyniła się do kształtowania swoich piśmiennictw narodowych przez tureckojęzycznych uczonych.

Kirgiski działacz oświaty I.Arabaev na podstawie alfabetu Achmeta Bajtursynuły „tote żazu” w 1924 r. opracował alfabet i elementarz języka kirgiskiego. O tym, że przed przejściem na pismo łacińskie Kirgizi używali alfabetu A.Bajtursynuły wspominali również turkolodzy K.Judachin i A.Suchotin. Odzwierciedlało to międzynarodowy status alfabetu „tote żazu”.

Alfabet A.Bajtursynuły jest dziś używany przez Kazachów w Chinach do komunikacji pisemnej.

W latach 1925-1926 w Kuldże (obecnie – Yining), Szaueszeke (obecnie – Tacheng), Sarysumbezie (na Ałtaju), Urumczi zostały opublikowane podręczniki „Nowy alfabet”, „Nowa ortografia”, „Ortografia Baitursynowa”, „Elementarz A.Baitursynowa” na podstawie alfabetu „tote żazu” Achmeta Bajtursynuły, zorganizowano kursy dla nauczycieli.

Alfabet, popularnie nazywany „tote żazu”, jest szczególnie ceniony przez przedstawicieli niemieckiej i rosyjskiej szkoły językowej. Byli zdumieni wynalazkiem Achmeta Bajtursynuły, któremu udało się stworzyć najskuteczniejszy alfabet wśród narodów z pismem dźwiękowo-literowym, liczba liter którego jest znacznie mniejsza niż liczba dźwięków języka oryginalnego.

Znany rosyjski turkolog, doktor filologii A.Kononow w pracy „Słownik bibliograficzny turkologów krajowych (okres przedrewolucyjny)”, opublikowanym w 1974 r., przedstawił społeczności naukowej krótką biografię i główne dzieła A.Bajtursynuły, dokonał obiektywnej oceny historycznej, pokazał literaturę o nim napisaną. Z kolei orientalista i doktor filologii Jakowlew w swojej pracy „System matematyczny w strukturze alfabetu” podał konsekwentną analizę tego, że A.Bajtursynuły w pełni przestrzegał zasady alfabetycznej, harmonii w pisowni, wykazywał bardzo elastyczną formę w systematyzacji dźwięków. Alfabet Bajtursynuły w pełni spełnia wymagania nauki, zauważając, że „jego alfabet to wielka nowość naukowa”.

W książce naukowców M.Batalowa i M.Silczenki „Eseje o kazachskim folklorze i literaturze kazachskiej”, wydanej w 1933 roku, czytamy: „jego główny kierunek przyczynił się do przebudzenia społecznego i kulturalnego narodu kazachskiego”.

Obecnie naukowcy z Turcji, Iranu, Chin badają prace Achmeta Bajtursynuły związane z reformą piśmiennictwa, i wykorzystują swoje wnioski naukowe.

Profesor Katedry Nowoczesnych Tureckich Dialektów i Literatury Wydziału Literatury Tureckiego Uniwersytetu w Pamukkale Nergiz Biray przygotował w swoich pracach naukowych raport na temat działaczy oświaty tureckojęzycznego świata „Świat idei Mehmeta Akifa Ersoya i Achmeta Bajtursynuły”. Nergiz Biray podkreślił, że w postawach życiowych tych dwóch działaczy panuje duchowa harmonia w miłości do Ojczyzny, narodu, języka, religii, mentalności.

Profesor Uniwersytetu Haci Bayram Veli w Ankarze, doktor nauk historycznych G.Kurmangalijewa-Jerdżiłasun ocenia, że ​​kwestie oświecenia, edukacji i nauki były tematami głęboko ekscytującymi dla tureckojęzycznej inteligencji XX wieku. Myśli i wnioski A.Bajtursynuły z Kurułtaju Turkologii w Baku w 1926 r. nie straciły na znaczeniu do dziś.

Działalność naukowa i publicystyczna, edukacyjna i społeczno-polityczna Achmeta Bajtursynuły na początku XX wieku z pewnością i obiektywnie przyczyniła się do konsolidacji, zjednoczenia i samoidentyfikacji narodu kazachskiego. W książce „Central Asia in Russian Power”, opublikowanej w 1967 roku przez naukowców z Columbia University pod kierunkiem profesora Edwarda Allwortha, edukacyjna i aktywna działalność Achmeta Bajtursynuły została wysoko oceniona i uznana za postać polityczną.

W 1985 roku Center for Central Asia Research na Uniwersytecie Oksfordzkim w swoich pracach pisał o przywódcach „Ałas Ordy” A.Bukeikhanie, M.Dułatowie, A.Bajtursynuły, T.Ryskułowie jako „twórców rewolucji kulturalnej” czy „kulturowego renesansu”.

Również jedna z popularnych witryn encyklopedycznych w Chinach (Beichengjiu) umieściła informacje na temat A. Bajtursynuły, którego nazwisko stoi w jednym rzędzie ze światowymi naukowcami.

Jubileusz Achmeta Bajtursynuły obchodzony w tym roku w Kazachstanie związany jest z jego służbą narodowi poprzez działalność edukacyjną, z tym, że jego prace naukowe stały się źródłem naukowego rozwoju języka i literatury całego narodu kazachskiego, podniesienia kultury językowej.

Uważamy, że działalność edukacyjna Achmeta Bajtursynuły, wielkiego działacza kazachskiego, który swego czasu został poddany wygnaniu politycznemu, jest godna propagowania wśród światowej społeczności. Jego prace naukowe, które nie straciły swojego międzynarodowego znaczenia, przyczyniły się do przekształcenia narodu kazachskiego i ludów tureckojęzycznych w jedną wspólną osobowość, oraz propagowania na poziomie międzynarodowym bogatego dziedzictwa naukowego i publicystycznego.